Zazielenianie współczesnych miast – dachy zielone i żyjące ściany

Wydarzenie było skierowane do przedstawicieli samorządów, świata nauki, studentów, projektantów i firm, których działalność związana jest z zieloną i zielono-błękitną infrastrukturą, a także do urzędników odpowiedzialnych za zieleń w miastach, studentów i pasjonatów tej tematyki.

Konferencję otworzyła Marta Weber-Siwirska, prezes Polskiego Stowarzyszenia „Dachy Zielone” (PSDZ) i członek zarządu Światowej Sieci Zielonej Infrastruktury (WGIN) wraz z Janem Łukaszkiewiczem, moderatorem pierwszej sesji. Okolicznościowe przemówienie wygłosiła Agnieszka Murawska, reprezentująca Ambasadę Królestwa Niderlandów, honorowego patrona konferencji.

Pierwsza sesja obejmowała referaty, których motywem przewodnim było „Zazielenianie współczesnych miast: strategie i działania”.

Jako pierwszy wystąpił Dusty Gedge, wieloletni prezes, a od 2023 r. ambasador międzynarodowej organizacji European Federation of Green Roof Associations (EFB), członek zarządu Green Roof Organisation (GRO), ekspert w dziedzinie zielonych dachów i zielonej infrastruktury miejskiej, reprezentujący UK. Pierwsza część wykładu koncentrowała się na tym, w jaki sposób można zapewnić znaczącą różnorodność biologiczną na dachach zielonych, zarówno ekstensywnych, jak i intensywnych. W drugiej części prelegent podzielił się swoimi doświadczeniami związanymi z mapowaniem dachów zielonych w ramach teledetekcji zielonej infrastruktury miejskiej.

Następną prezentację wygłosił Luigi Petito, pracujący na co dzień w Belgii, reprezentujący Business Solutions Europa i Światową Sieć Zielonej Infrastruktury (WGIN). Tematem było zazielenianie budynków w strategiach Unii Europejskiej. Od 2019 r. działająca w ramach WGIN Sekcja EU pracuje nad szerokim zakresem polityk i przepisów, które mają kluczowe znaczenie dla przyspieszenia wdrażania zielonej infrastruktury w całej Europie. Autor skupił się na trzech kluczowych aktach prawnych. Dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków ma na celu poprawę charakterystyki energetycznej europejskich zasobów budowlanych, w szczególności poprzez renowacje budynków. Celem jest osiągnięcie do 2050 r. energooszczędnych i zdekarbonizowanych zasobów budowlanych. Dokument wzywa państwa członkowskie do uwzględnienia dachów zielonych i innych technologii przy opracowywaniu strategii zwiększania skali instalacji dachów solarnych. Drugim omawianym aktem była ustawa o ochronie przyrody. Jej celem jest przywrócenie naturalnych siedlisk i zwiększenie różnorodności biologicznej. Ustawa proponuje konkretne zielone cele dla obszarów miejskich. Wymaga od krajów UE powstrzymania utraty miejskich terenów zielonych do 2030 r. i zwiększenia od tego czasu ich liczby. Prelegent omówił też dyrektywę w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych. Stara polityka z lat 90. jest obecnie poddawana przeglądowi. Nowa dyrektywa odnosi się do zanieczyszczeń na gęsto zaludnionych obszarach pochodzących z pierwszych deszczy, które następują po długich okresach suszy. Wprowadza plany zapobiegania zanieczyszczeniom u źródła i wskazuje rozwiązania oparte na naturze, jako preferowane w stosunku do tych, które wymagałyby stworzenia szarej infrastruktury.

Następnie publiczność wysłuchała wystąpienia Laury Gatti, reprezentującej Studio Laura Gatti, która łączyła się z Włoch za pośrednictwem internetu. Prelekcja dotyczyła doboru roślin w projektach Bosco Verticale i innych realizacji nazywanych umownie pionowymi lasami. Laura Gatti jest agronomem, konsultantem i projektantem krajobrazu oraz współprojektantem wielokrotnie nagradzanego Bosco Verticale w Mediolanie (architekta Stefano Boeriego), a także Vertical Forest w Nanjing, La Forêt Blanche w Paryżu oraz pionowego lasu Trudo Eindhoven.

Kolejną prelegentką była Anna Bocheńska – architekt i nauczyciel akademicki z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jej wystąpienie dotyczyło BGI jako niezbędnego elementu wielofunkcyjnej przestrzeni publicznej w bardziej odpornym i zrównoważonym mieście. W ciągu ostatniego roku autorka pracowała nad projektem badawczo-rozwojowym, którego jednym z głównych celów było opracowanie modelowej przestrzeni publicznej, jako części niebiesko-zielonej infrastruktury miasta i jako miejsca promującego zdrowy styl życia wśród mieszkańców. Jednym z etapów badań była analiza rozwoju wybranych miejskich przestrzeni publicznych. W swoim wystąpieniu przedstawiła wnioski z analizy porównawczej wybranych przestrzeni publicznych i ich infrastruktury. Uwzględniła przestrzenie publiczne zlokalizowane w miastach najwyżej ocenione w konkursie European Prize for Urban Public Space w latach 2018–2023.

Pierwszą sesję zamknęło wystąpienie architekta i urbanisty z Waszyngtonu Dhiru Thadaniego. Prezentacja zilustrowana bardzo sugestywnymi rysunkami przygotowanymi przez autora koncentrowała się wokół tematu urbanistyki jako najskuteczniejszej formy organizowania miejsc zamieszkania. Przyjęcie i ustanowienie przepisów prawnych uwzględniających tradycyjne układy miejskie, które są zwarte, połączone solidnymi sieciami komunikacji i transportu tak, aby codzienne potrzeby były w zasięgu spaceru, to według prelegenta najbardziej zrównoważona recepta na walkę ze zmianami klimatycznymi i zmniejszenie globalnej zależności od paliw kopalnych.

W sesji drugiej moderowanej przez Balbinę Gryczyńską występujący koncentrowali się na aspektach związanych z roślinnością dachów zielonych w funkcjonowaniu współczesnych miast.

Pierwszym występującym był Jan Rapan, reprezentujący Słowackie Stowarzyszenie Dachów Zielonych i Zielonej Infrastruktury. Tematem wystąpienia była klimatologia i zielono-niebieska infrastruktura jako rozwiązanie kompleksowe i zrównoważone. Zdaniem autora Zielony Ład UE to doskonały pomysł, który musieliśmy zapisać w strategii, aby móc na jego podstawie zacząć tworzyć indywidualne plany działania (inicjatywy). Każdy dobry plan wymaga mierzalnych wskaźników, które powinny być regularnie oceniane i publikowane. Autor postawił tezę, że cała strategia i jej plany działania chwieją się w fundamentach, a tempo wprowadzania zmian nie gwarantuje osiągnięcia założonych efektów. Zamiast wykonalnych i trwałych rozwiązań długoterminowych goniliśmy jedynie za szybkimi zwycięstwami. Ignorujemy dane, pomiary i prawdziwą naukę. Czas wrócić do rozwiązań opartych na danych i przestać udawać, że jesteśmy zainteresowani rozwiązaniem problemów.

Następnie głos zabrała Ewa Burszta-Adamiak reprezentująca Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu (UPWr) i Polskie Stowarzyszenie „Dachy Zielone”. Bazując na wynikach własnych badań realizowanych w Instytucie Inżynierii Środowiska UPWr, prelegentka omówiła zagadnienia dotyczące dachów zielonych jako rozwiązań służących retencji wód opadowych i roztopowych. Celem badań jest odpowiedź na pytania, w jaki sposób oraz w jakim stopniu dachy zielone, jako systemy oparte na przyrodzie (ang. Nature-based Solutions – NbS), mogą wspomóc adaptację miast do zmian klimatu, szczególnie w aspekcie wyzwań hydrologicznych. Dodatkowo, na podstawie wyników badań dotyczących zdolności ekstensywnych dachów zielonych do retencjonowania, opóźniania spływu i redukcji szczytowej fali odpływu wód opadowych zostało przedstawione, w jaki sposób dachy zielone mogą wspomóc gospodarowanie wodami opadowymi w miastach poprzez lokalną retencję i infiltrację. Autorka omówiła też wpływ głównych czynników warunkujących określony stopień retencji na dachach zielonych i dokonała przeglądu współczesnych rozwiązań inżynierskich, które mogą poprawić retencję spływu wód opadowych na dachach zielonych oraz wspomóc rozwój systemów obiegu zamkniętego.

Kolejną prelegentką była Magdalena Biela – zastępca dyrektora w Zakładzie Zieleni Miejskiej w Katowicach, doktorantka na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, również należąca do Polskiego Stowarzyszenia „Dachy Zielone”. Przedstawiła wyniki swojego doktoratu wdrożeniowego. W wystąpieniu „Dobór gatunków roślin na zielone dachy w oparciu o ideę szablonu siedliska: stare czy nowe podejście” autorka omówiła przebieg prac badawczych oraz wnioski. W ramach omawianej pracy, opartej na podejściu szablonu siedliska (Lundholm, 2006), w maju 2021 r. na modelowe ekstensywne dachy zielone wprowadzono rośliny z siedlisk o podobnych warunkach abiotycznych, tj. hałd kopalnianych. Generalnie na dachach modelowych posadzono gatunki rodzime. Rośliny posadzono w układzie badającym wpływ liczby gatunków roślin (jednego gatunku, dwóch gatunków, trzech i czterech gatunków) o różnych cechach funkcjonalnych na funkcjonowanie dachu zielonego. Analizie poddano cechy funkcjonalne roślin: wysokość, SLA, wydajność aparatu fotosyntetycznego, wymianę gazową i zawartość barwników. Końcowe wyniki wykazały, że gatunki zbiorowisk zielnych i traw, rosnące na glebach słabych, spełniające kryterium atrakcyjności i trwałości, można wskazać jako potencjalne elementy zazieleniania infrastruktury miejskiej, w tym zielonych dachów.

Następnie głos zabrała Katarzyna Wróblewska, reprezentująca Katedrę Ogrodnictwa na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu, także należąca do Polskiego Stowarzyszenia „Dachy Zielone”. Swoje wystąpieni poświęciła tematyce zanieczyszczenia powietrza, które uważane jest za główne, coraz bardziej groźne dla zdrowia ryzyko środowiskowe. Podczas wykładu przedstawione zostały mechanizmy wychwytywania PM przez rośliny oraz czynniki wpływające na redukcję przez nie PM w atmosferze. Autorka odniosła się do efektywności wykorzystania roślinności w różnych formach zielonej infrastruktury: drzewach, użytkach zielonych, zielonych dachach, żywych ścianach, zbiornikach wodnych, czy w rolnictwie miejskim.

Sesję drugą zamknęło wystąpienie Davida Brasfielda z Norweskiego Stowarzyszenia na rzecz Zielonej Infrastruktury, które dotyczyło roli zieleni na terenach przyszpitalnych. Autor omówił korzyści i możliwości wykorzystania zielonej infrastruktury do wielu funkcji w placówkach opieki zdrowotnej. Oprócz pełnienia swojej podstawowej funkcji jako miejsc powołanych do skutecznego wykonywania procedur opieki zdrowotnej, placówki medyczne powinny również zapewniać przestrzeń sprzyjającą dobremu samopoczuciu personelu, pacjentów i odwiedzających. Aby zoptymalizować długoterminową rentowność, placówki opieki zdrowotnej powinny być odporne na zmiany klimatu. Badania wyraźnie wykazały, że wprowadzenie cech biofilnych do środowisk opieki zdrowotnej może złagodzić negatywne skutki hospitalizacji i skutkować krótszymi pobytami pacjentów, zmniejszonym zapotrzebowaniem na leki, zmniejszoną częstością występowania depresji i poprawą samopoczucia. Placówki opieki zdrowotnej i kampusy szpitalne często obejmują duże obszary w ramach lokalnej tkanki miejskiej. A wiele funkcji zielonej infrastruktury związanych z adaptacją do zmian klimatu może być w pełni wykorzystywanych, jeśli są one stosowane na dużą skalę. 

Podczas trzeciej sesji moderowanej przez Katarzynę Wróblewską występujący koncentrowali się na tematyce wdrażania zielonych rozwiązań we współczesnych miastach.

Uczestnicy wysłuchali wystąpienia Pavla Dostala z Czeskiego Stowarzyszenia Dachów Zielonych i Europejskiej Federacji Stowarzyszeń Zielonych Dachów i Żywych Ścian dotyczącego doświadczeń związanych z zazielenianiem czeskich miast. Przeszłość zielonych dachów w czeskich miastach pokazuje drogę eksperymentów i stopniowego wdrażania. Od skromnych początków do uznanych standardów, zielone dachy przeszły od nowości do konieczności. Wczesne wdrożenia zapewniły bezcenny wgląd w ich korzyści ekologiczne, takie jak zwiększona różnorodność biologiczna, zarządzanie wodą deszczową i łagodzenie miejskiej wyspy ciepła. W obecnym krajobrazie rynek zielonych dachów w czeskich miastach odzwierciedla mieszankę możliwości i wyzwań. Podczas gdy świadomość troski o środowisko rośnie, bariery, takie jak koszty początkowe i kwestie związane z konserwacją, utrzymują się. Niemniej jednak istnieje wiele możliwości rozwoju, stymulowanych przez rosnące zapotrzebowanie na zrównoważoną infrastrukturę, postęp technologiczny i rozwijającą się zieloną gospodarkę. Patrząc w przyszłość, zazielenianie czeskich miast zależy od wykorzystania dotychczasowych doświadczeń, wykorzystania pojawiających się możliwości i przyjęcia holistycznego podejścia opartego na zrównoważonym rozwoju. Włączając zielone dachy do planowania urbanistycznego, wykorzystując wsparcie legislacyjne i czerpiąc inspirację z mądrości przyrody, czeskie miasta mogą kultywować kwitnące, odporne i świadome ekologicznie społeczności.

Następnie miały miejsce dwa wystąpienia gości zagranicznych.

Głos zabrał Aslan Jonoubi, architekt, reprezentujący J&R Design Build z Iranu, którego prezentacja dotyczyła projektowania biofilnego w budownictwie wielomieszkaniowym. Według prelegenta rozwój metropolitalny nie musi oznaczać rezygnacji z zieleni. Wykorzystując zieleń na pionowych powierzchniach architektonicznych i przestrzenie typu „open space”, wieżowce mogą pozytywnie wpływać na swoje otoczenie. 

Uczestnicy konferencji wysłuchali także wystąpienia Pedro Romero García, architekta reprezentującego Szkołę Architektury Uniwersytetu w Las Palmas de Gran Canaria w Hiszpanii, pt. „Projekty z krajobrazu: między zrównoważonym rozwojem a estetyką”.

Sesję zakończył referat Jacka Nowaka z Instytutu Ogrodnictwa – Państwowego Instytutu Badawczego w Skierniewicach dotyczący substratów na zielone dachy – cech jakościowych, dopuszczania do obrotu. Głównym zadaniem substratów dachowych jest zapewnienie idealnych warunków dla wzrostu i rozwoju roślin, a więc dostarczenie przyswajalnych dla roślin składników pokarmowych oraz powietrza i wody. Dobrze dobrany substrat na zielone dachy powinien składać się głównie z komponentów mineralnych, porowatych, o wysokiej zdolności magazynowania wody przy jednoczesnym utrzymaniu odpowiednich warunków powietrzno-wodnych i mrozoodpornych. Substrat dachowy powinien cechować się trwałością, stabilnością oraz odpowiednimi właściwościami fizycznymi. Nie powinien również ulegać mineralizacji oraz erozji powodowanej przez wiatr i wodę. Autor podkreślił, że w świetle ustawy o nawozach i nawożeniu oraz Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1009 z dnia 5 czerwca 2019 r. (obowiązuje od 16 lipca 2023 r.), w Polsce jak i w pozostałych krajach UE, podłoża/substraty wymagają dopuszczenia do obrotu. Dotyczy to również substratów produkowanych do uprawy roślin na dachach.

Po ostatniej przerwie uczestnicy konferencji spotkali się na sesji czwartej dotyczącej tematyki wsparcia technicznego i dobrych praktyk w zakresie zazieleniania miast, którą moderowała Małgorzata Żydek-Piątek.

Sesję rozpoczęło wystąpienie Jana Łukaszkiewicza ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, z Polskiego Stowarzyszenia „Dachy Zielone”, który omówił wybrane zagadnienia dotyczące pielęgnacji zielonych dachów. Obserwuje się coraz większe zainteresowanie dachami zielonymi na całym świecie, co prowadzi do dynamicznego rozwoju światowego rynku tego rodzaju rozwiązań. Wartość rynku dachów zielonych w 2024 r. przewyższa dwukrotnie wartość z 2018 r., osiągając poziom 2,22 mln dol. amerykańskich (dane STATISTA). Przewiduje się, że w ciągu kolejnych czterech lat, do 2028 r., wartość tego rynku podwoi się w stosunku do obecnego stanu. Coraz większy udział dachów zielonych w inwestycjach komercyjnych, przemysłowych oraz mieszkalnych jest wynikiem transformacji miast, podejmowanej w odpowiedzi na zmiany klimatyczne. Oprócz sadzenia drzew i rozwijania zielonej i niebieskiej infrastruktury, zakładanie dachów zielonych staje się jedną z priorytetowych strategii. Rosnący udział obiektów komercyjnych i przemysłowych posiadających zieloną certyfikację przyczynia się do pozytywnego oddziaływania roślinnych dachów na środowisko.

Zakładając, że zielone dachy powinny spełniać swoje funkcje przez wiele lat, istotne staje się pytanie o jakość ich projektowania i utrzymania. Nakłady czasu i środków wymagane do utrzymania dachu zielonego są efektem przyjętych założeń projektowych, które, jeśli są racjonalne, mogą przyczynić się do ograniczenia kosztów pielęgnacyjnych. Im lepsza kondycja roślin porastających dach, tym skuteczniejsze jest oddziaływanie dachu na klimat miasta, włączając w to ewapotranspirację, schładzanie atmosfery, retencję wody opadowej oraz ograniczanie ryzyka podtopień i powodzi. Konieczne jest także monitorowanie techniczne dachu zielonego, obejmujące stan substratu, utrzymanie wpustów, opasek oraz innych elementów technicznych. Optymalne, niskokosztowe utrzymanie i pielęgnacja roślinności na dachu oraz regularna kontrola stanu technicznego dachu są kluczowe dla zachowania jego funkcjonalności.

Kolejny prelegent Jacek Dudziak z DÖRKEN Membranes Polska omówił zielono-niebieską infrastrukturę na przykładzie miejskich inwestycji w Warszawie, a Balbina Gryczyńska z Calla Group omówiła realizację żyjącej ściany w centrum handlowym Supersam w Katowicach.

Adam Stępkowski z RETENCJAPL poświęcił swoje wystąpienie tematowi, jak ułatwić projektowanie zielono-błękitnej infrastruktury w miastach.

Ostatnim prelegentem była Oleksandra Strashok z Ukrainy, która przedstawiła Ukraińskie Stowarzyszenie Zielonej Infrastruktury, jego pierwsze kroki i możliwości współpracy. Na specjalne zaproszenie Polskiego Stowarzyszenia „Dachy Zielone” w wydarzeniu (stacjonarnie i online) wzięli udział liczni studenci i reprezentanci uczelni z Ukrainy.

Podczas każdej z czterech sesji oraz w przerwach miała miejsce ożywiona dyskusja i wymiana poglądów. Podsumowania i zakończenia pierwszego dnia konferencji dokonała Marta Weber-Siwirska, prezes Polskiego Stowarzyszenia „Dachy Zielone”.

W drugim dniu konferencji odbyła się sesja wyjazdowa, podczas której zaprezentowane zostały przykłady zielono-błękitnej infrastruktury na terenie Warszawy.

Tematyka zielonej i zielono-niebieskiej infrastruktury została przedstawiona zarówno z punktu widzenia prac badawczych, jak i praktycznego podejścia związanego z realizacją tego typu przedsięwzięć. Zaprezentowane realizacje stosowane w miastach całego świata z pewnością posłużą jako inspiracje dla polskich miast do podejmowania działań na rzecz budowania strategii i wdrażania dobrych praktyk w zakresie zielonej i zielono-błękitnej infrastruktury. Wymiana wiedzy i doświadczeń przyczyni się do popularyzacji i stosowania rozwiązań w zakresie zielono-niebieskiej infrastruktury jako narzędzi służących retencji, różnorodności biologicznej, adaptacji miast do zmian klimatu i ochrony klimatu przed dalszymi zmianami.

Patronem medialnym wydarzenia była redakcja miesięcznika „IZOLACJE”.