Nowe cele i zasady modernizacji budynków

Już teraz podejmując termomodernizację lub ogólną modernizację budynków, trzeba mieć na uwadze wymagania i zasady wyznaczone w dokumentach programowych UE i krajowych, których przestrzeganie wkrótce stanie się obowiązujące.

Unia Europejska wyznacza nowe cele

Unia Europejska przyjęła w 2019 r. tzw. Europejski Zielony Ład [1], czyli strategię, której jednym z głównych celów jest tworzenie gospodarki, w której w 2050 r. nie będzie emisji netto gazów cieplarnianych. Dokument ten wyznaczył ogólny kierunek działania UE na 30 lat.

W celu spełnienia założeń Europejskiego Zielonego Ładu wydane zostało Europejskie Prawo o Klimacie, czyli Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z 30 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej [2]. Nie jest to już deklaracja polityczna, ale bezpośrednio obowiązujące w całej Unii rozporządzenie, na podstawie którego państwa członkowskie zobowiązane są wprowadzać niezbędne środki zmierzające do osiągnięcia wyznaczonych celów, czyli:

• redukcji emisji gazów cieplarnianych na terenie całej Unii Europejskiej o co najmniej 55% do 2030 r. w porównaniu z 1990 r.,
• osiągnięcia neutralności klimatycznej Unii Europejskiej do 2050 r., czyli zmniejszenia emisji netto gazów cieplarnianych do zera w 2050 r.

W związku z tym rozporządzeniem, w celu dalszych, bardziej skonkretyzowanych działań legislacyjnych mających na celu wdrożenie Zielonego Ładu, 14 lipca 2021 r. Komisja Europejska opublikowała pakiet legislacyjny dotyczący klimatu i energii „Fit for 55” [3] („Gotowi na osiągnięcie celu 55%”), który ma na celu zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do 2030 r. o co najmniej 55% w stosunku do poziomu z 1990 r.

Pakiet „Fit for 55” zawiera 13 wniosków ustawodawczych umożliwiających osiągnięcie wyznaczonej redukcji emisji do 2030 r., dotyczących wielu zagadnień klimatu i energii, począwszy od odnawialnych źródeł energii po efektywność energetyczną, opodatkowanie energii, handel uprawnieniami do emisji, charakterystykę energetyczną budynków, graniczny podatek węglowy, użytkowanie gruntów, środki transportu itp.

Propozycje Komisji Europejskiej muszą jeszcze zostać zaakceptowane przez poszczególne państwa UE oraz Parlament Europejski.

Wyrażane są opinie, że realizacja tych planów wymagać będzie olbrzymich funduszy inwestycyjnych, a także podwyższenia stałych kosztów dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, co może spowodować obniżenie konkurencyjności przedsiębiorstw i stopy życiowej obywateli UE. Będą więc trwały jeszcze negocjacje i dyskusje, które powinny wyjaśnić te wątpliwości, a przedstawione propozycje zaczną obowiązywać najwcześniej w 2024 r.

W ramach realizacji Zielonego Ładu w obszarze budownictwa Komisja Europejska opublikowała nową strategię mającą na celu przyspieszenie renowacji budynków zatytułowaną „Fala renowacji dla Europy – ekologizacja naszych budynków, tworzenie miejsc pracy, poprawa jakości życia” [4]. Jest to dokument, który nie jest prawem, ale ustaleniem celów i kierunków działania, a także zapowiadający wydanie wkrótce nowych dyrektyw.

Warto zwrócić uwagę, że w dokumencie mówi się o renowacji budynków, a nie o termomodernizacji, gdyż przewiduje się działania znacznie szersze niż termomodernizacja. Działania te mają uwzględniać takie kierunki, jak:

• poprawa klimatu,
• obniżenie emisji CO₂,
• szersze wykorzystanie źródeł odnawialnych i ciepła odpadowego,
• dążenie do maksymalnego wykorzystania materiałów z recyklingu (gospodarka w obiegu zamkniętym),
• budownictwo zrównoważone oparte na elementach najmniej szkodliwych dla środowiska oraz oszczędnie wykorzystujące surowce,
• zdrowe budynki,
• usuwanie szkodliwych substancji (azbest i radon),
• zapobieganie klęskom żywiołowym,
• inteligentne budynki,
• obniżenie kosztów użytkowania,
• zwalczanie ubóstwa energetycznego.

Komisja oceniła, że dotychczasowa skala renowacji budynków jest zdecydowanie niezadowalająca i postawiła dla krajów Unii cel zmniejszenia do 2030 r. emisji gazów cieplarnianych co najmniej o 55% w porównaniu do 1990 r.

Biorąc pod uwagę, że budynki odpowiadają za 40% całkowitego zużycia energii i 36% emisji gazów cieplarnianych, konieczne jest do 2030 r. ograniczenie zużycia energii na ogrzewanie budynków o 18%, a to oznacza, że obecnie prowadzone działania, których efektem jest corocznie zmniejszenie zużycia energii o około 1%, są zdecydowanie niewystarczające i powinny być podwojone.

Osiągnięcie takiego celu wymaga podjęcia wielokierunkowych działań znacznie bardziej intensywnych niż dotychczasowe. Bez przyspieszenia zmian w sektorze budynków nie będzie możliwa ani realizacja celów klimatycznych na 2030 r., ani osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r.

85% budynków w UE zostało wybudowanych ponad 20 lat temu, a 85–95% tych budynków będzie nadal użytkowanych w 2050 r. Aby dostosować je do nowych wymagań, potrzebna jest więc fala renowacji obejmująca niemal wszystkie budynki.

Ogłoszenie strategii na rzecz Fali Renowacji rozpoczyna cały szereg nowych działań Unii i wydanie nowych lub zmienionych dyrektyw.

Wydana jeszcze przed Falą Renowacji Dyrektywa o efektywności energetycznej EU/2018/844 [5] wskazuje, że kraje Unii Europejskiej powinny przyjąć długoterminowe strategie renowacji budynków, w których powinny ustalić plan działania zawierający działania i określone na poziomie krajowym wymierne wskaźniki postępów służące osiągnięciu długoterminowego celu.

Krajowe dokumenty programowe

W nawiązaniu do ogólnego kierunku wyznaczonego przez UE oraz do własnych potrzeb i możliwości powstały dokumenty dotyczące Polski.

W 2019 r. ogłoszono Krajowy plan na rzecz energii i klimatu na lata 2021–2030 (KPEiK) [6]. Dokument ten określa krajowe założenia i cele, przede wszystkim obniżenie emisyjności, efektywność energetyczną i bezpieczeństwo energetyczne. Przewiduje się w nim rozwijanie technologii magazynowania energii, wprowadzanie inteligentnych sieci energetycznych, rozwój elektromobilności, a także wprowadzanie energooszczędnych i wysokoefektywnych technologii.

Plan był przygotowywany na bazie celu redukcji emisji gazów cieplarnianych na poziomie 40% do 2030 r. Komisja Europejska w 2020 r. podniosła jednak cel redukcji emisji do 2030 r. do 55% w odniesieniu do poziomu z 1990 r., w związku z tym KPEiK będzie wymagał aktualizacji.

Obwieszczeniem Ministra Klimatu i Środowiska z 2 marca 2021 r. ogłoszona została Polityka energetyczna państwa do 2040 r. (PEP 2040) [7]. Dokument ten dotyczy całej gospodarki i wielu jej aspektów.

W odniesieniu do budynków stwierdza się, że kluczowym zadaniem jest zwiększenie efektywności wytwarzania i zużywania ciepła.

Zgodnie z wprowadzonymi przepisami nowe budynki będą spełniać wymogi o niskim zużyciu energii, ale trudnym zadaniem jest ograniczenie potrzeb energetycznych w budynkach już istniejących. W tym celu kontynuowana będzie powszechna termomodernizacja budynków (ocieplenie przegród budowlanych, wymiana stolarki drzwiowej i okiennej, wymiana, modernizacja systemów c.o./c.w.u.), a także wprowadzanie efektywnego i ekologicznego źródła ciepła (systemowego lub indywidualnego), zastosowanie energooszczędnego oświetlenia i sprzętu RTV/AGD i inteligentnych systemów zarządzania energią.

Tym działaniom musi towarzyszyć poprawa wiedzy o racjonalnym zużyciu energii poprzez różnorodne działania edukacyjne – konieczne jest pobudzenie świadomości społeczeństwa o potencjale oszczędności energii w domach i miejscach pracy oraz o sposobach i efektach termomodernizacji.

Podjęte zostaną prace nad modyfikacją rozwiązań dedykowanych odbiorcom wrażliwym oraz nad zdefiniowaniem problemu ubóstwa energetycznego wraz z zaproponowaniem nowych, efektywnych i kompleksowych narzędzi do walki z problemem ubóstwa energetycznego, dążąc do obniżenia jego skali.

Najważniejszym krajowym dokumentem dotyczącym modernizacji budynków jest przygotowana w 2021 r. Długoterminowa strategia renowacji budynków [8] stanowiąca projekt uchwały Rady Ministrów.

W tej strategii przyjęto, że renowacja zasobów budowlanych jest jednym z największych wyzwań infrastrukturalnych Polski do 2050 r. i w tym okresie budynki powinny być zmodernizowane w sposób spójny z ogólnym dążeniem do gospodarki neutralnej klimatycznie i poprawy jakości powietrza, zapewniając przy tym efektywność ekonomiczną renowacji oraz sprawiedliwe rozłożenie kosztów ponoszonych w związku z modernizacją budynków.

Rekomendowany scenariusz renowacji przewiduje szybkie przeprowadzenie pierwszego etapu termomodernizacji budynków o najgorszej efektywności energetycznej połączone z popularyzacją głębokiej termomodernizacji, a następnie upowszechnienie wysokiego standardu renowacji w skali całego rynku.

Przewiduje się wycofanie wykorzystania węgla we wszystkich budynkach mieszkalnych do 2040 r., a w miastach do 2030 r. Liczba corocznie modernizowanych budynków powinna być znacznie zwiększona.

Realizacja rekomendowanego scenariusza będzie wymagała mobilizacji zarówno prywatnych, jak i publicznych środków finansowych na dużą skalę. Całkowite wydatki inwestycyjne na renowację budynków w latach 2021–2050 r. przewiduje się na ok. 1,54 bln zł.

Strategia zawiera propozycje dotyczące programów wspierających renowację i inne środki niezbędne dla osiągnięcia zamierzonych celów.

Dostosowanie systemów wsparcia do nowych potrzeb

Programy i systemy wspierające termomodernizację są już obecnie dostosowywane lub przygotowywane do omawianych wyżej kierunków programowych. Zmiany mają umożliwić ułatwienie ich wykorzystania i znaczne powiększenie liczby realizowanych przedsięwzięć.

• Programy „Czyste Powietrze” i „Stop Smog” – przewidziane jest zwiększenie liczby budynków poddawanych termomodernizacji przez większe wsparcie programów przez samorządy i banki oraz przez kierowanie do programów środków z Funduszy Europejskich.
• Program „Mój Prąd” – w kolejnym planowanym naborze wniosków w 2022 r. przewidziane jest rozszerzenie dofinansowania o dodatkowe komponenty z zakresu magazynowania energii, co uwzględni zmiany wprowadzone w przepisach.
• Fundusz Termomodernizacji i Remontów – przewidziane jest uzależnienie wysokości premii od stopnia poprawy efektywności energetycznej budynku, a także wsparcie remontów budynków, które ze względów prawnych (ochrona konserwatorska) nie mogą być objęte standardową termomodernizacją.
  Program „Budownictwo energooszczędne” – wspieranie energooszczędnych inwestycji polegające na budowie nowych budynków użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego oraz odbudowy, rozbudowy, nadbudowy takich budynków z dofinansowaniem zwrotnym i bezzwrotnym.
• Nowy program (od 2021 r.) „Klimatyczne Uzdrowiska” – umożliwia wspieranie adaptacji do zmian klimatu oraz poprawę efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej na terenie gmin uzdrowiskowych.
• Nowy program NFOŚiGW i PFR wprowadza możliwość kompleksowego wsparcia inwestycji w modelu ESCO.

Fundusze Europejskie ukierunkowane będą na zwiększenie efektywności energetycznej budynków mieszkalnych i publicznych z uwzględnieniem wpływu renowacji na poprawę jakości życia mieszkańców obszarów rewitalizacji, a także na wsparcie poprawy efektywności energetycznej w przedsiębiorstwach.

Przewiduje się uwzględnienie finansowania poprawy efektywności energetycznej budynków objętych ochroną konserwatorską, w tym wsparcie działań dopasowanych do ich specyfiki.

Kontynuowane będą istniejące i tworzone nowe programy zapewniające promocję, doradztwo, podnoszenie świadomości i wiedzy mieszkańców, przedsiębiorców i władz lokalnych.

Nowe przepisy dotyczące budynków

Osiągnięcie celów zawartych w wymienionych wyżej dokumentach programowych będzie wymagało wprowadzenia zmian we wszystkich przepisach dotyczących modernizacji i utrzymania budynków, zmian znacznie podwyższających wymagania i zwiększających tempo ich realizacji.

Już w 2021 r. wydane zostały przepisy wprowadzające pewne zmiany zgodne z nowymi kierunkami, mające na celu zwiększenie liczby i zakresu przedsięwzięć modernizacyjnych.

• Ustawa z 20 kwietnia 2021 r. o zmianie ustawy o efektywności energetycznej [9] wprowadziła zmiany, które poszerzą liczbę przedsięwzięć poprawiających efektywność energetyczną i usprawnią ich realizację.
• Ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów [10] została zmieniona w 2020 i 2021 r. Ustawą objęto zainstalowanie mikroinstalacji OZE, wzmocnienie budynków wielkopłytowych, poszerzenie grupy odbiorców premii remontowej o gminy, a także zwiększenie premii remontowej dla budynków komunalnych.
• Ustawa o charakterystyce energetycznej budynków zostanie wkrótce zmieniona, a zmiany mają usprawnić system świadectw energetycznych.
  W ślad za tą ustawą zmienione będzie Rozporządzenie w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku oraz świadectw charakterystyki energetycznej.
• Projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo energetyczne i ustawy o odnawialnych źródłach energii wprowadza nowy model rozliczeń prosumentów, który ma na celu ukierunkowanie korzystania z instalacji fotowoltaicznych na maksymalne wykorzystywanie wyprodukowanej energii na własne potrzeby. W związku z tym zalecane i wspierane będzie posiadanie magazynów energii. Wprowadza się ramy prawne do funkcjonowania obywatelskich społeczności energetycznych (stowarzyszenia, spółdzielni, spółki), których celem jest umożliwienie wszystkim konsumentom bezpośredniego udziału w wytwarzaniu i zużywaniu energii elektrycznej oraz dzieleniu się nią z innymi odbiorcami.

Zmiany będą musiały być wprowadzone jeszcze w wielu innych aktach prawnych, także w Prawie budowlanym i rozporządzeniu o warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki.

Sposoby realizacji renowacji

Omówione dokumenty programowe Unii Europejskiej i dokumenty krajowe wyznaczają kierunek działania na okres 30 lat. Termomodernizacja ma się rozrosnąć do renowacji, czyli wprowadzenia w budynkach bardzo głębokich zmian technicznych. Można wśród nich wyróżnić:

• głęboką termomodernizację,
• wprowadzanie innowacyjnych technologii wytwarzania energii (kogeneracja, pompy ciepła, kolektory słoneczne, fotowoltaika i inne),
• modernizację systemu wentylacji,
• modernizację systemu elektroenergetycznego i źródeł światła,
• modernizację instalacji gazowych,
• wprowadzenie instalacji i urządzeń oszczędnego wykorzystania wody,
• stosowanie w bardzo szerokim zakresie automatyki dostosowującej poziom wykorzystania energii do rzeczywistych potrzeb (inteligentne budynki),
• dostosowanie budynku do potrzeb elektromobilności – instalowania punktów ładowania.

Wprowadzane zmiany powinny przynosić w efekcie nie tylko zmniejszenie zużycia energii i ograniczenie emisji, ale także poprawę standardu życia mieszkańców i użytkowników. Mają także być realizowane przy wykorzystaniu materiałów z odzysku i przy dbałości o środowisko w czasie wykonywania robót.

Przewidywana renowacja budynków jest zadaniem trudnym i wymagającym poniesienia znacznych kosztów, przy czym będzie obejmować także ulepszenia ekonomicznie nieopłacalne. Trzeba więc przewidywać, że renowacja powszechnie będzie odbywać się przy finansowym wsparciu z programów państwowych.

Jednocześnie programy te będą zawierały wymagania rodzaju i zakresu zmian, których wykonanie będzie warunkiem udzielenia pomocy. Będą w ten sposób ukierunkowywały renowację zgodnie z ogólnymi celami.

Trzeba przewidywać, że dla poszczególnych budynków (zwłaszcza dużych) renowacja nie zostanie wykonana jako działanie jednorazowe, ale jako rozłożone na szereg lat kolejno wykonywane ulepszenia wspierane z różnych programów. Wymaga tego konieczność dostosowywania budynków w okresie tych 30 lat do pojawiających się nowych innowacyjnych rozwiązań technicznych, a także do zmieniających się warunków prawnych, ekonomicznych i kulturowych. Dla dużych budynków renowacja będzie więc miała charakter działania ciągłego.

Literatura

1. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Europejski Zielony Ład COM/2019/640, dokument 52019DC0640.
2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z 30 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej, dokument 32021R1119.
3. Fit for 55 czyli klimatyczna zmiana, https://ec.europa.eu/poland/news/210618_fit_55_pl
4. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Fala Renowacji dla Europy, COM/2020/66, dokument 52020DC0662.
5. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2018/844 z 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków i dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej, dokument 32018L0844.
6. Krajowy plan na rzecz energii i klimatu na lata 2021–2030 – założenia i cele oraz polityki i działania, Ministerstwo Aktywów Państwowych, 18.12.2019.
7. Obwieszczenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 2 marca 2021 r. w sprawie polityki energetycznej państwa do 2040 r., „Monitor Polski” 2021 r., poz. 264.
8. Projekt uchwały Rady Ministrów w sprawie przyjęcia „Długoterminowej strategii renowacji budynków”, Ministerstwo Rozwoju i Technologii.
9. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2021 r. o zmianie ustawy o efektywności energetycznej oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2021 r., poz. 868).
10. Obwieszczenie Marszałka Sejmu R.P. z 23 lutego 2021 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz o centralnej ewidencji emisyjności budynków (DzU z 2021 r., poz. 554).

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!