Uwarunkowania prawne budownictwa niskoenergetycznego dla projektowania i wykonawstwa w Polsce

Zgodnie ze standardami Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przyjmuje się, że:

• "budynek energooszczędny" to taki, dla którego wskaźnik rocznego jednostkowego zapotrzebowania na energię użytkową do celów ogrzewania i wentylacji EU_co ≤ 40 kWh/m², natomiast
• "budynek pasywny" charakteryzuje się wskaźnikiem rocznego jednostkowego zapotrzebowania na energię użytkową do celów ogrzewania i wentylacji EU_co ≤ 15 kWh/m²,

przy czym w obowiązujących aktach prawnych nie ma precyzyjnych definicji tych pojęć.

Budynek pasywny zapewnia bardzo wysoki komfort cieplny bez zastosowania tradycyjnej instalacji grzewczej lub klimatyzacyjnej, lecz poprzez wykorzystanie pasywnych źródeł ciepła (urządzenia elektryczne, promieniowanie słoneczne docierające przez przeszklenia fasad południowych, ciepło wydzielane przez mieszkańców/użytkowników) i radykalne zmniejszenie strat ciepła (przenikania ciepła przez ściany i odzysk ciepła z wentylacji).

Dla porównania budynki standardowe (realizowane w tradycyjnej technologii i spełniające aktualne przepisy) mają przedmiotowy wskaźnik energooszczędności na poziomie EUco = 90-120 kWh/m² [1, 2].

Dodatkowymi kryteriami - poza wskaźnikiem rocznego jednostkowego zapotrzebowania na energię użytkową do celów ogrzewania i wentylacji EU_co-stosowanymi w ocenie energooszczędności budynków są:

• grubość warstwy izolacyjnej ścian zewnętrznych,
• współczynnik przenikania ciepła ścian zewnętrznych,
• grubość warstwy izolacyjnej dachu lub stropodachu,
• usytuowanie okien,
• współczynnik przenikania ciepła okien (łącznie z ramami okiennymi i ościeżnicami),
• system ogrzewania
• i wykorzystanie energii odnawialnej (w tym słonecznej) [3].

W 2010 r. w prawie unijnym wprowadzono definicję budynku o niemal zerowym zużyciu energii.

Zgodnie z art. 2 pkt. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (wersja przekształcona) (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 153 z 18 czerwca 2010 r.) - wdrożonej w prawie polskim ustawą o charakterystyce energetycznej budynków z 29 sierpnia 2014 r. (DzU, 2014, poz. 1200 z późniejszymi zmianami) - przez "budynek o niemal zerowym zużyciu energii" należy rozumieć budynek o bardzo wysokiej charakterystyce energetycznej określonej zgodnie z wytycznymi zawartymi w załączniku I dyrektywy, przy czym niemal zerowa lub bardzo niska ilość wymaganej energii powinna pochodzić w bardzo wysokim stopniu z energii ze źródeł odnawialnych, w tym z energii ze źródeł odnawialnych wytwarzanej na miejscu lub w pobliżu.

W Polsce standard ten będzie obowiązywać od 1 stycznia 2021 r. dla wszystkich budynków, a dla budynków zajmowanych przez władze publiczne i będących ich własnością od 1 stycznia 2019 r.

Podstawy prawne budownictwa niskoenergetycznego

W Polsce zgodnie z obowiązującym prawem najwyższym aktem prawnym jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (DzU, 1997, nr 78, poz. 483 z późniejszymi zmianami). Nie zawiera ona jednak regulacji prawnych odnoszących się bezpośrednio do zagadnienia budownictwa niskoenergetycznego. Uregulowania prawne w tym zakresie pośrednio wprowadza natomiast Unia Europejska.

Polska, po przystąpieniu do tej organizacji, ma obowiązek wprowadzania wszystkich aktów prawnych uchwalanych przez Unię Europejską. Oznacza to, że każda uchwalona dyrektywa Unii Europejskiej musi zostać wdrożona w prawie polskim.

Unia Europejska dotychczas nie wprowadziła jednak pełnych i kompleksowych uregulowań prawnych odnoszących się wyłącznie do budownictwa energooszczędnego. Uchwalone dyrektywy unijne regulują szersze zagadnienia (zwłaszcza efektywność energetyczną) i tylko częściowo dotyczą budowy obiektów energooszczędnych i pasywnych. Stąd w tym zakresie prawodawstwo w Unii Europejskiej, a w tym i w Polsce, nie jest skodyfikowane w jednym wiodącym akcie prawnym (przepisy prawne są rozproszone w różnych aktach prawnych).

Ewolucja regulacji prawnych w prawodawstwie Unii Europejskiej

Obszaru budownictwa niskoenergetycznego w Unii Europejskiej dotyczą - przedstawione w porządku chronologicznym - następujące akty prawne i dokumenty [1, 4, 5, 6]:

• dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/91/WE z 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 1 z 4 stycznia 2003 r.),
• dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/32/WE z 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylająca dyrektywę Rady 93/76/EWG (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 114 z 27 kwietnia 2006 r.),
• rezolucja Parlamentu Europejskiego z 31 stycznia 2008 r. w sprawie planu działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii: sposoby wykorzystania potencjału (2007/2106(INI)) (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej C 68 E z 21 marca 2009 r.),
• dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 140 z 5 czerwca 2009 r.),
• dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (wersja przekształcona) (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 153 z 18 czerwca 2010 r.),
• komunikat Komisji Europejskiej "Strategy for sustainable competitiveness of the construction sector and its enterprises", Bruksela, 31 lipca 2012 r.,
• dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 315 z 14 listopada 2012 r.).

W Unii Europejskiej sektor mieszkaniowy i usługowy, którego główną część stanowią budynki, obejmuje ponad 40% końcowego zużycia energii.

Tendencja wzrostowa zużycia energii prowadzi do zwiększenia emisji dwutlenku węgla przez ten sektor. Stąd w 2000 r. Rada Unii Europejskiej zaaprobowała plan działania Komisji Europejskiej w sprawie efektywności energetycznej i zażądała szczegółowych instrumentów prawnych dla sektora budowlanego. 

W konsekwencji została przyjęta dyrektywa 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 1 z 4 stycznia 2003 r.), której celem było ustanowienie konkretnych działań mających zapewnić wykorzystanie dużego niezrealizowanego potencjału oszczędności energii w sektorze budowlanym.

W 2010 r. dyrektywa ta została zmieniona dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (wersja przekształcona) (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 153 z 18 czerwca 2010 r.).

W 2006 r. w celu poprawy efektywności wykorzystania energii przez użytkowników końcowych, zarządzania popytem na energię i wspierania produkcji energii ze źródeł odnawialnych przyjęto dyrektywę 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylającą dyrektywę Rady 93/76/EWG (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 114 z 27 kwietnia 2006 r.). Ten akt prawny zobowiązuje państwa członkowskie UE do wprowadzania w życie metod oszczędzania energii i stosowania urządzeń energooszczędnych dla osiągnięcia celu ustalonego jako 9% oszczędności energii.

Krajowy cel w zakresie oszczędności energii ma jednak charakter indykatywny i nie wiąże się dla państw członkowskich UE z prawnym obowiązkiem uzyskania tej wartości docelowej.

Należy zwrócić uwagę, że przedmiotowa dyrektywa eksponuje wspieranie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, co może mieć pozytywny wpływ na rozwój budownictwa energooszczędnego.

Zagadnienia budownictwa energooszczędnego (zrównoważonego) zaakcentowano też w rezolucji Parlamentu Europejskiego z 31 stycznia 2008 r. w sprawie planu działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii: sposoby wykorzystania potencjału (2007/2106(INI)) (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej C 68 E z 21 marca 2009 r.).

Punkt 29 tego dokumentu, traktujący o wymogach eksploatacyjnych dotyczących budynków, zawiera wezwanie do Komisji Europejskiej do przedstawienia wiążącego warunku, aby wszystkie nowe budynki wymagające ogrzewania lub chłodzenia powstawały zgodnie ze standardami budynków pasywnych [2] lub odpowiednimi standardami budynków niemieszkalnych od 2011 r. oraz konieczności stosowania pasywnych rozwiązań w zakresie ogrzewania i chłodzenia od 2008 r.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 140 z 5 czerwca 2009 r.) stwarza warunki dla wspierania efektywności energetycznej w kontekście wiążącego celu w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, której udział ma stanowić 20% łącznego zużycia energii w Unii Europejskiej do 2020 r. (ogólny cel krajowy dla Polski wynosi 15%). Taka regulacja prawna stwarza możliwości rozwoju budownictwa energooszczędnego poprzez wdrażanie w sektorze budowlanym instalacji odnawialnych źródeł energii.

Możliwości te są silnie wspierane rygorystycznymi wymogami dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (wersja przekształcona) (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 153 z 18 czerwca 2010 r.), dotyczącymi efektywności energetycznej w sektorze budowlanym. 

Zgodnie z zapisami dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (wersja przekształcona) (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 153 z 18 czerwca 2010 r.), stanowiącej nowelizację dyrektywy 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 1 z 4 stycznia 2003 r.), za kilka lat wszystkie nowo powstające budynki będą musiały spełniać wyższe standardy energetyczne.

Unia Europejska nakłada na państwa członkowskie obowiązek, aby do dnia 31 grudnia 2020 r. wszystkie nowe budynki były budynkami o niemal zerowym zużyciu energii oraz po 31 grudnia 2018 r. nowe budynki zajmowane przez władze publiczne i będące ich własnością były budynkami o niemal zerowym zużyciu energii.

Poza tym państwa członkowskie zostały zobowiązane do opracowania krajowych planów mających na celu zwiększenie liczby budynków o niemal zerowym zużyciu energii, przy czym plany te mogą zawierać założenia zróżnicowane w zależności od kategorii budynku.

Państwa członkowskie - na wzór sektora publicznego - muszą też opracować polityki i podejmować działania w zakresie opracowywania założeń służących pobudzaniu do przekształcania budynków poddawanych renowacji w budynki o niemal zerowym zużyciu energii.

Przedmiotowa dyrektywa zawiera także zapis, że Komisja Europejska do dnia 31 grudnia 2012 r., a następnie co trzy lata, ma obowiązek publikowania sprawozdania z postępów państw członkowskich w zwiększaniu liczby budynków o niemal zerowym zużyciu energii. Następnie na podstawie tego sprawozdania Komisja Europejska ma obowiązek opracowania planu działania oraz w razie potrzeby proponowania środków mających na celu zwiększenie liczby takich budynków i zachęcania do opracowywania najlepszych praktyk w odniesieniu do opłacalnego ekonomicznie przekształcania istniejących budynków w budynki o niemal zerowym zużyciu energii.

W 2012 r. przyjęto również:

• dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej,
• zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE
• oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 315 z 14 listopada 2012 r.), która nakłada na państwa członkowskie obowiązek redukcji zużycia energii o 20% do 2020 r.

Aby spełnić ten wymóg, należy upowszechnić stosowanie:

• inteligentnego opomiarowania zużycia energii,
• instalacji odnawialnych źródeł energii
• i technologii energooszczędnych.

Międzynarodowa Agencja Energetyczna (IEA) największy potencjał wzrostu efektywności energetycznej dostrzega w budynkach i produkcji energii.

Wśród dokumentów Unii Europejskiej ważnych dla rozwoju sektora budowy obiektów energooszczędnych i pasywnych należy wymienić też komunikat Komisji Europejskiej "Strategy for sustainable competitiveness of the construction sector and its enterprises", opublikowany w Brukseli 31 lipca 2012 r. w odpowiedzi na kluczowe wyzwania stojące przed branżą budowlaną i konieczność poprawy jej konkurencyjności. Wynika z niego, że nowa strategia ożywienia sektora budowlanego w Unii Europejskiej do 2020 r. ma opierać się przede wszystkim na promowaniu budownictwa energooszczędnego.

Regulacje prawne w polskim prawodawstwie i ich skutki dla projektowania i wykonawstwa

Polska, od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej, ma obowiązek zaimplementowania w prawie polskim każdej uchwalonej przez nią dyrektywy. Stan wdrażania unijnych aktów prawnych dotyczących budownictwa niskoenergetycznego do prawodawstwa polskiego nie jest pełny.

Aktualnie w Polsce w obszarze budownictwa niskoenergetycznego obowiązują następujące akty prawne i dokumenty [6, 7]:

• ustawa o charakterystyce energetycznej budynków z 29 sierpnia 2014 r. (DzU, 2014, poz. 1200 z późniejszymi zmianami),
• rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku oraz świadectw charakterystyki energetycznej z 27 lutego 2015 r. (DzU, 2015, poz. 376),
• rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju w sprawie sposobu dokonywania i szczegółowego zakresu weryfikacji świadectw charakterystyki energetycznej oraz protokołów z kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji z 17 lutego 2015 r. (DzU, 2015, poz. 246),
• rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju w sprawie wzorów protokołów z kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji z 17 lutego 2015 r. (DzU, 2015, poz. 247),
• rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie przeprowadzania szkolenia oraz egzaminu dla osób ubiegających się o uprawnienie do sporządzania świadectwa charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnego oraz części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową z 21 stycznia 2008 r. (DzU, 2008, Nr 17, poz. 104 z późniejszymi zmianami),
• obwieszczenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie przeprowadzania szkolenia oraz egzaminu dla osób ubiegających się o uprawnienie do sporządzania świadectwa charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnego oraz części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową z 28 maja 2013 r. (DzU, 2013, poz. 1210),
• rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej osoby sporządzającej świadectwa charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową z 28 grudnia 2009 r. (DzU, 2009, Nr 224, poz. 1802),
• ustawa o efektywności energetycznej z 20 maja 2016 r. (DzU, 2016, poz. 831),
• rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu sporządzania audytu efektywności energetycznej, wzoru karty audytu efektywności energetycznej oraz metod obliczania oszczędności energii z 10 sierpnia 2012 r. (DzU, 2012, poz. 962),
• rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie sposobu obliczania ilości energii pierwotnej odpowiadającej wartości świadectwa efektywności energetycznej oraz wysokości jednostkowej opłaty zastępczej z 4 września 2012 r. (DzU, 2012, poz. 1039),
• rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie przetargu na wybór przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej z 23 października 2012 r. (DzU, 2012, poz. 1227),
• obwieszczenie Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowego wykazu przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej z 21 grudnia 2012 r. (M.P., 2013, poz. 15),
• rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej audytora efektywności energetycznej z 14 września 2011 r. (DzU, 2011, Nr 210, poz. 1248),
• ustawa Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 r. (DzU, 2001, Nr 62, 627 z późniejszymi zmianami),
• ustawa Prawo energetyczne z 10 kwietnia 1997 r. (DzU, 1997, Nr 54, poz. 348 z późniejszymi zmianami),
• Polityka energetyczna Polski do 2030 r., Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 10 listopada 2009 r. (dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 r.),
• Drugi "Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej dla Polski 2011", Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 10 sierpnia 2011 r.,
• ustawa Prawo budowlane z 7 lipca 1994 r. (DzU, 1994, Nr 89, poz. 414 z późniejszymi zmianami),
• rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego z 25 kwietnia 2012 r. (DzU, 2012, poz. 462),
• rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego z 21 czerwca 2013 r. (DzU, 2013, poz. 762),
• rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie z 12 kwietnia 2002 r. (DzU, 2002, Nr 75, poz. 690 z późniejszymi zmianami),
• rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie z 5 lipca 2013 r. (DzU, 2013, poz. 926),
• rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych z 16 sierpnia 1999 r. (DzU, 1999, Nr 74, poz. 836 z późniejszymi zmianami),
• rozporządzenie Ministra Infrastruktury zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych z 27 listopada 2009 r. (DzU, 2009, Nr 205, poz. 1584),
• ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów z 21 listopada 2008 r. (DzU, 2008, Nr 223, poz. 1459 z późniejszymi zmianami),
• obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów z 2 kwietnia 2014 r. (DzU, 2014, poz. 712),
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie szczegółowego zakresu i form audytu energetycznego oraz części audytu remontowego, wzorów kart audytów, a także algorytmu oceny opłacalności przedsięwzięcia termomodernizacyjnego z 17 marca 2009 r. (DzU, 2009, Nr 43, poz. 346),
• rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie szczegółowego sposobu weryfikacji audytu energetycznego i części audytu remontowego oraz szczegółowych warunków, jakie powinny spełniać podmioty, którym Bank Gospodarstwa Krajowego może zlecać wykonanie weryfikacji audytów z 17 marca 2009 r. (DzU, 2009, Nr 43, poz. 347),
• ustawa o odnawialnych źródłach energii z 20 lutego 2015 r. (DzU, 2015, poz. 478),
• "Krajowy Plan Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych", Minister Gospodarki, Warszawa, 2010,
• "Uzupełnienie do Krajowego Planu Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych", Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 2 grudnia 2011 r.

Poniższe akty prawne dokonują w zakresie swych regulacji wdrożenia w prawie polskim dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (wersja przekształcona) (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 153 z 18 czerwca 2010 r.):

• ustawa o charakterystyce energetycznej budynków z 29 sierpnia 2014 r. (DzU, 2014, poz. 1200 z późniejszymi zmianami),
• rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku oraz świadectw charakterystyki energetycznej z 27 lutego 2015 r. (DzU, 2015, poz. 376),
• rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju w sprawie sposobu dokonywania i szczegółowego zakresu weryfikacji świadectw charakterystyki energetycznej oraz protokołów z kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji z 17 lutego 2015 r. (DzU, 2015, poz. 246),
• oraz rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju w sprawie wzorów protokołów z kontroli systemu ogrzewania lub systemu klimatyzacji z 17 lutego 2015 r. (DzU, 2015, poz. 247) i pozostałe akty wykonawcze do tej ustawy.

Ustawą o charakterystyce energetycznej budynków z 29 sierpnia 2014 r. (DzU, 2014, poz. 1200 z późniejszymi zmianami) zmieniono jednocześnie ustawę Prawo budowlane z 7 lipca 1994 r. (DzU, 1994, Nr 89, poz. 414 z późniejszymi zmianami) i ustawę o gospodarce nieruchomościami z 21 sierpnia 1997 r. (DzU, 1997, Nr 115, poz. 741 z późniejszymi zmianami). Wprowadzone regulacje prawne oznaczają, że osiągnięcie celu budownictwa niemal zeroenergetycznego wymusza wprowadzenie nowych standardów projektowania i wymagań techniczno-budowlanych dla budynków oraz kreowanie instrumentów wspierających inwestorów planujących budowę lub zakup budynku energooszczędnego.

Warto zwrócić też uwagę na ważność świadectwa charakterystyki energetycznej. Przepisy prawne określają, jakie budynki i lokale i w jakich sytuacjach muszą posiadać tzw. certyfikat energetyczny, czyli dokument przedstawiający informacje w zakresie rocznego potencjalnego zapotrzebowania na energię na cele centralnego ogrzewania, ciepłej wody użytkowej, wentylacji i klimatyzacji, a w przypadku budynku użyteczności publicznej także oświetlenia oraz zawierający porównanie tych informacji z danymi dla budynku referencyjnego.

Wdrożenia w prawodawstwie polskim dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (wersja przekształcona) (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 153 z 18 czerwca 2010 r.) dokonują również:

• rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego z 21 czerwca 2013 r. (DzU, 2013, poz. 762)
• i rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie z 5 lipca 2013 r. (DzU, 2013, poz. 926)

Nowelizacja z 21 czerwca 2013 r. rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego z 25 kwietnia 2012 r. (DzU, 2012, poz. 462) zaostrza obowiązek dotyczący budynków, zawarty w § 11 ust. 2 pkt. 12, w zakresie wykonywania analizy możliwości racjonalnego wykorzystania, o ile są dostępne techniczne, środowiskowe i ekonomiczne możliwości, wysokoefektywnych systemów alternatywnych zaopatrzenia w energię i ciepło. Aktualnie odnosi się on zatem do wszystkich budynków bez względu na wielkość ich powierzchni użytkowej.

Przez "wysokoefektywne systemy alternatywne zaopatrzenia w energię i ciepło" należy rozumieć zdecentralizowane systemy dostawy energii oparte na energii ze źródeł odnawialnych, kogenerację, ogrzewanie lub chłodzenie lokalne lub blokowe, w szczególności, gdy opiera się całkowicie lub częściowo na energii ze źródeł odnawialnych (w rozumieniu przepisów ustawy Prawo energetyczne z 10 kwietnia 1997 r. (DzU, 1997, Nr 54, poz. 348 z późniejszymi zmianami)), oraz pompy ciepła.

Natomiast nowelizacja rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie z 12 kwietnia 2002 r. (DzU, 2002, Nr 75, poz. 690 z późniejszymi zmianami) od 1 stycznia 2014 r. wprowadza obowiązek, że budynki muszą spełniać jednocześnie wymagania co do dopuszczalnej wartości wskaźnika EP (roczne zapotrzebowanie na nieodnawialną energię pierwotną) oraz co do minimalnej izolacyjności cieplnej przegród zewnętrznych budynków (ścian, podłóg, dachów, stropów, okien i drzwi) i przewodów (instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej).

Do końca grudnia 2013 r. wystarczyło spełnienie jednego z tych dwóch warunków. Jest to poważne wyzwanie dla projektantów, ponieważ o wartości wskaźnika EP dla konkretnego budynku decyduje kombinacja wielu czynników, takich jak:

• izolacja cieplna,
• sposób wentylacji,
• rodzaj paliwa do ogrzewania budynku, a nawet jego położenie [2].

W przedmiotowym rozporządzeniu odrębnie określono wymagania stawiane budynkom przebudowywanym.

Ustawa o efektywności energetycznej z 15 kwietnia 2011 r. (DzU, 2011, Nr 94, poz. 551 z późniejszymi zmianami) wraz z aktami wykonawczymi w zakresie swych regulacji wprowadzają do prawa polskiego dyrektywę 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylającą dyrektywę Rady 93/76/EWG (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 114 z 27 kwietnia 2006 r.) oraz częściowo dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającą i w następstwie uchylającą dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 140 z 5 czerwca 2009 r.).

Przedmiotowa ustawa jednocześnie zmieniła m.in.:

• ustawę Prawo budowlane z 7 lipca 1994 r. (DzU, 1994, Nr 89, poz. 414 z późniejszymi zmianami),
• ustawę Prawo energetyczne z 10 kwietnia 1997 r. (DzU, 1997, Nr 54, poz. 348 z późniejszymi zmianami)
• i ustawę Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 r. (DzU, 2001, Nr 62, 627 z późniejszymi zmianami).

W 2012 r. uchwalono dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 315 z 14 listopada 2012 r.), m.in. uchylającą dyrektywę 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylającą dyrektywę Rady 93/76/EWG (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 114 z 27 kwietnia 2006 r.) (zaimplementowaną już w prawie polskim). Polska wdrożyła ją ustawą o efektywności energetycznej z 20 maja 2016 r. (DzU, 2016, poz. 831).

Drugi "Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej dla Polski 2011" z 10 sierpnia 2011 r. stanowi realizację zapisu art. 14 ust. 2 dyrektywy 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylającej dyrektywę Rady 93/76/EWG (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 114 z 27 kwietnia 2006 r.).

Dokument ten zawiera opis planowanych środków poprawy efektywności energetycznej określających działania mające na celu poprawę efektywności energetycznej w poszczególnych sektorach gospodarki, niezbędnych dla realizacji krajowego celu w zakresie oszczędnego gospodarowania energią na 2016 rok (uzyskanie oszczędności energii finalnej w ilości nie mniejszej niż 9% średniego krajowego zużycia tej energii w ciągu r., przy czym uśrednienie obejmuje lata 2001–2005).

Środki poprawy efektywności energetycznej w sektorze budowlanym obejmują następujące działania priorytetowe:

• działania w sektorze mieszkalnictwa (poprzez wykorzystanie Funduszu Termomodernizacji i Remontów),
• działania w sektorze publicznym (system zielonych inwestycji (część 1) - zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej, system zielonych inwestycji (część 5) - zarządzanie energią w budynkach wybranych podmiotów sektora finansów publicznych, Program Operacyjny „Oszczędność energii i promocja odnawialnych źródeł energii” dla wykorzystania środków finansowych w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego w latach 2012-2017),
• działania w sektorze przemysłu i MŚP (efektywne wykorzystanie energii (część 1) - dofinansowanie audytów energetycznych i elektroenergetycznych w przedsiębiorstwach, efektywne wykorzystanie energii (część 2) - dofinansowanie zadań inwestycyjnych prowadzących do oszczędności energii lub do wzrostu efektywności energetycznej przedsiębiorstw) [8].

Ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów z 21 listopada 2008 r. (DzU, 2008, Nr 223, poz. 1459 z późniejszymi zmianami) wraz z aktami wykonawczymi umożliwia podniesienie efektywności energetycznej już istniejących budynków. Jest jednym z najlepiej wykonywanych aktów prawnych w sektorze budownictwa. Większość starych budynków nie spełnia aktualnie obowiązujących wymogów budowlanych, w tym dotyczących certyfikacji energetycznej. Dlatego wsparcie właścicieli i zarządców nieruchomości środkami finansowymi z Funduszu Termomodernizacji i Remontów pozwala realizować inwestycje termomodernizacyjne i remontowe, prowadzące do zwiększenia energooszczędności budynków.

Ustawa o odnawialnych źródłach energii z 20 lutego 2015 r. (DzU, 2015, poz. 478) w zakresie swojej regulacji transponuje do prawa polskiego dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającą i w następstwie uchylającą dyrektywę 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 140 z 5 czerwca 2009 r.) oraz dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 315 z 14 listopada 2012 r.). Ustawa ta jednocześnie zmieniła m.in.:

• ustawę Prawo energetyczne z 10 kwietnia 1997 r. (DzU, 1997, Nr 54, poz. 348 z późniejszymi zmianami) oraz
• ustawę Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 r. (DzU, 2001, Nr 62, 627 z późniejszymi zmianami).

Ustawa o odnawialnych źródłach energii z 20 lutego 2015 r. (DzU, 2015, poz. 478) jest aktem prawnym komplementarnym w stosunku do ustawy o charakterystyce energetycznej budynków z 29 sierpnia 2014 r. (DzU, 2014, poz. 1200 z późniejszymi zmianami), gdyż stwarza atrakcyjne dla inwestorów podstawy prawne wdrażania instalacji odnawialnych źródeł energii w budownictwie niskoenergetycznym.

Podsumowanie i wnioski

• Unia Europejska dotychczas nie wprowadziła pełnych i kompleksowych uregulowań prawnych dotyczących wyłącznie budownictwa niskoenergetycznego. W tym zakresie przepisy prawne w Unii Europejskiej, a w tym i w Polsce, są rozproszone w różnych aktach prawnych.
• Najistotniejszą konsekwencją istniejących uregulowań prawnych jest to, że do dnia 31 grudnia 2020 r. wszystkie nowe budynki muszą być budynkami o niemal zerowym zużyciu energii oraz po 31 grudnia 2018 r. nowe budynki zajmowane przez władze publiczne i będące ich własnością muszą być budynkami o niemal zerowym zużyciu energii.

Takie wymogi prawne spowodowały w Polsce uchwalenie przez Radę Ministrów krajowego planu mającego na celu zwiększenie liczby budynków o niskim zużyciu energii, uwzględniającego m.in. instrumenty finansowe wspierające rozwój budownictwa efektywnego energetycznie i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii.

Literatura

1. M. Płaziak, "Domy energooszczędne i pasywne jako nieunikniona przyszłość budownictwa w Polsce", Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego 21/2013, s. 173-188.
2. R. Wnuk, "Budowa domu pasywnego w praktyce", Wydawnictwo Przewodnik Budowlany, Warszawa 2012.
3. A. Kaniszewska, "Wprowadzenie do budownictwa energooszczędnego i pasywnego", 2013. Pobrane z http://www.chronmyklimat.pl/projekty/energooszczędne (dostęp: 31.12.2016).
4. Informacje o aktach prawnych Unii Europejskiej. Pobrane z http://www.europa.eu (dostęp: 31.12.2016).
5. Informacje o aktach prawnych Unii Europejskiej. Pobrane z http://buildingsplatform.org (dostęp: 31.12.2016).
6. M. Ramczyk, "Uwarunkowania prawne budownictwa energooszczędnego w Polsce" [w:] "Budownictwo energooszczędne w Polsce - stan i perspektywy”, Wesołowska M. (red.), Wydawnictwo Uczelniane Uniwersytetu Technologiczno­‑Przyrodniczego, Bydgoszcz 2015, s. 45-56.
7. Dane dotyczące polskich aktów prawnych. Pobrane z http://www.sejm.gov.pl (dostęp: 31.12.2016).
8. Drugi "Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej dla Polski 2011", Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2011.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!