Warunki techniczne wykonania i odbioru robót murarskich

Praktyka pokazuje, że sama tylko kontrola oraz projekt budowlany to za mało, bo jeśli odbierane roboty zostały już nieprawidłowo wykonane, na reakcję może być za późno. Jak zawsze sprawdza się prewencja. Oznacza to, że kierownik budowy przed rozpoczęciem robót powinien zwrócić uwagę na istotne elementy warunków wykonania i odbioru robót murowych i zaznaczyć, że przy odbiorach będzie na nie zwracał uwagę i egzekwował je.

Istotnym elementem takiej prewencji są również zalecenia wykonawcze i instrukcje [1], które mogą być narzędziem kierownika budowy i inspektora nadzoru oraz pomocą w komunikacji z wykonawcą w zakresie wyegzekwowania prawidłowego wykonawstwa.

Wykonawstwo i odbiór konstrukcji murowych

Jak zatem powinna przebiegać prawidłowa budowa? Ogólnie wynika to z ustawy Prawo budowlane. Na tej podstawie można sformułować również ogólne zalecenia, które obowiązują także przy wykonawstwie murów:

• należy stosować się do projektu,
• jeśli w projekcie brakuje informacji istotnych z punktu widzenia wykonawcy, to należy tę sprawę wyjaśnić z projektantem,
• jeśli mają nastąpić jakiekolwiek zmiany (materiałowe, rozwiązań detali), to powinny one zostać zaopiniowane przez kierownika budowy (i jeśli to konieczne także przez projektanta), który powinien udzielić na te zmiany zgody (zarówno kierownik budowy, jak i projektant),
• roboty murowe powinny zostać odnotowane w dzienniku budowy, gdzie w szczególności powinny zostać zapisane informacje o zastosowanych materiałach (elementach murowych, rodzaju zaprawy) z podaniem parametrów lub/oraz powołaniem na deklaracje właściwości użytkowych,
• w trakcie wykonywania robót murowych należy kontrolować ich poprawność,
• wskazana jest wizyta nadzoru w trakcie rozpoczęcia robót murowych w celu dokonania ustaleń i uzgodnień: ustalenie obowiązujących zasad wykonywania robót w kontekście obowiązkowych kontroli oraz ustalenie zasad dokonywania możliwych zmian,
• mając na uwadze rozwój technologii i materiałów, kierownik budowy i inspektor nadzoru budowlanego (jeśli jest ustanowiony) powinni się kierować m.in. wytycznymi producentów materiałów i systemów budowlanych.

Przy wykonywaniu konstrukcji murowych decydujące znaczenie dla jakości technicznej prowadzonych robót mają istotne detale oraz stosowanie się do zaleceń wykonawczych. Dobrym sposobem na wyegzekwowanie odpowiedniej jakości robót jest pomoc w postaci listy kontrolnej, wg. której należy sprawdzać poszczególne prace prowadzone podczas robót polegających na wykonywaniu murów.

Przykładowa lista kontrolna stosowana przy wykonywaniu murów obejmuje sprawdzenie:

• posiadania i używania odpowiednich narzędzi właściwych dla zastosowanej technologii,
• wykonania hydroizolacji poziomej,
• szerokości oparcia ściany na ścianie fundamentowej lub innym elemencie konstrukcyjnym,
• przewiązania elementów murowych w murze,
• minimalnych wymiarów elementów murowych przy wolnych krawędziach i na zakończeniu murów,
• rodzaju zastosowanych elementów murowych,
• rodzaju zastosowanej zaprawy (nazwa handlowa, wytrzymałość na ściskanie),
• sposobu nałożenia zaprawy (przy użyciu właściwych narzędzi),
• wypełnienia spoin poziomych,
• wypełnienia spoin pionowych,
• zastosowania nadproża i minimalnych długości oparcia,
• sposobu połączenia ścian konstrukcyjnych z innymi ścianami konstrukcyjnymi,
• sposobu połączenia ścian konstrukcyjnych z innymi elementami konstrukcji budynku,
• wzmocnienia stref podokiennych,
• sposobu połączenia ścian działowych ze ścianami nośnymi,
• sposobu wypełnienia dylatacji pomiędzy konstrukcją ściany a innymi elementami budynku (np. ze stropem).

Wystarczy się przyjrzeć poszczególnym punktom na zaproponowanej liście kontrolnej, aby stwierdzić, że na każdym z tych etapów i w każdej czynności można popełnić błędy. Jeśli na przykład nie będzie się stosować odpowiednich narzędzi, to murowanie na cienką spoinę nie będzie właściwe wykonane. Jeśli nie wykona się hydroizolacji poziomej, to mur nie będzie właściwie zabezpieczony przed wilgocią. Jeśli spoiny pionowe nie będą wypełnione zaprawą, pociągnie to za sobą kolejny błąd itd.

Zaproponowana lista kontrolna wynika z doświadczeń zebranych podczas zgłaszania usterek nowo wznoszonych konstrukcji murowych oraz przygotowywania opinii i ekspertyz dotyczących konstrukcji murów.

Takie podpowiedzi wynikające z listy kontrolnej mogą być też pomocne przy ustalaniu zasad i warunków odbioru robót murowych. Już samo przekazanie podobnej listy wykonawcy spowoduje, że powinien on zwrócić uwagę na poszczególne elementy, które są istotne i które będą kontrolowane przez kierownika budowy. Poza tym, jeśli wykonawca będzie miał wątpliwości co do któregoś punktu, posiadanie listy pozwoli mu sformułować właściwe pytania na temat właściwego wykonania zaplanowanych robót.

Jak widać, korzyści z listy odniosą wszystkie zainteresowane strony. Być może tę listę powinno się jeszcze bardziej rozwinąć i uszczegółowić, z drugiej jednak strony tego typu lista kontrolna nie powinna być zbyt długa, bo przecież chodzi nie o to, by tworzyć opasłe instrukcje, które zamiast ułatwiać roboty, jeszcze je skomplikują.

Trzeba też mieć świadomość, że nawet jeśli nie uporządkuje się procesu prowadzenia robót i nie zwróci się uwagi na ich jakość, to przecież budynki i tak będzie się budować, tak jak do tej pory, i będą one stać, i może nic złego się z nimi nie wydarzy. Tylko dlaczego mamy tolerować odstępstwa od projektów, skoro to pogarsza jakość techniczną budynków?

W budowanych obecnie nowoczesnych budynkach o niewielkim zapotrzebowaniu na energię powinno się zadbać o to, by były one poprawnie zaprojektowane i perfekcyjnie wykonane w każdym detalu. Dlatego tę kwestię należy postawić inaczej: spełnienie wszystkich wymagań, instrukcji i zaleceń wykonawczych powinno się uważać za normalne i właściwe. W rzeczywistości niewiele trzeba, by budynek został wybudowany poprawnie - i to samo dotyczy ścian, których udział w budynku jest tak duży.

Dokładność wykonania murów jest istotna. Jednak należy mieć świadomość, że budowanie nawet z najprecyzyjniejszych materiałów nie pozwoli uzyskać dokładności mechaniki precyzyjnej. Dlatego trzeba do tego podejść racjonalnie, mając na uwadze realne warunki panujące na budowie.

W trakcie odbioru ścian należy sprawdzić:

• zgodność obrysu i głównych wymiarów, grubości murów oraz wymiarów otworów okiennych i drzwiowych z dokumentacją techniczną,
• prawidłowość przewiązania murów, połączeń, ułożenia nadproży w trakcie wykonywania robót,
• grubość spoin i ich wypełnienie w trakcie wznoszenia murów,
• równość powierzchni i prostoliniowość krawędzi,
• pionowość powierzchni i krawędzi,
• poziomowość poszczególnych warstw,
• kąt pomiędzy przecinającymi się powierzchniami muru.

Dopuszczalne odchyłki wykonania konstrukcji murowych zostały określone w normie [2] (RYS. 1-2).

Odchyłki wymiarów od założonego kształtu wykonanej konstrukcji murowej i jej usytuowania nie powinny przekraczać wartości podanych w specyfikacji projektowej. Jeśli w specyfikacji projektowej nie podano wartości dla żadnej z odchyłek wymiarowych, należy je przyjmować zgodnie z TABELĄ.

Jak widać, wymagania dla ścian murowanych nie są zbyt wygórowane. Obecne technologie umożliwiają dokładniejsze wykonanie murów.

Najczęściej popełniane błędy

Budynek złożony jest z wielu elementów, między innymi ze ścian i stropów. To one w dużej mierze wpływają na układ funkcjonalny oraz właściwości budynku - zarówno pod względem architektonicznym, konstrukcyjnym, jak i fizyki budowli. Błędy popełnione przy wykonywaniu tych elementów mogą mieć poważne konsekwencje.

Konstrukcje murowe wykonuje się według znanych od lat zasad. Mimo to błędy podczas ich stawiania nie są rzadkością, szczególnie przy korzystaniu z nowych technologii, gdy sposób nakładania zaprawy jest ściśle określony i nie wypełnia się nią spoin pionowych. Najczęściej niedoróbki wynikają z rutyny oraz braku wiedzy i doświadczenia wykonawców. Ich przyczyna tkwi również w tym, że brakuje wykwalifikowanych pracowników. Spotkanie obecnie na budowie prawdziwego murarza, który ma wiedzę wyniesioną ze szkoły zawodowej i niezbędną praktykę, graniczy z cudem. Taki stan rzeczy powoduje, że wzrasta rola nadzoru, czyli kierownika budowy i (jeśli jest ustanowiony) inspektora nadzoru inwestorskiego.

Etap projektowania i zawartość projektu

Projektowanie jest etapem poprzedzającym wykonawstwo. W zasadzie na tym etapie powinno się ująć w dokumentacji specyfikę zastosowanych technologii. W opisie powinny się znaleźć wszelkie informacje dotyczące wykonywania murów. Jest jednak jedno "ale" - braki w opracowaniach projektowych wynikają de facto z rozporządzenia w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego.

Rozporządzenie to nie nakłada na projektanta obowiązku wykonania projektu w stopniu umożliwiającym realizację zamierzenia budowlanego. Rodzi to wiele wątpliwości w trakcie budowy oraz stwarza możliwości popełniania błędów. W efekcie może to prowadzić do niespełnienia wymagań rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [3] oraz norm powołanych.

Poza tym murów zazwyczaj nie projektuje się konstrukcyjnie (sprawdzenie murów pod tym kątem można spotkać w projektach bardzo rzadko). Przypuszczalnie wynika to poniekąd z tradycji, wg. której mury na kondygnacji najniższej zawsze były najgrubsze, a przekroje ścian na kolejnych kondygnacjach również były odpowiednio grube, ale już cieńsze względem kondygnacji niższych. W ten sposób konstrukcje budynków były przewymiarowane, co w dzisiejszych czasach jest oznaką rozrzutności i nieefektywnego wykorzystania materiałów.

Poza tym kiedyś na budowach zatrudniani byli wykwalifikowani wykonawcy: mistrzowie murarscy i znający murarkę czeladnicy. Obowiązywała hierarchia, co również sprzyjało wielostopniowemu prowadzeniu działań kontrolnych, najpierw przez majstra, a następnie przez kierownika i inspektora nadzoru. Murarze mieli różne stopnie wtajemniczenia i umiejętności. Można to zaobserwować w dziełach ówczesnych muratorów, które widać na budynkach zabytkowych.

Kunszt i mistrzostwo murarzy wpływa również na trwałość tych budynków. Obecnie czegoś takiego praktycznie nie ma, a murarze nie są już murarzami z wykształcenia, tylko zatrudnionymi doraźnie wykonawcami.

Braki w dokumentacji projektowej

W kontekście niewyczerpującej i niejednoznacznej dokumentacji projektowej wykonanie murów bez błędów może okazać się dla wykonawcy zbyt skomplikowane. Mimo że ściany zajmują dosyć sporą część budynku, to w projekcie nie zawsze uwzględnia się te części budynku w obliczeniach konstrukcyjnych. Owszem, sprawdza się ściany pod względem fizyki budowli, ale nic ponadto. Niekiedy projektanci wybierają tylko materiały wysokiej nośności, by uniknąć sprawdzania nośności ścian.

Jak powinno być? Nie trzeba sprawdzać wszystkich ścian w projekcie. Warto natomiast sprawdzić fragmenty najbardziej wytężone konstrukcyjnie, na przykład przekrój ściany w miejscach, gdzie są zaprojektowane filarki oraz miejscach przyłożenia obciążeń skupionych.

W efekcie błędy popełniane m.in. przy wykonywaniu murów wynikają po prostu z pojedynczych zaniedbań lub całych ich sekwencji, które powstają w trakcie budowy. Chociaż jeśli postępuje się zgodnie z zaleceniami i instrukcjami, nie jest to skomplikowane.

Niestety błędy są najczęściej nieodwracalne i nie do poprawienia, tak więc inwestorzy są na nie skazani. Co prawda mury zawsze są wykończone i tych usterek nie widać, są one jednak zakryte tylko kolejnymi warstwami ścian, czyli ociepleniem (jeśli jest) i materiałami wykończeniowymi. Ostatecznie na etapie użytkowania budynku błędy wykonania ścian czasami w różny sposób się uwidaczniają (na przykład w postaci rys, pęknięć itp.).

Niezgodne z instrukcjami wykonawstwo

Jeśli chodzi o wskazówki wykonawcze, to nie zawsze się je znajdzie z normach albo w rozporządzeniach. W tych dokumentach są raczej ogólne zalecenia. Szczegółowe informacje związane z wykonawstwem są opracowywane przez producentów. Zawsze przed rozpoczęciem robót powinno się zatem zapoznać się z instrukcjami. Zawarte w nich wskazówki wykonawcze, przeznaczone są nie tylko dla wykonawcy, powinni ich przestrzegać również kierownik budowy oraz inspektor nadzoru inwestorskiego, którzy powinni na tej podstawie dokonywać odbiorów robót murowych. Przestrzeganie wskazówek wykonawczych jest zatem w interesie wykonawcy. Nie mają one na celu skomplikowania pracy, lecz wykluczenie błędów wykonawczych.

W tej kwestii kierownik budowy zawsze powinien poinstruować wykonawcę, jak mają zostać wykonywane roboty i na jakich zasadach będą przeprowadzane odbiory. To na pewno ułatwi odbiór częściowych prac budowlanych i pozwoli uniknąć nieporozumień. Trzeba pamiętać, że w tym względzie zawsze przydatna może okazać się konsultacja z kierownikiem budowy.

Niestaranne wykonanie murów

Oczywistym błędem jest wykonanie murów o zbyt dużych odchyłkach wymiarowych. Krzywe ściany, czyli ich płaszczyzny, brak pionowości, nierówności krawędzi mogą nawet dyskwalifikować wykonane roboty. Jest to istotne nie tylko ze względów estetycznych, ale przede wszystkim dlatego, by obciążenia przekazywane na ściany działały w miarę możliwości osiowo. Wszelkie obciążenia pojawiające się na niezamierzonych mimośrodach niekorzystnie działają na tego rodzaju konstrukcje. Zwłaszcza że ze względu na efektywne wykorzystywanie materiałów są one obecnie bardzo smukłe.

Dopuszczalne odchyłki wykonania murów zawarte są w normie [2]. Są one bardzo łagodne. Na przykład odchylenie w pionie ściany na jednej kondygnacji nie powinno być większe niż ± 20 mm. Odchyłki w poziomie nie powinny być większa niż ± 10 mm na każdym metrze i nie większe niż ± 50 mm na 10 metrach.

Przy obecnych materiałach ściennych, których większość jest wyprodukowana z dużą precyzją i ma niewielkie odchyłki wymiarowe, można budować ściany z naprawdę dużą precyzją. Trzeba też mieć na uwadze, że mury zazwyczaj są wykończone tynkami, co oznacza, że przed odbiorem mieszkania weryfikowane będą odchyłki wymiarowe już otynkowanych ścian, które finalnie powinny się mieścić w dopuszczalnych odchyłkach wykonania tynków.

Ponieważ mur jest kompozytem złożonym z elementów murowych, zaprawy i innych elementów dodatkowych, to oprócz precyzji ważne są również detale wykonawcze. To one decydują o jakości technicznej i właściwościach wykonanych murów.

Nieprecyzyjne wymurowanie pierwszej warstwy

Obecnie najczęściej stosowane technologie murowania to w większości murowanie na zaprawie do cienkich spoin. Kluczowe przy wznoszeniu tego typu murów jest wypoziomowanie pierwszej warstwy, która jest kładziona na elementach o niedużej precyzji wykonania. Są to ściany fundamentowe z bloczków betonowych, ściany żelbetowe albo żelbetowe płyty fundamentowe. Wykonuje się je z dokładnością rzędu centymetrów. Jeśli na takich podłożach będą murowane ściany na cienką spoinę, czyli ściany, dla których dokładność wykonania każdej warstwy wynosi maksymalnie milimetr, to nierówność podłoża fundamentu lub ściany fundamentowej koniecznie należy zniwelować. Do tego celu stosuje się zaprawę cementową, na której łatwiej ustabilizować bloczki lub pustaki. Jeśli niwelację, czyli pierwszą warstwę, wykona się niedokładnie, to będzie ona miała wpływ na pozostałe warstwy murowanego muru. Nie sposób później zachować milimetrową dokładność wykonania murów.

Brak hydroizolacji poziomej

Z wymurowaniem pierwszej warstwy ściśle wiąże się również wykonanie hydroizolacji poziomej, która zabezpiecza ściany naziemia przed podciąganiem kapilarnym z dolnych partii budynku (na wypadek, gdyby się tam z jakiegoś powodu pojawiła, bo przecież również ściany fundamentowe są zabezpieczane przed wilgocią). Brak hydroizolacji poziomej czy hydroizolacja pozioma uszkodzona lub niewłaściwie wykonana to potencjalne przyczyny powstania zawilgocenia budynku w okolicy cokołu. Zawilgocenie budynku oznacza zaś pogorszenie izolacyjności cieplnej, niekorzystny wpływ na trwałość materiałów oraz ryzyko powstania pleśni. Popełnione błędy na tym etapie można później naprawić, ale będzie to kosztowne.

Niewłaściwe przewiązanie elementów murowych

Istotą konstrukcji murowych jest właściwe zespolenie elementów murowych. Niezależnie od tego, z jakiego są one wykonywane materiału (bloczków, pustaków, cegieł), elementy murowe powinny być ze sobą właściwie powiązane. Zalecenia dotyczące przewiązania elementów murowych zawarte są w normie [4]. Przewiązanie tych elementów, innymi słowy ich zakład, czyli mijanie się spoin pionowych elementów murowych w wymurowanej ścianie, zależy od wysokości elementów murowych.

I tak, dla elementów murowych o wysokości do 250 mm przewiązanie powinno wynosić nie mniej niż 0,4 wysokości i nie mniej niż 40 mm, natomiast dla elementów murowych o wysokości większej niż 250 mm przewiązanie powinno wynosić 0,2 wysokości i nie mniej niż 100 mm. Na przykład dla bloczków o wysokości 240 mm minimalna długość przewiązania nie powinna być mniejsza niż 0,4×240 mm = 96 mm.

Murowanie z mniejszymi długościami przewiązania jest błędem, ponieważ nie gwarantuje właściwego zespolenia elementów murowych. W efekcie na ścianach w osłabionych miejscach mogą pojawiać się rysy.

Niewłaściwe dobrana zaprawa murarska

Nie mniej ważna od elementów murowych jest zaprawa murarska. Przede wszystkim zaprawa powinna być odpowiednio dobrana do elementów murowych. Obecnie muruje się zazwyczaj z zapraw projektowanych, czyli gotowych produktów, przygotowanych w postaci suchej mieszanki. Tego typu wyrób należy po prostu wymieszać w odpowiednich proporcjach z wodą.

Na rynku dostępnych jest bardzo dużo zapraw murarskich, można się więc pogubić. Mają one różne właściwości i różny zakres zastosowania. Właściwością zaprawy, która w praktyce jest najczęściej używanym kryterium określania jej specyfikacji, jest wytrzymałość na ściskanie, czyli marka. Zaprawy oznaczone są symbolami M5, M10, M15 itp. Litera M oznacza markę zaprawy, a liczba - wytrzymałość na ściskanie liczoną w MPa (megapaskalach).

Podejście, że im zaprawa ma większą wytrzymałość, tym jest lepsza, jest niewłaściwe. Zaprawa powinna mieć wytrzymałość na ściskanie podobną do wytrzymałości elementów murowych. Projektanci konstrukcji wiedzą, że wzrost wytrzymałość zaprawy nie powoduje wzrostu wytrzymałości muru. Natomiast im większa wytrzymałość zaprawy, tym większa tendencja do pękania na skutek różnic cech pomiędzy zaprawą a elementami murowymi.

Mocniejsze zaprawy mają też tendencję do większych skurczów i mniejszego odkształcania się. To zaś może powodować mniejszą przyczepność zapraw, co jest ważniejsze niż ich wytrzymałość na ściskanie. Zastosowanie niewłaściwej zaprawy wpływa na uzyskanie odmiennej wytrzymałości muru od tej przyjętej w projekcie [5].

Ponadto zaprawę należy dobrać pod względem technologii budowania. Jeśli elementy murowe mają niewielkie odchyłki wymiarowe i nadają się do murowania na cienkie spoiny, to można zastosować zaprawę murarską do cienkich spoin. Jeśli elementy murowe są niedokładne wymiarowo i trudno będzie zachować precyzję murowania, to powinno się zastosować zaprawę tradycyjną, czyli murować na grubość 6-15 mm.

Pamiętajmy, że producenci zapraw określają zakres zastosowania swoich wyrobów, co powinno się brać pod uwagę przy doborze zaprawy murarskiej.

Niewłaściwe wypełnienie zaprawą

Jeśli już zostanie dobrana odpowiednia zaprawa murarska, to trzeba ją właściwie zastosować. W tym przypadku ważne jest takie rozłożenie zaprawy na murowanej ścianie, by kolejne elementy murowe trwale zespolić. Niestety podczas tej prostej czynności często popełniane są błędy wykonawcze polegające na niedostatecznym wypełnieniu szczelin zaprawą lub wręcz braki zaprawy w miejscach, gdzie powinna ona zostać naniesiona.

Zasada jest taka, że spoiny poziome zawsze wypełnione są zaprawą, najczęściej na całej szerokości. Rzadko stosuje się tzw. spoiny pasmowe. Jeśli zaś chodzi o spoiny czołowe, czyli pionowe, to zaprawę daje się w miejscach, w których nie ma połączenia elementów murowych na pióra i wpusty.

Obecnie wiele jest materiałów murowych, które mają powierzchnie czołowe wyprofilowane na pióra i wpusty. Ma to ułatwić i przyspieszyć roboty murowe oraz zredukować zużycie zaprawy. Jednak nawet w systemie materiałów profilowanych są miejsca, w których nie będzie połączenia na pióra i wpusty. To miejsca w narożnikach oraz miejsca, w których łączy się elementy murowe docięte. W tych spoinach czołowych konieczne jest połączenie elementów murowych za pomocą zaprawy. Brak zaprawy jest błędem.

Późniejsze uzupełnienie szczelin zaprawą murarską, by spełnić wymagania normowe, czyli wypełnienia zaprawą spoiny na grubości minimum 40%, nie da się wykonać (wg zapisów normy [4] spoinę pionową uważa się za wypełnioną, jeśli jest ona wypełniona na szerokości minimum 40% całej szerokości murowanego elementu). Niektórzy wykonawcy po wymurowaniu ściany ratują sytuację, wypełniając szczeliny pianką poliuretanową. Jednak pianka nie scala i nie łączy elementów murowych, lecz tylko wypełnia szczelinę.

Elementy murowe bez profilowania na pióra i wpusty, z profilowaniem na podwójne wpusty i na zamki zawsze muruje się z wypełnieniem spoin poziomych i pionowych.

Wyrównywanie warstw za pomocą zaprawy do cienkich spoin

Przy murowaniu na zaprawę do cienkich spoin trzeba pamiętać, że za cienką spoinę uważa się spoinę o grubości 0,5-3 mm. Tym samym widać, jaką funkcję pełni ona w murze. Cienka spoina służy tylko do sklejania elementów ściennych. Nie powinna być stosowana do wyrównywania poszczególnych warstw, ponieważ grubością do 3 mm (a w praktyce jest nie więcej niż 1 mm) nie da się wyrównać murowanych warstw.

Przy murowaniu na cienką spoinę należy przestrzegać takiego podejścia. Trzeba też mieć na uwadze, że o ile przy wykonywaniu ścian z betonu komórkowego poprawki są możliwe, gdyż materiał łatwo można wyrównać za pomocą szlifowania wymurowanej warstwy, to przy wykonywaniu murów z pustaków ceramicznych lub bloczków silikatowych dokonanie jakichkolwiek korekt nie jest możliwe. Dlatego tak istotne jest wypoziomowanie pierwszej warstwy i przestrzeganie reżimu wykonawczego - tylko wtedy każda kolejna warstwa na pewno będzie równo wymurowana.

Brak wzmocnienia pod oknem

W konstrukcji muru są miejsca, które niezależnie od zastosowanego materiału i rodzaju ściany (ściana bez ocieplenia czy z ociepleniem) należy w odpowiedni sposób wzmocnić. Takim miejscem jest na przykład strefa podokienna. Pod oknem występują naprężenia rozciągające, które mogą spowodować powstawanie rys. Objawiają się one na powierzchni ściany od dolnej krawędzi okna w dół. W tym celu należy zabezpieczyć mur za pomocą zbrojenia podokiennego. Brak zbrojenia, zastosowanie niewłaściwego wyrobu lub za małe zakotwienie można uznać za błąd. Aby prawidłowo wykonać zbrojenie, należy zastosować specjalną, płaską kratownicę Murfor, która zostanie zatopiona w spoinie pod ostatnią warstwą elementów murowych pod oknem. Ważne jest zakotwienie tego zbrojenia na długości po 50 cm od krawędzi otworu okiennego z każdej strony. Kratownice wzmacniające strefę podokienną powinno się dobierać w zależności od grubości muru oraz tego, czy będzie on wykonywany na zaprawie do cienkich spoin, czy na zaprawie tradycyjnej.

Niewłaściwe narzędzia do murowania

Materiały i technologie murowe, niezależnie od rodzaju, wymagają zachowania odpowiedniego reżimu technologicznego, podczas którego należy stosować odpowiednie narzędzia. Zostały one opracowane w celu ułatwienia robót murarskich oraz uniknięcia błędów, a ich zastosowanie gwarantuje zgodny z instrukcją murowania przebieg robót murarskich. I tak na przykład murowanie na cienkie spoiny za pomocą tradycyjnej kielni murarskiej lub grzebienia do glazury jest błędem, ponieważ za ich pomocą nie da się uzyskać właściwej grubości spoiny, a ponadto doprowadzi do ponadnormatywnego zużycia zaprawy.

Jeśli technologia przewiduje na przykład szlifowanie każdej wcześniej wymurowanej warstwy, co samo w sobie jest zabiegiem bardzo łatwym, bezwzględnie należy to zrobić, ponieważ dzięki temu uniknie się nałożenia nierówności bloczków, których tolerancja wymiarowa wynosi ± 1 mm lub ± 2 mm. Do tego celu potrzebna jest paca do szlifowania. Inny przykład: jeśli budowane są ściany jednowarstwowe i do murowania stosuje się pustaki, to nie nakłada się zaprawy do cienkich spoin na górną powierzchnię warstwy wymurowanych pustaków, lecz wmurowywany pustak powinno się zamoczyć w zaprawie. Inaczej zaprawa mogłaby wpaść w drążenia, co pogorszyłoby izolacyjność cieplną ściany. To tylko niektóre przykłady wyjaśniające zasadność zastosowania właściwych narzędzi.

Niewłaściwe połączenie ścian

Równie ważne co przewiązanie elementów murowych jest połączenie ścian między sobą. Dotyczy to zarówno ścian konstrukcyjnych, jak i działowych. Ściany nośne zewnętrzne i wewnętrzne powinny być ze sobą połączone we wszystkich narożnikach i skrzyżowaniach przez przewiązanie murarskie (strzępia). Ściany działowe z nośnymi najlepiej jest łączyć za pomocą metalowych łączników umieszczanych w spoinie poziomej w co trzeciej warstwie. Ponadto w spoinie pionowej pomiędzy ścianami powinna być zaprawa.

Niewłaściwe podparcie nadproży

W ścianach stosuje się nie tylko elementy murowe i zaprawę. Nad otworami okiennymi i drzwiowymi potrzebne są również belki nadprożowe. Jeśli szerokość otworu jest niewielka i umożliwia zastosowanie prefabrykatu, przebieg robót murarskich jest znaczne ułatwiony.

Aby nie popełnić błędu przy montażu nadproża prefabrykatu, należy wziąć pod uwagę właściwy montaż belki. Niekiedy belki nadprożowe mają niesymetryczne zbrojenie, istotna jest więc pozycja nadproża, by nie było ono ułożone odwrotnie. W tym celu niektórzy producenci umieszczają napis na belce nadprożowej - błędem jest, gdy jest on odwrócony.

Równie ważne jest ułożenie nadproży na murze. By mogły one spełniać swoje zadanie i bezpiecznie przenosić obciążenia ze ściany nad otworem, muszą mieć zapewnioną właściwą długość oparcia. Jeśli będzie ona zbyt mała, może to spowodować nadmierne ugięcie nadproża, a także koncentrację sił skutkującą powstaniem rys na ścianach w miejscu jego oparcia.

Jeśli nadproża są już zamontowane, to na etapie wykonywania tynków wskazane jest zazbrojenie powierzchni tynku w narożach za pomocą diagonalnie wklejonych tynkarskich siatek zbrojących. Bez tych wzmocnień tynk może się bowiem porysować w miejscu oparcia nadproża na murze.

Niewłaściwe łączenie materiałów

Wśród projektantów panuje opinia, że nie powinno się mieszać różnych materiałów murowych. Jest to uzasadniane tym, że łączone materiały murowe mogą mieć różne właściwości, które do siebie nie pasują. Na przykład niewskazane jest mieszanie materiałów murowych białych z czerwonymi, szczegolnie na dużą skalę. Materiały białe, czyli beton komórkowy i silikaty, podlegają bowiem skurczowi, natomiast ceramika podlega pęcznieniu.

Połączenie różnych materiałów o tych samych wymiarach i dokładnościach wymiarowych może być niekiedy kłopotliwe oraz niemożliwe do zrealizowania. Wystarczy na przykład jeden szczegół polegający na braku możliwość dopasowania do milimetrowej spoiny i już nie będą one ze sobą kompatybilne.W przypadku elementów drążonych nie wolno wmurowywać ich w inny sposób, niż to przewiduje producent. Niedopuszczalne jest wmurowywanie pustaków ułożonych "na boku", ma to bowiem negatywny wpływ na parametry ściany - znacznie pogarsza jej izolacyjność cieplną, wytrzymałość na ściskanie, a także izolacyjność akustyczną.

Brak dylatacji pomiędzy ścianą a stropem

Ściany działowe są ścianami oddzielającymi pomieszczenia od siebie. Są to ściany o grubości 10-12 cm, czyli są bardzo smukłe i nieprzystosowane do przenoszenia obciążeń z konstrukcji. Nie można ich zatem obciążać stropami, belkami i innymi elementami konstrukcyjnymi. Aby temu zapobiec, powinny zostać oddylatowane, czyli oddzielone od stropu, od konstrukcji więźby dachowej. Dylatacja zabezpiecza przed ugięciami tych elementów konstrukcyjnych, aby nie powodowały obciążenia ścian działowych. Konieczne jest więc pozostawienie pod stropem i więźbą dachową szczeliny, którą na etapie wykańczania wypełnia się materiałem trwale elastycznym, takim jak specjalna piana poliuretanowa czy sprężysta wełna mineralna.

Murowanie ściany na styk ze stropem lub wypełnianie szczelin cegłami, bloczkami lub pustakami jest błędem. Wykonawcy popełniają go niekiedy w dobrej wierze, sądząc, że tak właśnie powinno się to robić. Efektem jest powstawanie na ścianach działowych rys i pęknięć.

Zbyt duże wnęki i bruzdy

Współczesne budynki wyposażone są w skomplikowane instalacje (np. kable elektryczne i rury wodno-kanalizacyjne), ściany są natomiast elementami, w których się te instalacje ukrywa. W tym celu w ścianach wykonuje się bruzdy i wnęki. Sposób ich wykonania powoduje zmniejszenie przekroju poprzecznego ściany i wpływa na konstrukcję oraz nośność ścian. Dlatego bruzdy i wnęki nie powinny przekraczać wartości dopuszczonych w normie murowej. Zbyt duże wycięcia osłabiają ścianę i mogą powodować jej pękanie.

Podsumowanie

Opisane pokrótce błędy to tylko wybrane przykłady, które nie ­wyczerpują wszystkich przypadków, których może być o wiele więcej. O tym, czy zostaną popełnione, decyduje czynnik ludzki, a czasami zupełny przypadek, nieuwaga, brak komunikacji. Z tego wynika, że sama kontrola to za mało, bo w chwili odbioru wykonanej pracy może być już za późno na korekty błędów i źle wykonane roboty murowe nie dadzą się naprawić, a zatem pozostaną wykonane nieprawidłowo. Ważniejsze jest działanie prewencyjne, dlatego tak istotne są ustalenia dokonywane jeszcze przed rozpoczęciem robót murowych oraz odpowiednia kontrola na etapie wykonawstwa.

Literatura

1. Instrukcja ITB "Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych", cz. A "Roboty ziemne i konstrukcyjne", z. 3 "Konstrukcje murowe", ITB, Warszawa 2015.
2. PN-EN 1996-2/A1:2013, Eurokod 6, "Projektowanie konstrukcji murowych. Część 2. Wymagania projektowe, dobór materiałów i wykonanie konstrukcji".
3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie Rozporządzenie z dnia 12 kwietnia 2002 r. (DzU Nr 75, poz. 690 z późn. zm.).
4. PN-EN 1996-1-1/A1:2013, Eurokod 6. "Projektowanie konstrukcji murowych. Część 1-1. Reguły ogólne dla zbrojonych i niezbrojonych konstrukcji murowych".
5. T. Rybarczyk, "Czynniki wpływające na wytrzymałość muru na ściskanie", "Materiały Budowlane" 4/2016. 

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!