Szacowanie śladu węglowego budynków

Przyjęte w 2015 r. podczas szczytu klimatycznego COP [1] porozumienie paryskie, którego sygnatariuszem jest Polska, stawia za główny cel ograniczenie średniego wzrostu temperatury na świecie poniżej 2°C, najlepiej do 1,5°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej. Realizacja tego celu wymaga, aby globalne antropogeniczne emisje gazów cieplarnianych netto osiągnęły poziom zerowy około roku 2050, co oznacza, że do atmosfery nie będą trafiały żadne dodatkowe emisje.

Znaczenie budownictwa w procesie dochodzenia do neutralności klimatycznej jest bezdyskusyjne. Najświeższe dane pokazują, że budynki odpowiadają za ok. 38% [2] światowych emisji CO₂, przy czym 28% pochodzi z eksploatacji budynków, a pozostałe 10% spowodowane jest zużyciem energii niezbędnej do produkcji materiałów i technologii wykorzystywanych w budownictwie (wbudowany ślad węglowy).

Czytaj też: Roślinne izolacje elewacji

Do tej pory wszelkie działania koncentrowały się głównie na redukcji tzw. operacyjnego śladu węglowego, czyli emisji CO₂ spowodowanych użytkowaniem budynków – ogrzewaniem, chłodzeniem, przygotowaniem ciepłej wody użytkowej, korzystaniem z urządzeń, komputerów, wind, instalacji itd.

Analiza całkowitego śladu węglowego opiera się na bardziej zintegrowanym podejściu, więc wyzwanie związane ze zrównoważonym rozwojem w obszarze budynków wykracza daleko poza redukcję emisji CO₂ w fazie użytkowania budynków. Proces budowy i wykorzystanie materiałów w fazie wznoszenia i użytkowania również powodują emisję CO₂.

Wraz z rozwojem technologii pozwalających na zmniejszanie energochłonności budynków w trakcie ich eksploatacji, rosnąć będzie znaczenie wbudowanego śladu węglowego, który obecnie jest często marginalizowany. Ocena emisyjności procesów budowlanych wymaga nowego spojrzenia na to, w jaki sposób sektor budowlany może stawać się bardziej zrównoważony. Uwzględnienie tych przesłanek jest możliwe poprzez ocenę emisji CO₂ w całym cyklu życia budynku.

Czerwiec 2021

Odpowiedzią na te wyzwania był opublikowany przez PLGBC w czerwcu 2021 r. raport „Zerowy ślad węglowy budynków. Mapa drogowa dekarbonizacji budownictwa do roku 2050”. Była to pierwsza taka publikacja opracowana przez Green Building Council w regionie Europy Środkowo-Wschodniej, stworzona dzięki wsparciu finansowemu Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBOiR). Raport podkreśla, że osiągnięcie zerowego całkowitego śladu węglowego netto budynków do 2050 r. jest celem bardzo ambitnym, lecz możliwym do realizacji. Wymaga to jednak transformacji zarówno budynków, jak i całego sektora budowlanego. Kluczowym warunkiem jest zaangażowanie wszystkich interesariuszy mających wpływ na redukcję emisji CO₂: producentów, inżynierów, architektów, deweloperów, inwestorów, właścicieli nieruchomości i doradców. Równie istotne są wyraźne i zdecydowane działania władz na różnych szczeblach, które poprzez wprowadzenie odpowiednich przepisów będą stymulować zmiany na rynku budownictwa, które doprowadzą do osiągnięcia celu dekarbonizacji zasobów budowlanych.

Należy podkreślić, że raport z 2021 r. przedstawia działania, jakie powinni wdrożyć do 2050 r. wszyscy interesariusze związani z sektorem budynków, aby zrealizować następującą wizję: Wszystkie budynki powinny charakteryzować się zerowym operacyjnym śladem węglowym, natomiast budynki nowe i poddawane modernizacji – zerowym śladem węglowym netto w całym cyklu życia (czyli zerowym bilansem wbudowanego i operacyjnego śladu węglowego).

Październik 2022

Urzeczywistnienie wizji zawartej w publikacji z 2021 r. uzależnione jest od szeregu zmian, które muszą zajść na polskim rynku budowlanym w odniesieniu do produkcji materiałów, projektowania, realizacji procesu budowlanego, wykorzystywanych źródeł energii oraz rozwiązań w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym.

W ramach publicznych prezentacji raportu, w lipcu 2021 r. istotnym sygnałem zwrotnym był bardzo mocno podkreślany brak odpowiednich regulacji w przepisach krajowych związanych z obowiązkiem obliczania całkowitego śladu węglowego budynków w całym cyklu życia. Dlatego też bazą podejmowanych działań muszą być zmiany w prawodawstwie, które umożliwią wdrożenie i weryfikację działań związanych z raportowaniem emisji CO₂ w budownictwie.

Rozwiązania, które pozwalają na wznoszenie budynków o zerowym śladzie węglowym, już istnieją – należy je odpowiednio promować oraz wspierać zarówno legislacyjnie, jak i finansowo. Dodatkowo, zaangażowanie sektora finansowego, poprzez aktywny udział banków komercyjnych oraz międzynarodowych instytucji finansowych we wdrażaniu odpowiednich instrumentów wspierających dekarbonizację w Polsce jest bardzo istotne.

Wizja całkowitej dekarbonizacji zasobów budowlanych do 2050 r. wykracza poza kwestię operacyjnych emisji gazów cieplarnianych, na której skupiano się do tej pory. Należy mieć na uwadze, że budynki są ważnym bankiem materiałów, w których przez wiele dziesięcioleci deponuje się zasoby, a sposób ich projektowania ma duży wpływ na emisje w całym cyklu życia, zarówno w budynkach nowych, jak i poddawanych renowacji. Trzeba zatem stopniowo uwzględniać emisje w całym cyklu życia budynków, zaczynając od budynków nowo projektowanych, w których łatwiej jest uwzględnić wbudowany ślad węglowy.

Charakterystyka całego cyklu życia budynków powinna być brana pod uwagę również w obiektach poddawanych renowacji, jako element polityki redukcji emisji gazów cieplarnianych w całym cyklu życia. Minimalizowanie emisji gazów cieplarnianych w tak długim okresie wymaga oszczędności zasobów oraz wdrażania zasad gospodarki o obiegu zamkniętym. Współczynnik globalnego ocieplenia w całym cyklu życia wskazuje na ogólny wkład budynku w emisje prowadzące do zmian klimatu. Wyraża on zarówno emisje dwutlenku węgla wbudowane w materiały budowlane, jak i bezpośrednie i pośrednie emisje dwutlenku węgla na etapie użytkowania.

Wymóg obliczania współczynnika globalnego ocieplenia w cyklu życia nowych budynków stanowi zatem pierwszy krok w kierunku bardziej rzetelnego uwzględnienia charakterystyki całego cyklu życia budynków i gospodarki o obiegu zamkniętym.

Najbardziej popularną techniką oceny kompleksowego odziaływania budynku na środowisko jest metoda Life Cycle Assessment (LCA), oparta na normie PN EN 15978 „Zrównoważone obiekty budowlane”, a której niewątpliwą zaletą jest holistyczne podejście, uwzględniające cały cykl życia budynku. Nie bez znaczenia jest też uwzględnienie najbardziej istotnych ekosystemów oraz procesów powstawania zanieczyszczeń. Norma przedstawia metodę obliczania opartą na ocenie cyklu życia w celu oceny środowiskowych właściwości użytkowych budynku i podaje środki komunikacji wyników oceny, a efektem jest określenie kilkunastu wskaźników obrazujących wpływ budynku na środowisko. Na chwilę obecną norma ta zostawia jednak duży margines niepewności otrzymanych wyników, związany z przyjmowanymi w poszczególnych fazach cyklu życia budynków założeniami oraz interpretacją wyników, co skutkuje ograniczoną czytelnością przedstawianych analiz LCA, jak i brakiem możliwości ich porównywania.

Pomimo wspomnianych zastrzeżeń, analiza LCA jest dziś najbardziej obiektywnym i precyzyjnym narzędziem oceny środowiskowej budynków, a jej wyniki mogą posłużyć do optymalizacji rozwiązań projektowych, a co za tym idzie ograniczenia kosztów budowy oraz zmniejszenia przyszłych kosztów eksploatacji.

Obecnie analizy oceny budynków w całym cyklu życia nie są wymagane polskimi przepisami i nie są standardowo wykonywane przez inwestorów czy projektantów, a sporządzane są najczęściej na potrzeby certyfikacji wielokryterialnych (np. BREEAM, LEED, ZIELONY DOM itp.). Z reguły wykonują je wyspecjalizowane biura, najczęściej na podstawie projektu, podczas gdy największy potencjał optymalizacji/redukcji emisji CO₂ jest w fazie koncepcyjnej.

Z kolei wiarygodny wynik wpływu inwestycji budowlanej na środowisko przedstawiają analizy LCA oparte na emisyjności materiałów i instalacji budowlanych zastosowanych w budynku. Dodatkową trudnością w popularyzacji analiz LCA jest brak jednolitej i spójnej metodyki obliczania śladu węglowego budynków.

Kierując się powyższymi przesłankami PLGBC, w ramach projektu #BuildingLife, opracowało metodykę szacowania śladu węglowego budynków zaprezentowaną w niniejszym raporcie, będącym uzupełnieniem publikacji z 2021 r. pt. „Zerowy ślad węglowy. Mapa drogowa dekarbonizacji budownictwa do roku 2050”.

Wyzwania i strategie

Ratyfikacja ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu oraz podpisane w jej wyniku przez kraje członkowskie Unii Europejskiej umowy międzynarodowe (protokół z Kioto, porozumienie paryskie), dały początek wspólnej walce ze zmianami klimatycznymi. Celem tej walki jest redukcja antropogenicznego oddziaływania na środowisko naturalne, która wymaga znaczącego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, pochodzących głównie z przetwarzania paliw kopalnych.

W obliczu agresji Rosji na Ukrainę, nie mniej ważne stało się bezpieczeństwo energetyczne wyrażone pewnością i ciągłością dostaw energii. Środkiem do realizacji tych celów jest poprawa efektywności energetycznej, ograniczenie ilości zużywanej energii oraz zwiększenie zastosowania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych [3].

Globalna świadomość znaczenia konkretnych zobowiązań w zakresie ochrony środowiska wzrasta wraz z częstszymi ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi oraz niekorzystnymi skutkami gospodarczymi pandemii COVID-19. Obecnie wiele krajów postrzega reakcję na zmiany klimatu jako szansę na odbudowę i pobudzenie swoich gospodarek z uwzględnieniem zrównoważonej przyszłości.

Budynki i sektor budowlany w znacznym stopniu przyczyniają się do emisji dwutlenku węgla i zmian klimatu. W Europie samo użytkowanie lub eksploatacja budynków odpowiada za około 40% zużycia energii i 36% emisji CO₂. Poza emisjami operacyjnymi, które są głównym przedmiotem regulacji w każdym kraju członkowskim UE, istotny jest wbudowany ślad węglowy, który przyczynia się do 11% wszystkich emisji dwutlenku węgla na świecie, a 3,67 mln ton emisji CO₂ (wg danych z 2019 r.) powstaje w wyniku budowy, renowacji, odnowienia, rozbiórki oraz wyburzenia tkanki budowlanej. Ponadto budynki odpowiadają za około 50% zużycia wszystkich wydobytych surowców, 33% zużycia wody i 35% generowanych odpadów. Wszystko to wiąże się z emisjami i negatywnymi skutkami dla środowiska, w tym wyczerpywaniem zasobów abiotycznych i biogennych, zanieczyszczeniem powietrza, wody i gruntów oraz utratą różnorodności biologicznej.

Niestety, w krajach europejskich nadal obserwujemy brak wiarygodnych, kompleksowych i porównywalnych danych na temat wbudowanego śladu węglowego, a także brak konsensusu co do zakresu, w jakim dane o emisyjności zasobów budowlanych powinny być przypisane do wbudowanego śladu węglowego. Niezależnie od tego, posiadana obecnie wiedza jest wystarczającym argumentem za podjęciem odpowiednich działań dążących do dekarbonizacji sektora budowlanego, w którym kluczowym elementem jest przekształcenie zasobów budowlanych w obiekty bezemisyjne. Cel ten można osiągnąć jedynie poprzez przyjęcie holistycznego podejścia i oceny sektora budowlanego przy jednoczesnym utrzymaniu ścieżki transformacji energetycznej.

Wyraźne podkreślenie wagi operacyjnego i wbudowanego śladu węglowego powinno zaowocować zwiększeniem skali szybkich działań, które należy podjąć, stawiając wymogi regulacyjne oraz tworząc odpowiednie narzędzia polityczne i instrumenty. Obecnie przed każdym krajem członkowskim UE stoją wyzwania związane z tworzeniem międzynarodowych ram i sojuszy, pozwalających na wypracowanie zharmonizowanych strategii i działań promujących optymalizację wykorzystywania zasobów.

Zapobieganie

Najlepszym sposobem na redukcję emisji dwutlenku węgla jest unikanie niepotrzebnego budowania nowych obiektów poprzez priorytetowe traktowanie renowacji budynków (w przeciwieństwie do wyburzania i budowy nowych); potencjał wbudowanego śladu węglowego zostaje wyeliminowany lub drastycznie ograniczony.

Redukcja i optymalizacja

Przy wsparciu odpowiednich baz danych oraz narzędzi projekty nowych lub poddawanych renowacji budynków mogą być zoptymalizowane poprzez wybór materiałów niskoemisyjnych oraz minimalizowanie zapotrzebowania na nowe materiały budowlane dzięki powtórnemu wykorzystaniu materiałów, zgodnie z zasadami gospodarki o obiegu zamkniętym. Budynki przyszłości, nowe budynki oraz poddawane renowacji powinny uwzględniać wykorzystanie najnowszych rozwiązań materiałowych i technologicznych, z równoczesnym wdrożeniem projektowania cyrkularnego obiektów oraz wdrażania gospodarki cyrkularnej.

Kompensowanie

Ostatecznie, po wyczerpaniu wszystkich istniejących technologii i zasobów minimalizujących emisje CO₂, pozostałe emisje muszą być kompensowane za pomocą odpowiednich i skutecznych działań.

Dekarbonizacja budownictwa musi przebiegać równolegle w obszarze nowo powstających, jak i istniejących budynków. Obecnie ok. 75% budynków w Unii Europejskiej to obiekty nieefektywne energetycznie, przy czym 85–95% już istniejących obiektów będzie nadal w użytkowaniu w roku 2050. Oznacza to, że poprawa efektywności energetycznej istniejących zasobów ma zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia neutralności klimatycznej.

Wpływ sektora budowlanego na środowisko jest wielowymiarowy i różni się w zależności od fazy cyklu życia obiektu budowlanego, tj. procesu projektowania, budowy, eksploatacji, modernizacji i wyburzenia. Z punktu widzenia działań optymalizacyjnych i eliminacji niepożądanych skutków, projektowanie jest etapem najważniejszym. Trwale decyduje o przyszłym oddziaływaniu budynku na środowisko i klimat. Koszty wprowadzenia ewentualnych zmian są na tym etapie najmniejsze, a zakres ich modyfikacji i łatwość realizacji największa.

Unijne strategie i regulacje prawne

Europejski Zielony Ład

Unia Europejska, wyznaczając ambitny cel neutralności klimatycznej Europy, dzięki stopniowej redukcji emisji gazów cieplarnianych do roku 2050, wprowadziła dotychczas, i nadal wprowadza, pośrednie strategie polityki energetycznej i klimatycznej, umożliwiające osiągnięcie tego celu.

Aby sprostać wszelkim wyzwaniom, UE przyjęła w 2019 r. tzw. Europejski Zielony Ład (EZŁ). Realizacja tej strategii rozwoju ma doprowadzić do osiągnięcia neutralności klimatycznej Europy, poprzez zatrzymanie zmian klimatu i degradacji środowiska, stanowiących zagrożenie dla Europy i świata. EZŁ ma pomóc przekształcić UE w nowoczesną, zasobooszczędną i konkurencyjną gospodarkę, która:

• w 2050 r. osiągnie zerowy poziom emisji gazów cieplarnianych netto,
• oddzieli wzrost gospodarczy od zużywania zasobów,
• zapewni, że żadna osoba ani żaden region nie pozostaną w tyle.

Aby osiągnąć ten cel, 27 krajów członkowskich UE zobowiązało się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do 2030 r. w stosunku do poziomów z 1990 r. Są to zobowiązania prawne zawarte w pierwszym europejskim prawie o klimacie, stwarzające równocześnie nowe możliwości w zakresie innowacji, inwestycji i tworzenia miejsc pracy.

Główne założenia Europejskiego Zielonego Ładu to:

• Dostarczanie czystej i bezpiecznej energii,
• Wdrażanie gospodarki o obiegu zamkniętym,
• Budynki o niższym zapotrzebowaniu na energię,
• Przyspieszenie przejścia na zrównoważoną i inteligentną mobilność,
• Ochrona i odbudowa ekosystemów oraz bioróżnorodności,
• Adaptacja do zmian klimatu,
• Ochrona zdrowia.

Fit for 55

Efektem ustanowionego celu redukcji emisji gazów cieplarnianych o 55% do 2030 r. względem poziomu emisji z 1990 r. jest ogłoszony w lipcu 2021 r. pakiet legislacyjny FIT for 55. Cel ten zapisano w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 Europejskie prawo o klimacie [4], co uczyniło z niego obowiązek prawny dla wszystkich państw członkowskich UE. Realizacja tego celu obejmuje wiele aspektów związanych z klimatem, energią i transportem, a w szczególności: efektywność energetyczną, opodatkowanie energii, energię ze źródeł odnawialnych, wspólne wysiłki redukcyjne, użytkowanie gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (­LULUCF), handel uprawnieniami do emisji, mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂ czy infrastrukturę paliw alternatywnych. Pakiet FIT for 55 przekształca wizję określoną w Europejskim Zielonym Ładzie na konkretne przepisy. W pakiecie zaproponowano zmianę kilkunastu istniejących już dyrektyw, a także wprowadzono nowe inicjatywy ustawodawcze, dostosowujące unijne przepisy do celów klimatycznych Wspólnoty [5].

Istotnym celem z punktu widzenia sektora budowlanego jest poprawa efektywności energetycznej o 36% oraz udział OZE na poziomie 40% w stosunku do 1990 r. Proponowane zmiany muszą zaakceptować poszczególne państwa UE oraz Parlament Europejski, a tu negocjacje będą trwały co najmniej rok. Dlatego zaczną obowiązywać najwcześniej w 2024 r.

Pakiet FIT for 55 wskazuje na kluczową rolę elektryfikacji opartej o OZE, przede wszystkim poprzez rozpowszechnienie technologii pomp ciepła w budynkach oraz samochodów elektrycznych w transporcie. Wobec sektora budynków (ciepłownictwa) i transportu transformacja musi znacząco przyspieszyć, by osiągnięcie unijnych celów klimatyczno-energetycznych do 2030 r. było możliwe.

KE podkreśla, że elektryfikacja w oparciu o energię z odnawialnych źródeł jest najbardziej efektywną ścieżką transformacji wspomnianych sektorów. Przewiduje się reformę obecnego systemu handlu emisjami EU ETS, rozszerzając go o tzw. mini ETS obejmujący transport morski i lądowy oraz budownictwo.

Kolejną inicjatywą jest wprowadzenie mechanizmu dostosowania cen na granicach, z uwzględnieniem emisji CO₂ na granicy UE. Mimo że pakiet jest w fazie negocjacji pomiędzy unijnymi instytucjami, warto już dzisiaj podjąć niemały wysiłek transformacyjny i rozpocząć proces wdrażania odpowiednich rozwiązań, gwarantujących osiągnięcie przez Polskę zamierzonych celów energetyczno-klimatycznych w 2030 r.

REPowerEU

Nowa rzeczywistość geopolityczna i sytuacja na rynku energii związana z rosyjską agresją na Ukrainę wymaga od nas zdecydowanego przyspieszenia procesu dekarbonizacji, w tym przejścia na czystą energię i zwiększenia niezależności energetycznej Europy od nierzetelnych dostawców i niestabilnego sektora paliw kopalnych [6]. REPowerEU to plan Komisji Europejskiej polegający na uniezależnieniu Europy od rosyjskich paliw kopalnych wcześniej niż w zakładanym wcześniej 2030 r. W planie określono szereg środków mających na celu szybkie zmniejszenie zależności od rosyjskich paliw kopalnych i przyspieszenie transformacji ekologicznej, przy jednoczesnym zwiększeniu odporności unijnego systemu energetycznego.

Fala Renowacji

Obecnie ok. 190 mln budynków w Unii Europejskiej to obiekty nieefektywne energetycznie, co z jednej strony stawia kraje europejskie przed ogromnym wyzwaniem związanym z modernizacją, z drugiej wskazuje olbrzymi potencjał oszczędności energii w budynkach, które w większości nadal będą użytkowane w 2050 r. Oznacza to, że poprawa efektywności energetycznej już istniejących budynków ma zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia neutralności klimatycznej.

Przekształcenie istniejących zasobów budowlanych w obiekty neutralne klimatycznie wymaga opracowania i wdrożenia niskoemisyjnych innowacji w całym zakresie modernizacji. Polska zajmuje drugie miejsce od końca pod względem ekologicznych innowacji wśród wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej [7].

Komisja Europejska podkreśla, że przy tak dużym wyzwaniu związanym z poprawą efektywności energetycznej budynków znajdujących się na terenie UE, tempo modernizacji jest nadal niskie, średnio na poziomie 1% [8]. Zwiększenie tempa modernizacji istniejących budynków jest kluczowe dla dekarbonizacji sektora budowlanego, co zostało podkreślone przez zapisy Dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD UE 2018/844) [9] wraz z kolejnymi zmianami opublikowanymi w grudniu 2021 [10].

Dyrektywa nakłada na kraje członkowskie obowiązek opracowania i wdrożenia długoterminowych strategii renowacji (Long-Term ­Renovation Strategy – LTRS), w których proponowane są długofalowe działania mające na celu osiągnięcie wysokiej efektywności energetycznej budynków, średniego poziomu renowacji na poziomie 3% rocznie oraz wzrostu udziału kompleksowych, głębokich renowacji. Polska opublikowała „Długoterminową strategię renowacji budynków” (DSRB) [11] w lutym 2021 r. Znaleźć tam można między innymi informacje związane z energochłonnością budynków w Polsce (RYS. 1), ale także scenariusz zwiększania efektywności istniejących budynków (RYS. 2).

Biorąc pod uwagę dzisiejszą sytuację geopolityczną, skutkującą kryzysem energetycznym i wysokimi cenami energii, strategia ta wymaga pilnej rewizji i wprowadzenia odpowiednich mechanizmów dofinansowania oraz mechanizmów aktywujących finanse sektora prywatnego.

Przyjęta w 2020 r. przez KE Fala Renowacji zakłada co najmniej podwojenie średniego rocznego wskaźnika renowacji energetycznej budynków do 2030 r. oraz wspieranie kompleksowych i głębokich termomodernizacji [8].

Kontekst krajowy

Osiągnięcie neutralności klimatycznej w polskim budownictwie wymaga powiązania polityki energetycznej kraju z polityką wzrostu efektywności energetycznej i wykorzystania OZE w budownictwie. Istotne jest uwzględnienie ambitnych celów dotyczących poprawy efektywności energetycznej w dokumentach takich jak „Krajowy plan na rzecz energii i klimatu na lata 2021–2030” (KPEiK) [12], Polityka energetyczna Polski do 2040 r. (PEP2040) [13] czy „Długoterminowa strategia renowacji budynków” (DSRB) [11]. Dodatkowo, aktualna sytuacja międzynarodowa oraz nasilający się kryzys energetyczny związany z rekordowo wysokimi cenami surowców zwiększa presję na aktualizację polityki energetycznej państwa.

Od poprawnych diagnoz oraz dobrych i skoordynowanych decyzji i działań rządu, samorządów i biznesu zależy przygotowanie Polski do przejścia trudnego okresu w energetyce. Utworzona niezależna i nieformalna Rada Ekspercka ds. Bezpieczeństwa Energetycznego i Klimatu przy think tanku Forum Energii, przygotowała konkretne postulaty zmian [14] zarówno w KPEiK, PEP2040 oraz DSRB. Wśród postulatów znaleźć można m.in.:

• Konieczność przyspieszenia tempa renowacji budynków ze zwiększeniem udziału głębokich modernizacji.
• Uruchomienie na dużą skalę mechanizmów wsparcia związanych z efektywnym wykorzystaniem energii elektrycznej, obejmujące również podniesienie efektywności energetycznej ze szczególnym wsparciem rozwoju pomp ciepła, także w starszych budynkach.
• Przyspieszenie rozwoju OZE we wszystkich obszarach gospodarki, w tym zwiększenie udziału odna-wialnych źródeł energii w ciepłownictwie, a także wdrażanie ciepłowniczych sieci niskotemperaturowych. Wprowadzenie zakazu (zgodnie z REPowerEU) instalowania kotłów na paliwa kopalne w nowych budynkach nie później niż w 2026 r.

Te i pozostałe postulaty przedstawione przez Radę bezpośrednio przybliżają Polskę do dekarbonizacji sektora budowlanego, pozwalając na rozwój budownictwa zeroemisyjnego [15]. Także autorzy nowego raportu [16] Instytutu Reform podkreślają, że przyspieszenie przebudowy polskiego oraz europejskiego systemu energetycznego wymaga w pierwszej kolejności stworzenia bardziej przyjaznego otoczenia regulacyjnego dla zeroemisyjnych technologii, w tym odblokowania barier administracyjnych oraz eliminacji luk w prawie, które opóźniają zielone inwestycje.

Obecnie planowane reformy zawarte w Krajowym Planie Odbudowy (KPO) są niewystarczające, by w pełni wykorzystać potencjał poprawy bezpieczeństwa energetycznego zgodnie z założeniami planu REPowerEU. Raport podkreśla konieczność kluczowych zmian w strategicznych dokumentach, podkreślając odblokowanie inwestycji w zieloną elektryfikację, co wymaga strategicznego podejścia do przyspieszenia zarówno rozbudowy oraz integracji OZE w systemie energetycznym, jak i elektryfikacji w budynkach, przemyśle oraz transporcie.

Taksonomia

Europa nie osiągnie swoich celów klimatycznych, jeśli środki finansowe nie zostaną skierowane na zrównoważone projekty i działania. Dlatego w czerwcu 2020 r. weszły w życie przepisy dotyczące jednolitego systemu klasyfikacji zrównoważonych inwestycji (ang. EU Taxonomy for sustainable activities). Rozporządzenie KE w sprawie Taksonomii [17] ustanawia kryteria pozwalające określić, czy dana działalność gospodarcza może być uznana za zrównoważoną. Narzędziem wdrożenia prywatnego finansowania Europejskiego Zielonego Ładu jest nowa Taksonomia UE, która wyznacza kierunki transformacji modeli biznesowych wspierających realizację sześciu celów środowiskowych Taksonomii:

1.    Łagodzenie skutków zmian klimatu.
2.    Adaptacja do zmian klimatu.
3.    Zrównoważone wykorzystywanie oraz ochrona zasobów wodnych i morskich.
4.    Przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym.
5.    Zapobieganie zanieczyszczeniu i jego kontrola.
6.    Ochrona oraz odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów.

Komisja Europejska definiuje zrównoważone finansowanie jako proces należytego uwzględniania przez sektor finansowy aspektów środowiskowych, społecznych i zarządczych w celu zwiększenia długoterminowych inwestycji w działania i projekty gospodarcze [18]. Taksonomia określa sposób i cel finansowania poprzez włączanie aspektów ESG (environmental, social responsibility, corporate governance) w decyzje inwestycyjne, a co za tym idzie finansowanie zrównoważonego rozwoju.
Szczegółowy opis będzie można znaleźć w załącznikach, odrębnych dla każdego celu taksonomii, czyli w tzw. aktach delegowanych.

Obecnie przyjęte są załączniki dla celów oznaczonych jako 1 i 2, w obszarze zmian klimatu. Znajdują się tam liczne zapisy dotyczące budynków i stosowanych w nich technologii, które decydują w znaczącym stopniu o realizacji celu 1, czyli łagodzeniu zmian klimatu.

Dla budynków i nieruchomości najistotniejsze jest spełnienie poniższych kryteriów:

• Zapotrzebowanie na energię pierwotną (Primary Energy ­Demand – PED), określające charakterystykę energetyczną budynku powstałego w wyniku budowy, jest co najmniej o 10% niższe niż próg określony dla wymogów dotyczących budynków o niemal zerowym zużyciu energii (NZEB) w krajowych środkach wdrażających dyrektywę 2010/31/UE. Charakterystykę energetyczną poświadcza się za pomocą świadectwa charakterystyki energetycznej.
• W przypadku budynków o powierzchni większej niż 5000 m² – po zakończeniu budowy obiekt poddawany jest badaniom pod kątem szczelności powietrznej i integralności cieplnej, a wszelkie odstępstwa od poziomów charakterystyki ustalonych na etapie projektowania lub wady przegród zewnętrznych budynku są ujawniane inwestorom i klientom. Jeżeli w trakcie procesu budowlanego stosowane są solidne procesy kontroli jakości, jest to dopuszczalne jako alternatywa dla badania szczelności termicznej.
• W przypadku budynków o powierzchni większej niż 5000 m2 potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (Global Warming Potential – GWP) w cyklu życia budynku, wynikający z budowy, powinien zostać obliczony dla każdego etapu cyklu życia i być ujawniany inwestorom i klientom na żądanie.

Nową Taksonomię UE wydano w formie rozporządzenia, ma zatem ogólny zasięg, jest wiążące w całości i musi być bezpośrednio stosowane w każdym kraju unijnym. Systematyka działań dotycząca dwóch pierwszych celów środowiskowych, tj. związanych ze zmianami klimatu zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 2022 r.

W sektorze budownictwa celem jest wprowadzenie jasno określonych kryteriów (progów) w odniesieniu do nowych budynków, działań modernizacyjnych oraz ich nabywania i posiadania. Przesłanką do tego jest zapewnienie maksymalnego wkładu sektora budownictwa w realizację celów klimatycznych Europy poprzez modernizację istniejących i budowę nowych obiektów o zerowym śladzie węglowym netto.

Dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD)

Dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD) jest najważniejszym aktem prawnym dotyczącym sektora budowlanego na szczeblu UE. Zobowiązuje ona państwa członkowskie do określenia poziomów charakterystyki energetycznej dla swoich budynków, strategicznego planowania dekarbonizacji zasobów budowlanych poprzez długoterminowe strategie renowacji oraz wdrożenia dodatkowych środków, zarówno finansowania, jak i narzędzi doradczych. Od czasu przyjęcia dyrektywy w 2002 r. jej zakres został rozszerzony poza regulację operacyjnej charakterystyki energetycznej budynku na:

• wpływ sektora budynków na klimat,
• poprawę komfortu i jakości powietrza w pomieszczeniach.

Unia Europejska, stawiając ambitne cele zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych netto o min. 55% do 2030 r. i osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. deleguje odpowiednie działania w dyrektywach unijnych.

Jedną z form ograniczenia emisji dwutlenku węgla w sektorze budynków jest rozszerzenie zakresu dyrektywy EPBD w celu uwzględnienia i ograniczenia emisji dwutlenku węgla w całym cyklu życia budynku. Nie ma powszechnej jednomyślności co do tego, jaką dokładnie część całkowitych emisji pochodzących z europejskich zasobów budowlanych można przypisać emisjom wbudowanym. Większość szacunków wskazuje, że wbudowany ślad węglowy przyczynia się do około 20% całkowitego śladu węglowego budynków, chociaż szacuje się, że jego względne znaczenie będzie wzrastało (do 50%), w miarę jak coraz więcej budynków będzie budowanych i modernizowanych zgodnie z wyższymi standardami efektywności energetycznej i wykorzystaniem OZE10.

Obecnie wyzwanie to skupia uwagę wszystkich wiodących światowych i europejskich organizacji działających na rzecz ochrony klimatu, które w ramach swojej działalności zalecają wdrożenie odpowiednich harmonogramów działań.

Buildings Performance Institute Europe (BPIE) w jednej ze swoich publikacji „Roadmap to climate-proof buildings and construction how to embed whole life carbon in the EPBD” określa nie-zbędne kroki w celu wprowadzenia rozwiązań związanych z emisją dwutlenku węgla w całym cyklu życia budynku oraz dostosowania przepisów dyrektywy EPBD do celów neutralności klimatycznej UE.

W krajach członkowskich UE, mimo jednorodnych zaleceń i dyrektyw, działania państw członkowskich oraz podejmowane przez nie decyzje mają bardzo różny poziom ambicji w kwestii dekarbonizacji sektora budownictwa.

Dania

Od 2023 r. przepisy wprowadzają wymóg sporządzania analiz LCA w całym cyklu życia dla nowych budynków o powierzchni powyżej 1000 m². Analiza sporządzana jest zgodnie z normami EN 15978 i EN 15804 oraz uwzględnia fazy A1-5, B4, B6, C3, C4 i D (opcjonalnie). Obliczenia należy wykonać przy ubieganiu się o pozwolenie na budowę i po jej zakończeniu [19]. Planuje się wprowadzić limity całkowitego śladu węglowego, obejmującego ślad operacyjny i wbudowany, w oparciu o analizy LCA [20]. Pod koniec 2023 r. na podstawie danych zebranych w fazie wstępnej będą zdefiniowane szczegółowe progi oddziaływania. Nowe limity będą obowiązywać od 2025 r., a kolejne aktualizacje są zaplanowane w 2027 r. i 2029 r.

Finlandia

Opracowano metodę oceny oddziaływania budynków na środowisko, która powstała w oparciu o system Level(s) – dotyczy zarówno budynków nowych, jak i poddawanych renowacji. Ocenę należy przeprowadzić na etapie projektu budynku, uwzględniając moduły A1-A5, B3-4, B6, C1-C4, D. Planowane jest wprowadzenie limitów emisji dwutlenku węgla dla różnych typów budynków od 2025 r. Dostępna jest ogólna baza danych o emisjach [21].

Francja

Wprowadzono przepisy RE2020, nakładające obowiązek sporządzania analiz LCA [22] dla budynków mieszkalnych i biurowych od stycznia 2022 r., a dla pozostałych budynków od 2023 r. Analizy uwzględniają emisje operacyjne oraz wbudowany ślad węglowy budynków w całym cyklu życia (50 lat). Opublikowano plany stopniowego zaostrzania wymogów dotyczących rozdzielenia wbudowanych i operacyjnych emisji dwutlenku węgla w latach 2025, 2028 i 2031.

Holandia

Od 2018 r. wprowadzono obowiązek sporządzania oceny efektywności środowiskowej (MPG) dla każdego nowego budynku mieszkalnego i biurowego o powierzchni powyżej 100 m². Metodyka obliczania wskaźnika MPG oparta jest na analizie LCA i obejmuje wszystkie fazy cyklu życia budynku (oprócz B6 i B7), a otrzymane wyniki są odnoszone do wartości monetarnej – obecnie limit MPG  ≤  0,8. Obliczenia należy wykonać, korzystając wyłącznie z Narodowej Bazy Danych Środowiskowych zawierającej karty produktów. Pełna analiza wymagana jest w procesie ubiegania się o pozwolenie na budowę.

Szwecja

Od stycznia 2022 r. przepisy wymagają od deweloperów przygotowania i złożenia deklaracji klimatycznej dla nowych budynków. Metodologia obliczeń, oparta na EN 15978, jest ograniczona do modułów A1-A5. Szwecja opracowała i uruchomiła publiczną ogólną bazę danych o emisjach. Planowane jest wprowadzenie wartości granicznych dla emisji budynków w 2027 r. W 2027 r. planowane jest wprowadzenie wartości granicznych dla emisji budynków oraz rozszerzenie zakresu deklaracji o moduły B2, B4, B6 i C1-4.

Norwegia

Od 1 lipca 2022 r. obowiązują przepisy nakładające obowiązek rozliczania emisji gazów cieplarnianych zgodnie z norweską normą NS 3720:18 dotyczącą wznoszenia i przebudowy budynków mieszkalnych oraz komercyjnych. Analizę należy sporządzić, uwzględniając moduły A1-4, B2 i B454.

Wielka Brytania

Opracowany został wniosek uzupełnienia przepisów budowlanych o obowiązek obliczania emisji dwutlenku węgla w całym cyklu życia obejmujący fazy A1-5, B1-7, C1-4 i D oraz węgiel sekwestrowany, który nie powinien być bilansowany. Proponowany dokument Part Z45 dotyczy wyłącznie projektów o powierzchni większej niż 1000 m² lub takich, w których powstanie więcej niż 10 mieszkań.

Od roku 2023 r. wymagania będą obowiązywać budynki inne niż mieszkalne, natomiast od 2027 r. obowiązek będzie dotyczyć wszystkich budynków. W tym roku planowane jest również wprowadzenie limitów emisji w całym cyklu życia.

Londyn – The London Plan 2021

Od marca 2021 r. obowiązuje wymóg obliczania emisji dwutlenku węgla w całym cyklu życia dla nowych i dużych (znaczących) inwestycji, zgodnie z wytycznymi przedstawionymi w The London Plan [23]. Obliczenia należy wykonać na etapie koncepcyjnym projektu, przedstawiając ogólne szacowanie spodziewanych emisji, następnie pełną analizę na etapie złożenia wniosku o budowę, obejmując wszystkie fazy cyklu życia budynku oraz powykonawczo w ciągu trzech miesięcy od zakończenia realizacji projektu. W przepisach zostały podane również poziomy odniesienia w całym cyklu życia i jego aspiracyjne wartości.

Ramy śladu węglowego

Analiza LCA – Life Cycle Assessment

Ocena cyklu życia (LCA – Life Cycle Assessment) od lat 90. XX w. jest jedną z bardziej rozwijających się metod wykorzystywanych w ocenie technologii, produktów czy usług i ich oddziaływania na środowisko. Stwarza ona podstawy do identyfikacji, hierarchizacji oraz ustalenia sposobów poprawy jakości środowiska. W kontekście budynków i wyrobów budowlanych najistotniejsze są normy: PN-EN 1597851 związana z metodą oceny środowiskowej budynku oraz PN-EN 1580450 związana z metodą oceny środowiskowej wyrobów budowlanych.

Oszacowanie cyklu życia jest techniką badającą aspekty środowiskowe i wpływ produktu w całym okresie życia, odzwierciedlającą zagrożenie, które wynika z niewłaściwego zarządzania procesami produkcji, budowy i eksploatacji obiektów budowlanych. LCA bierze pod uwagę wszystkie ekosystemy i ich elementy, dzięki czemu możliwa jest pełna ocena wpływu produktu na środowisko, a także zużycie poszczególnych zasobów środowiskowych. Analiza prowadzona jest od momentu pozyskania surowca, poprzez etap pro-dukcji i użytkowania, aż do końca jego życia. Dzięki takiemu podejściu żaden etap istnienia wyrobu nie zostaje pominięty, co umożliwia dokonanie pełnych analiz zagrożeń, jakie dla środowiska może stanowić produkcja budowlana.

Zrównoważone wyroby budowlane – deklaracja EPD (Environmental Product Declaration)

W związku z wytyczonym przez strategiczne dokumenty kierunkiem rozwoju Unii Europejskiej, na rynek nakładane są wymagania dotyczące jakości środowiskowej produktów, w tym budowlanych. Wprowadzane są też instrumenty rynkowe mające wspierać rozwiązania ekologiczne. Możliwość informowania o cechach środowiskowych wytwarzanych towarów jest bardzo istotna dla producentów wyrobów budowlanych, gdyż mogą udokumentować spełnienie wymagań i wykorzystać stwarzane szanse.

Zgodnie z rozporządzeniem CPR57, na terenie Unii Europejskiej, obiekty budowlane powinny być projektowane, konstruowane i budowane z wyrobów spełniających wymagania tego rozporządzenia, to jest być oznakowane znakiem CE i posiadać obowiązkową deklarację właściwości użytkowych (DoP). Mogą także posiadać dobrowolną deklarację środowiskową produktu (EPD).

Wprowadzona rozporządzeniem CPR deklaracja środowiskowa produktu służy przeprowadzeniu oceny zrównoważonego wykorzystania zasobów i wpływu wyrobów i obiektów budowlanych na środowisko. Z punktu widzenia ujednolicenia sposobu deklarowania właściwości środowiskowych wyrobów budowlanych bardzo istotna jest norma PN-EN 1580449, która definiuje także zasady prowadzenia analizy LCA dla tych wyrobów. Zgodnie z tą normą deklaracja środowiskowa III typu (EPD – Environmental Product Declaration) dostarcza ilościowych informacji środowiskowych o wyrobach budowlanych w poszczególnych fazach ich cyklu życia.

EPD jest dokumentem szczegółowo opisującym oddziaływanie produktu na środowisko podczas jego całego cyklu życia. Nie jest to typowy certyfikat, ale świadectwo oceny oddziaływania produktu na środowisko na poszczególnych etapach wytwarzania: od pozyskania materiałów, przez etap produkcji, transport, montaż, użytkowanie, aż do utylizacji i recyklingu.

Celem deklaracji środowiskowej jest zapewnienie podstawy do oceny wyrobów budowlanych oraz umożliwienie identyfikacji tych, które mają mniejszy wpływ na środowisko. Deklaracje środowiskowe wyrobów stanowią składowy element oceny budynków zgodnie z normą PN-EN 15978 [24]. Produkty z deklaracją EPD są wykorzystywane podczas budowy obiektów, dla których uzyskiwane są certyfikaty zrównoważonego budownictwa (systemy BREEAM, DGNB, LEED, ZIELONY DOM i inne).

Praktyczne wykorzystanie normy EN 15804 wykazało, że istnieje w niej wiele obszarów, które są różnie interpretowane przez jednostki wydające deklaracje środowiskowe w Europie. Różnice w deklaracjach mogą być powodowane przez takie czynniki, jak: wybór, jakość i dostępność danych, szczegóły i założenia metodyczne, scenariusze użytkowania, postępowanie z modułem D (recykling), wykluczenia niektórych etapów cyklu życia z EPD [1].

W odpowiedzi na te problemy reprezentatywna grupa przemysłu rozpoczęła aktywną współpracę z grupą jednostek wydających EPD w krajach członkowskich. Powstało stowarzyszenie ECO-Platform zrzeszające jednostki wydające deklaracje EPD dla wyrobów budowlanych w Europie [25]. Grupa zapewnia ujednoliconą interpretację normy EN 15804 i jej wdrożenie do krajowych praktyk w zharmonizowany sposób.

Celem prac stowarzyszenia jest określenie ram weryfikacji i wzajemnego uznawania wydawanych certyfikatów w celu dostarczenia bezstronnych, wiarygodnych i naukowo uzasadnionych informacji w postaci deklaracji EPD, w odniesieniu do wyrobów budowlanych. W Polsce do ECO-Platform należy Instytut Techniki Budowlanej (ITB) – jednostka notyfikowana w zakresie certyfikacji wyrobów budowlanych, ocen technicznych oraz opracowująca deklaracje środowiskowe. ITB uzyskało możliwość posługiwania się zastrzeżonym logo ECO, tj. deklaracji EPD akceptowanej w innych krajach stowarzyszonych, m.in. w Skandynawii, Niemczech oraz Wielkiej Brytanii.

Budynek o zerowym śladzie węglowym netto¹⁾

(ang. Net Zero Carbon Building – NZCB) to budynek, którego wbudowany i operacyjny ślad węglowy w całym cyklu jego życia jest równy zero. Jest to budynek, w którym:

• Przeprowadzono inwentaryzację wszystkich źródeł emisji w całym cyklu życia, z wyszczególnieniem wbudowanego oraz operacyjnego śladu węglowego, licząc od momentu rozpoczęcia inwestycji².
• Zminimalizowano zapotrzebowanie na energię, ograniczając dzięki temu operacyjny ślad węglowy, przy równoczesnym doborze odpowiednich materiałów i technologii w procesie budowy, przez co maksymalnie ograniczono także wbudowany ślad węglowy.
• Dokonano optymalizacji pod względem ograniczenia śladu węglowego w całym cyklu życia – uwzględniając wbudowany oraz operacyjny ślad węglowy.
• Dołożono starań, aby w toku użytkowania w jak najwyższym stopniu wykorzystywana była energia odnawialna.
• Na etapie konserwacji, modernizacji oraz podczas rozbiórki ograniczano wbudowany ślad węglowy.
• Jeżeli pomimo podjęcia wszystkich wcześniejszych działań nie udało się osiągnąć zerowego poziomu śladu węglowego netto, zastosowano jego kompensację (ang. offset), wykorzystując do tego celu certyfikowane projekty redukcyjne.

Projektowanie i wznoszenie budynków o zerowym śladzie węglowym netto opiera się na serii dobrych praktyk, które w dużej mierze bazują na wprowadzeniu do budownictwa zasad gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ). Są to m.in.:

• Design for disassembly: czyli projektowanie budynku w taki sposób, aby był on zbudowany z komponentów łatwych do demontażu i ponownego wykorzystania oraz pochodzących z recyklingu. Dzięki temu budynek, który zakończył swój cykl życia w obecnej formie, może być źródłem materiałów dla kolejnej inwestycji. Koncepcja budynku jako repozytorium materiałowego jest obecnie coraz szerzej upowszechniana [25].
• Ponowne wykorzystanie budynku: czyli znalezienie sposobu użytkowania dla istniejącego budynku, który nie wymagałby remontu ani adaptacji lub wymagałby niewielkich zmian. Dzięki temu można zminimalizować w znaczącym stopniu ślad węglowy pochodzący z procesu budowy i przebudowy.
• Optymalizacja śladu węglowego w całym cyklu życia: czyli spojrzenie na efekty decyzji projektowych z perspektywy pełnego cyklu życia budynku.
  Posługując się przykładem grubości izolacji budynku: grubsza izolacja ogranicza straty ciepła, czego wynikiem jest niższe zużycie energii, co z kolei przekłada się na niższy operacyjny ślad węglowy. Jednakże, im izolacja jest grubsza, tym więcej energii i materiału potrzeba do jej produkcji, co wiąże się z wyższym wbudowanym śladem węglowym (jeśli nie są używane materiały pochodzenia organicznego). Kluczem jest określenie optymalnej grubości izolacji, dla której całkowity ślad węglowy będzie najmniejszy.
• Wykorzystywanie naturalnych, odnawialnych materiałów obniżających ślad węglowy budynków: przykładem może być drewno (pochodzące ze zrównoważonej uprawy, np. certyfikowanej FSC), albo inne materiały naturalne takie jak konopie, len czy bambus. Produkty te wytwarzane są z roślin, które w trakcie swojego wzrostu sekwestrują dwutlenek węgla z atmosfery, co dodatkowo redukuje ślad węglowy materiałów z nich wykonanych. Pozwala to nawet na uzyskanie ujemnego śladu węglowego. Nie należy jednak zapominać, że warunkiem uwzględnienia sekwestracji jest świadome zagospodarowanie wyrobu z surowców naturalnych po jego użyciu.

Wbudowany ślad węglowy budynku

W niniejszym raporcie wielokrotnie podkreślana jest waga wbudowanego śladu węglowego. Wynika to z faktu, że operacyjny ślad węglowy budynków jest już pojęciem zakorzenionym i potrzeba jego redukcji jest szeroko rozumiana oraz wdrażana. Warte zaznaczenia jest to, że wraz z obniżaniem operacyjnego śladu węglowego, znaczenie śladu wbudowanego będzie wzrastać i bez odpowiednich działań zmierzających do jego redukcji nie będzie możliwym zdekarbonizowanie zasobów budowlanych w Polsce.

W wielu opracowaniach ścieżka dekarbonizacji budynków koncentruje się na zerowej emisji jedynie w kontekście użytkowania istniejących obiektów, czyli dzięki zwiększeniu efektywności energetycznej poprzez termomodernizację, wdrażanie systemów zarządzania energią oraz przejście na niskoemisyjne bądź zeroemisyjne źródła ogrzewania, zaś w przypadku nowych, wznoszenie ich w standardzie budynku o niemal zerowym zużyciu energii. Jednakże konieczne jest coraz mocniejsze podkreślanie wagi tego, że budynek w całym swoim cyklu życia oddziałuje na środowisko naturalne również poprzez materiały, które zostały użyte do jego wybudowania, pełen proces budowy, użytkowania, renowacji i wreszcie na końcu – rozbiórki.

Zrównoważone budownictwo to nie tylko wybór materiału czy komponentu budowlanego o niższym śladzie węglowym, ale weryfikacja tego, jak dany produkt będzie zachowywał się w dłuższym okresie. Przykładowo, elementy bardzo trwałe, a także łatwiejsze do adaptacji i ponownego wykorzystania są bardziej ekologicznym wyborem niż produkty o niższym śladzie węglowym, ale za to mniej trwałe, niemożliwe do recyklingu czy ponownego wykorzystania. Jedynie takie holistyczne podejście i uwzględnienie wszystkich aspektów pozwoli na całkowitą dekarbonizację sektora budowlanego.
Szacunkowe dane o emisji CO₂ w budynkach wykazują duże rozbieżności, publikując informacje, że wbudowany ślad węglowy stanowi 10–50% całkowitej emisji w całym cyklu życia [26].

Z kolei raport z One Click [27] podaje, że w zależności od typu budynku i lokalizacji, wbudowany ślad węglowy kształtuje się na poziomie 450 kgCO₂e/m². Dane te potwierdzają analizy opublikowane przez DGNB4, gdzie średnia wartość wbudowanego śladu węglowego budynku wynosi 435 kgCO₂e/m², przy założeniu 50-letniego cyklu życia. Kolejne analizy przeprowadzone przez Ramboll [28] informują o wbudowanym śladzie węglowym na poziomie 600 kgCO₂e/m² i podkreślają, że 70% tej wartości to emisje wejściowe.

Emisja dwutlenku węgla różni się w zależności od rodzaju budynku – jest to związane z konkretnym jego użytkowaniem oraz specyficznymi wymaganiami dla danego obiektu, tj. strukturą, wyposażeniem technicznym, kubaturą, lokalizacją itd. Opracowanie Embodied Carbon Primer [29] przygotowanym przez LETI (London Energy Transformation Initiative) przedstawia uzyskane wyniki analiz całkowitego śladu węglowego w całym cyklu życia z podziałem na emisje w poszczególnych fazach, dla budynku biurowego, szkolnego i mieszkalnego.

W celu wyeliminowania niespójności potrzebna jest wiedza na temat operacyjnych emisji generowanych przez budynki, a także dane o wbudowanym śladzie węglowym, zarówno w trakcie wznoszenia budynków, jak i w czasie ich użytkowania. Aby to osiągnąć, regulacje w poszczególnych krajach europejskich muszą jasno określić metodykę obliczeń całkowitego śladu węglowego w całym cyklu życia budynku, nałożyć obowiązek raportowania, przeprowadzania analiz porównawczych i w efekcie wprowadzić limity emisji w ramach odpowiednich modułów normy PN EN 1597851.

¹⁾ Definicja budynku przyjęta w raporcie opublikowanym przez PLGBC w 2021 r. „Zerowy ślad węglowy budynków. Mapa drogowa dekarbonizacji budownictwa do 2050 r.”

²⁾ Budynki istniejące podlegają takim samym zasadom obliczania śladu węglowego jak nowe, jednakże do wyznaczenia śladu węglowego nie będzie brany pod uwagę wcześniejszy ślad operacyjny i wbudowany (które są najczęściej niemożliwe lub bardzo trudne do wyznaczenia w budynkach istniejących), a jedynie wszystkie procesy związane z budynkiem od momentu wykonania inwentaryzacji.

Literatura

 1. M. Piasecki, „Ocena właściwości środowiskowych wyrobów jako element oceny projektowanego budynku” (Environmental assessment of products in the context of building design), „Rynek Instalacyjny”, 7–8/2014, 2014.
 2. Global ABC 2021, „Global status report for buildings and construction”, 2021.
 3. Lewiatan, Efektywność energetyczna budynków – szanse i wyzwania dla polskich firm.
 4. (UE) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z dnia 30 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej i zmiany rozporządzeń (WE) nr 401/2009 i (UE) 2018/1999 (Europejskie prawo o klimacie).
 5. Rada Unii Europejskiej, Europejski Zielony Ład, www.consilium.europa.eu/pl/policies/green-deal, 2022.
 6. European Commission, REPowerEU, ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal/repowereu-affordable-secure-and-sustainable-energy-europe_pl, 2022.
 7. European Commission, „The eco-innovation scoreboard and the eco-innovation index”, www.rada-energetyczna.pl/stanowisko-rady-w-sprawie-zalozen-do-pep-2040, 2021.
 8. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Fala renowacji na potrzeby Europy – ekologizacja budynków, tworzenie miejsc pracy, poprawa jakości życia (COM(2020) 662 final)”.
 9. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/844 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków i dyrektywa 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej (Tekst mający znaczenie dla EOG) (L 156/75).
10. Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council on the energy performance of buildings (recast) (COM/2021/802 final).
11. Długoterminowa Strategia Rozwoju Budynków, www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/polska-przyjela-strategie-w-zakresie-renowacji-budynkow.
12. Krajowy Plan na Rzecz Energii i Klimatu 2021–2030, www.gov.pl/web/aktywa-panstwowe/krajowy-plan-na-rzecz-energii-i-klimatu-na-lata-2021-2030-przekazany-do-ke.
13. Obwieszczenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 2 marca 2021 r. w sprawie polityki energetycznej państwa do 2040 r.
14. Ekspercka Rada ds. Bezpieczeństwa Energetycznego i Klimatu, Stanowisko Rady w sprawie założeń do PEP 2040., www.rada-energetyczna.pl/stanowisko-rady-w-sprawie-zalozen-do-pep-2040, 2022.
15. WWF, „Zeroemisyjna Polska do 2050 r.”, 2020.
16. Instytut Reform, „REPowerEU: nowy impuls dla transformacji energetycznej w Polsce”, 2022.
17. Załączniki do rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) …/… uzupełniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852.
18. M. Płońska, „Na czym polega Taksonomia UE?”, Platforma Przemysłu Przyszłości, www. przemyslprzyszlosci.gov.pl/na-czym-polega-taksonomia-ue/, 2022.
19. Danish Transport, Construction and Housing Authority, Life cycle assessment – the building’s overall climate impact, www.baeredygtighedsklasse.dk/5-Krav-og-vejledning/Livscyklusvurdering-bygningens-samlede-klimapaavirkning#afgraensning, 2020.
20. BPIE, „Whole-Life Carbon: Challenges and Solutions for Highly Efficient and Climate-Neutral Buildings”, 2021.
21. www.climatechangenews.com/2021/03/25/irelands-government-agrees-climate-bill-set-2050-net-zero-goal-law/, 2022.
22. www.ecologie.gouv.fr/reglementation-environnementale-re2020, 2020.
23. Mayor of London, The London Plan 2021.
24. PN-EN 15978:2012, „Zrównoważone obiekty budowlane – Ocena środowiskowych właściwości użytkowych budynków – Metoda obliczania”.
25. www.bamb2020.eu.
26. L. Sartoti, A. Hestnes, „Energy use in the life cycle of conventional and low energy buildings: a review article”, „Energy and Buildings” 39/3, 2007.
27. One Click LCA (2018), „The Embodied Carbon Review”.
28. www.climateaction.org/news/norway_brings_forward_carbon_neutral_target_to_2030.
29. www.leti.london/ecp.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!