Taras z drenażowym odprowadzeniem wody

Ogólnie rzecz ujmując, istnieją dwa podstawowe sposoby hydroizolacji tarasów: z powierzchniowym odprowadzeniem wody (wiąże się on z wykonaniem uszczelnienia zespolonego, czyli podpłytkowego) (rys. 1), z drenażowym odprowadzeniem wody opadowej (rys. 2). Założenia leżące u podstaw tych dwóch wariantów zostały przedstawione na rys. 3 i 4. Obydwa rozwiązania przy prawidłowym zaprojektowaniu i wykonaniu są jednakowo skuteczne. Tarasy z drenażowym odprowadzeniem wody ze względu na układ termoizolacji można podzielić na konstrukcje: w układzie odwróconym, tzn. z hydroizolacją umieszczoną pod warstwą termoizolacji (rys. 5), w układzie tradycyjnym, w którym termoizolacja chroniona jest przez hydroizolację (rys. 6, 7), bez termoizolacji – naziemne lub nad pomieszczeniami nieogrzewanymi (rys. 8). Wariant ten jest bardzo podobny do uszczelnienia balkonów.

Konstrukcja z drenażowym odprowadzeniem wody jest dość podobna do często spotykanych błędnych rozwiązań (rys. 9), w których woda przedostająca się pod płytki i wnikająca w jastrych jest jedną z przyczyn destrukcji. Zatrzymuje się ona na poziomie izolacji z papy i powoduje niszczenie wierzchnich warstw. W tarasach z drenażowym odprowadzeniem wody natomiast ok. 10% wody przedostaje się pod płytki, wchodzi w jastrych, przesiąka przez niego, dochodzi do maty drenażowej i jest usuwane na zewnątrz do rynien. Ewentualne resztki wody, które mogą zamarznąć pod warstwą drenażową, na macie nie stanowią niebezpieczeństwa.

Rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe

Wskazanie poprawnych rozwiązań konstrukcyjno-materiałowych nie jest sprawą łatwą. Poniżej podano możliwe warianty konstrukcji o układzie odwróconym i tradycyjnym.

Przykładowe układy warstw tarasu nad pomieszczeniem ogrzewanym w układzie odwróconym:

wariant A:
– warstwa użytkowa (płyty betonowe, kamienne itp.),
– warstwa drenująca (kruszywo),
– warstwa filtracyjna,
– termoizolacja,
– warstwa ochronna,
– hydroizolacja (pełniąca także funkcję paroizolacji),
– warstwa spadkowa na warstwie sczepnej,
– płyta nośna;

wariant B:
– warstwa użytkowa (płyty betonowe, kamienne itp.),
– podstawki dystansowe,
– warstwa ochronna,
– termoizolacja,
– hydroizolacja (pełniąca także funkcję paroizolacji),
– warstwa spadkowa na warstwie sczepnej,
– płyta nośna.

Przykładowe układy warstw tarasu nad pomieszczeniem ogrzewanym w układzie tradycyjnym:

wariant A:
– warstwa użytkowa (wykładzina ceramiczna lub z płyt z kamienia naturalnego na cienkowarstwowej zaprawie klejącej),
– jastrych drenujacy (beton lub zaprawa wodoprzepuszczalna),
– warstwa filtracyjna,
– warstwa ochronna,
– hydroizolacja,
– termoizolacja,
– paroizolacja,
– warstwa spadkowa na warstwie sczepnej,
– płyta nośna;

wariant B:
– warstwa użytkowa (płyty betonowe, kamienne, brukowe itp.),
– warstwa drenująca (kruszywo),
– warstwa filtracyjna,
– warstwa ochronna,
– hydroizolacja,
– termoizolacja,
– paroizolacja,
– warstwa spadkowa na warstwie sczepnej,
– płyta nośna;

wariant C:
– warstwa użytkowa (płyty betonowe, kamienne itp.),
– podstawki dystansowe,
– warstwa ochronna,
– hydroizolacja,
– termoizolacja,
– paroizolacja,
– warstwa spadkowa na warstwie sczepnej,
– płyta nośna.

Niezależnie od przyjętego rozwiązania, a zatem w każdym z opisanych wariantów, należy stosować wyłącznie obróbki blacharskie z otworami zapewniającymi odprowadzenie wody z warstwy drenującej, o wysokości dopasowanej do grubości warstw konstrukcji. Zatem poziom płyty konstrukcyjnej (lub warstwy spadkowej) musi być dopasowany do poziomu progów drzwiowych, schodów wejściowych itp. I to z uwzględnieniem wszystkich warstw konstrukcji. Poza tym obróbki blacharskie muszą być obsadzone w sposób stabilny, ponieważ ich uszkodzenie mogłoby w pewnych sytuacjach doprowadzić do wysypania się warstwy drenującej wykonanej np. z płukanego żwiru. Równie istotną sprawą jest wymóg, by słupki balustrad nie przebijały warstwy hydroizolacyjnej. Jest to wymóg bezwzględny, którego lekceważenie może prowadzić do wnikania wody w konstrukcję tarasu.

Warstwa spadkowa

Jej wykonanie jest nieodzowne w przypadku poziomej płyty konstrukcyjnej (lub jej nieodpowiedniego spadku). Aby możliwe było odprowadzenie wody z warstw konstrukcji, spadek powinien wynosić przynajmniej 1,5%.

Zaleca się, aby warstwa spadkowa była wykonana z: betonu klasy min. C16/C20 według normy PN-EN 206-1:2003 „Beton. Część 1: Wymagania, właściwości, produkcja i zgodność”, zawsze z dodatkiem polimerów, plastyfikatorów itp. Grubość w najcieńszym miejscu powinna wynosić przynajmniej 3 cm; jastrychu cementowego klasy min. C20 według normy PN-EN 13813:2003 „Podkłady podłogowe oraz materiały do ich wykonania. Materiały. Właściwości i wymagania”.

Grubość warstwy wykonanej z tego typu zaprawy zależy od sposobu jej przygotowania. Jeżeli jest to sucha zaprawa przeznaczona do tego typu zastosowań, zalecana grubość tak wykonanej warstwy w najcieńszym miejscu powinna wynosić 1 cm (o ile producent nie wymaga inaczej).

Dla przygotowywanej na budowie tradycyjnej wylewki cementowej min. grubość wynosi 3 cm, konieczne jest także dodanie modyfikatorów polimerowych; zapraw naprawczych PCC klasy przynajmniej R2 według normy PN-EN 1504 -3:2006 „Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych. Definicje, wymagania, sterowanie jakością i ocena zgodności. Część 3: Naprawy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne” lub o wytrzymałości na ściskanie przynajmniej 15 MPa. Min. grubość warstwy spadkowej wykonanej z zapraw typu PCC zależy od zastosowanej zaprawy; teoretycznie możliwe jest ograniczenie grubości nawet do 1 mm.

Niezależnie od zastosowanego do utworzenia warstwy spadkowej materiału konieczne jest wykonanie warstwy sczepnej z odpowiedniego materiału. Jeśli stosowane są do tego celu suche zaprawy, sposób wykonania podany jest przez producenta.

W przypadku zastosowania betonu lub tradycyjnej zaprawy można wykorzystać np. gotowe zaprawy sczepne z systemów napraw konstrukcji żelbetowych lub specjalne emulsje polimerowe, które dodaje się do wody zarobowej. Podłoże betonowe należy wysycić przed nałożeniem warstwy sczepnej do stanu matowo wilgotnego.

Drugą bardzo istotną kwestią jest zastosowanie materiału o parametrach wytrzymałościowych porównywalnych z parametrami betonu płyty konstrukcyjnej. Chodzi o to, aby na płycie z betonu klasy C35/45 (o wytrzymałości na ściskanie 45 MPa) nie wykonywać warstwy spadkowej z jastrychu klasyfikowanego jako C25 (o wytrzymałości na ściskanie 25 MPa), i odwrotnie – na płycie z betonu C12/15 (o wytrzymałości na ściskanie 15 MPa) nie należy stosować zapraw PCC o wytrzymałości na ściskanie np. 45 MPa.

Hydroizolacja

Do wykonania powłoki hydroizolacyjnej można stosować zarówno materiały rolowe, jak i bezpoinowe. Z materiałów rolowych będą to: papy asfaltowe, wyroby rolowe z tworzyw sztucznych i kauczuku, samoprzylepne membrany bitumiczne, maty uszczelniające.

Z materiałów bezspoinowych wymienić należy: modyfikowane polimerami grubowarstwowe bitumiczne masy uszczelniające (masy KMB) z ewentualną wkładką zbrojącą, elastyczne szlamy (mikrozaprawy) uszczelniające. 

Papy asfaltowe

Papy powinny być zgodne z normą PN-EN 13707:2006 „Elastyczne wyroby wodochronne. Wyroby asfaltowe na osnowie do pokryć dachowych. Definicje i właściwości”. Norma ta określa różne wymogi dotyczące materiału w zależności od jego zastosowania.

W przypadku pap stosowanych na tarasach z drenażowym odprowadzeniem wody trzeba przyjąć wymagania jak dla pokryć dachowych stosowanych pod uprawy roślinne i ciężkie zabezpieczenie powierzchni. Będą to m.in. następujące parametry: wodoszczelność, wytrzymałość na ścinanie, przenikanie pary wodnej (opcjonalnie), właściwości mechaniczne przy rozciąganiu, odporność na uderzenie, odporność na obciążenie statyczne, giętkość w niskiej temperaturze.

Należy podkreślić, że norma PN-EN 13707:2006 nie podaje minimalnych parametrów, jakimi powinny się charakteryzować wyroby. W odniesieniu do pap obligatoryjnym wymogiem jest jedynie wodoszczelność na poziomie 10 kPa. Wartość pozostałych parametrów deklarowana jest przez producenta, dlatego bardzo istotne jest przeanalizowanie ich przed zastosowaniem materiału.

Uwaga: zastosowanie pap jako hydroizolacji wymaga wykonania minimalnego spadku na hydroizolacji wynoszącego 2–2,5%. Wyroby rolowe z tworzyw sztucznych i kauczuku Norma PN-EN 13956:2005 „Elastyczne wyroby wodochronne. Wyroby z tworzyw sztucznych i kauczuku do pokryć dachowych. Definicje i właściwości” dotyczy folii (membran) z tworzyw sztucznych i kauczuku.

Podobnie jak papy, wyroby rolowe z tworzyw sztucznych i kauczuku muszą być wodoszczelne na ciśnienie min. 10 kPa. Wielkość pozostałych parametrów, takich jak: gramatura, grubość efektywna, wytrzymałość złączy na ścinanie, wytrzymałość na rozciąganie, wydłużenie, odporność na uderzenie, odporność na obciążenie statyczne, giętkość w niskiej temperaturze, przenikanie pary wodnej (opcjonalnie) deklarowana jest przez producenta. Materiały tego typu mogą być układane luźno lub klejone do podłoża. 

Maty uszczelniające

Maty uszczelniające są specjalnymi materiałami z tworzyw sztucznych mocowanymi do podłoża klejem systemowym. Forma powierzchni maty (jaskółczy ogon) zapewnia dobre mechaniczne zakotwienie w zaprawie klejowej. Rozwiązanie to jest systemowe – musi obejmować wszystkie niezbędne materiały i akcesoria (klej, kształtki). Właściwości techniczne mat uszczelniających określane są w aprobacie technicznej lub innym dokumencie odniesienia.

Modyfikowane polimerami grubowarstwowe bitumiczne masy uszczelniające Coraz częściej w konstrukcji tarasów z drenażem stosuje się powłoki hydroizolacyjne z modyfikowanych polimerami grubowarstwowych mas bitumicznych (mas KMB). Ich zaletą jest bezszwowość i możliwość nakładania natryskowego, co pozwala na zaizolowanie w ciągu jednego dnia powierzchni nawet kilkuset m2. Nie wolno jednak stosować do tego celu powłok bez wkładek zbrojących.

Nie chodzi przy tym o zwiększenie ich odporności mechanicznej (choć jest to bezsporne), lecz bardziej o wymuszenie nałożenia warstwy o odpowiedniej grubości. Zastosowanie wkładki z siatki czy włókniny zbrojącej nie pozwala na pocienienie powłoki (będą wtedy widoczne oczka siatki). Jeżeli chodzi o wymagania, które muszą spełnić masy KMB, to znalezienie ich w polskiej literaturze technicznej może być trudne. Można się podeprzeć wymaganiami normy DIN 18195 „Bauwerksabdichtung”, VIII 2000, ale są one bardzo ogólne.

Więcej parametrów można znaleźć w wytycznych „Richtlinie für die Planung und Ausführung von Abdichtung von Bauteilen mit unststoffmodifizierten Bitumendickbeschichtungen (KMB) – erdberührte Bauteile”, przy czym bazują one także na wymaganiach normy DIN 18195. Wymienić tu należy: zawartość części stałych ≥ 50% (zmiana grubości powłoki po wyschnięciu – maks. 50%), odporność termiczną ≥ +70°C, odporność na działanie ujemnej temperatury – badanie przez przeginanie, wodonieprzepuszczalność pod ciśnieniem 0,075 MPa na szczelinie o szerokości 1 mm, mostkowanie rys ≥ 2 mm w temperaturze +4°C, odporność na deszcz – nie później niż 8 godz. od nałożenia, obciążalność mechaniczną określaną zmniejszeniem grubości warstwy hydroizolacji przy obciążeniu mechanicznym. Dla izolacji przeciwwodnej przy obciążeniu mechanicznym 300 kN/m² zmniejszenie grubości powłoki hydroizolacyjnej nie może być większe niż 50%.

Parametry te są wystarczające, aby masy KMB skutecznie pełniły funkcję hydroizolacji, choć nie oznacza to, że mogą one być stosowane bezkrytycznie. Trzeba zwrócić uwagę na dwa parametry. Pierwszy to tzw. zawartość części stałych, mówiąca o tym, o ile zmniejszy się grubość powłoki po wyschnięciu (zawartość części stałych wynosząca 90% oznacza, że po wyschnięciu grubość hydroizolacji będzie wynosić 90% grubości nałożonej świeżej masy).

Dostępne na rynku masy KMB mogą się pod tym względem bardzo różnić, co skutkuje znacznym zróżnicowaniem zużycia w celu uzyskania wyschniętej warstwy o żądanej grubości. Może się w efekcie okazać, że 1 m² powłoki hydroizolacyjnej wykonanej z dobrej jakościowo, droższej (za 1 kg lub dm3 produktu) masy KMB o wysokiej zawartości części stałych będzie tańszy niż to samo uszczelnienie wykonane z pozornie taniej masy o niskiej zawartości części stałych.

W literaturze polskiej podawana jest min. grubość wyschniętej warstwy – wynosi ona 4 mm (bazująca prawdopodobnie na wymogach punktu 9.1 szóstej części normy DIN 18195 „Bauwerksabdichtung”, VIII 2000), jednakże, zdaniem autora, chociażby ze względu na nierówność i chropowatość powierzchni należałoby mówić o min. grubości wyschniętej warstwy rzędu 5–6 mm.

Drugim istotnym parametrem jest odporność masy na obciążenia (tzw. obciążalność mechaniczna). Jest ona określana zmniejszeniem grubości warstwy hydroizolacji przy obciążeniu mechanicznym. Dla izolacji przeciwwodnej przy obciążeniu mechanicznym 300 kN/m2 zmniejszenie grubości powłoki hydroizolacyjnej nie może być większe niż 50%. Nie każda masa KMB może być tu zastosowana – decyzja musi być podjęta indywidualnie po analizie obciążeń i parametrów związanej masy.

Elastyczne szlamy (mikrozaprawy) uszczelniające

Elastyczne szlamy (mikrozaprawy) uszczelniające, doskonale sprawdzające się jako uszczelnienie zespolone, mogą także stanowić właściwą hydroizolację w systemie drenażowym. Poniżej podano zestawienie najważniejszych właściwości technicznych elastycznych szlamów uszczelniających według ZUAT-15/IV.13/2002 „Wyroby zawierające cement przeznaczone do wykonywania powłok hydroizolacyjnych”: przyczepność do podłoża ≥ 0,5 MPa, przyczepność międzywarstwowa ≥ 0,5 MPa, wodoszczelność ≥ 0,3 MPa, odporność na działanie mrozu: przyczepność do podłoża ≥ 0,5 MPa, wodoszczelność ≥ 0,3 MPa, maksymalne naprężenie rozciągające ≥ 0,4 MPa, wydłużenie względne przy zerwaniu > 8%, odporność na powstawanie rys podłoża ≥ 0,5 mm, odporność na zmęczenie – brak pęknięć w rejonie szczeliny badawczej oraz innych uszkodzeń na całej powierzchni próbki mogących mieć wpływ na szczelność powłoki.

Dobór materiału nie może być przypadkowy. Należy wziąć pod uwagę, co jest podłożem pod hydroizolację. Dla układu odwróconego (rys. 5) będzie to podłoże cementowe, natomiast dla układu klasycznego (rys. 6, 7) mogą to być płyty termoizolacyjne. Kolejne istotne elementy to: kształt tarasu, obecność murków, sposób odwodnienia (punktowe, liniowe), materiał, z którego wykonana jest warstwa użytkowa, drenująca, obecność dylatacji itp. 

Termoizolacja

W układzie klasycznym jako materiały termoizolacyjne stosuje się najczęściej wełnę mineralną (MW), styropian (EPS) lub polistyren ekstrudowany (XPS). Na tarasach w układzie klasycznym warstwa termoizolacyjna jest chroniona przed zawilgoceniem z jednej strony przez paroizolację, z drugiej strony przez hydroizolację. Za zasadnicze obciążenie można więc uznać obciążenie mechaniczne. Przy zastosowaniu polistyrenu ekstrudowanego problem ten ma znaczenie drugorzędne, natomiast przy styropianie wręcz przeciwnie.

Ogólne właściwości styropianu i metody ich badania są określone w normie PN-EN 13163:2004 „Wyroby do izolacji cieplnej w budownictwie. Wyroby ze styropianu (EPS) produkowane fabrycznie. Specyfikacja”, zastosowanie określa natomiast norma PN-B-20132:2005 „Wyroby do izolacji cieplnej w budownictwie. Wyroby ze styropianu (EPS) produkowane fabrycznie".

Zastosowania”, która wymaga, by w tego typu konstrukcjach wykorzystywany był styropian klasy EPS 250-036 podłoga/parking lub EPS 200-036 dach/podłoga/parking. Zupełnie inne wymagania dotyczą konstrukcji w układzie odwróconym. Minimalne wymogi stawiane materiałom do termoizolacji w układzie odwróconym to m.in.: wytrzymałość na ściskanie lub naprężenia ściskające przy odkształceniu 10% – min. 300 kPa, odkształcenie przy obciążeniu 40 kPa i temperaturze 70°C – maks. 5%, nasiąkliwość wodą po 300 cyklach zamarzania i odmarzania – maks. 2%; redukcja wytrzymałości mechanicznej nie może być przy tym większa niż 10% w porównaniu z próbkami suchymi, nasiąkliwość na skutek dyfuzji pary wodnej – dla płyt o grubości 50 mm: maks. 5%, dla płyt o grubości 100 mm: maks. 3%, dla płyt o grubości 200 mm: maks. 1,5%, nasiąkliwość przy długotrwałym zanurzeniu w wodzie – maks. 0,7%.

Więcej szczegółów można znaleźć w normie DIN V 4108-10:2004-06 „Wärmeschutz-und Energie-Einsparung in Gebäuden. Anwendungsbezogene Anforderungen an Wärmedämmstoffe. Teil 10: Werkmäßig hergestellte Wärmedämmstoffe”. Np. dla płyt termoizolacyjnych z polistyrenu ekstrudowanego zgodnych z PN-EN 13164:2003 będą to płyty klasy: ze względu na wytrzymałość – CS (10Y) 300 (lub bardziej wytrzymałe), ze względu na odkształcenie – DLT(2)5, ze względu na nasiąkliwość po cyklach zamarzania i odmarzania – min. FT1 (lub mniej nasiąkliwe), ze względu na nasiąkliwość na skutek dyfuzji pary wodnej – WD(V)5 (lub mniej nasiąkliwe), ze względu na nasiąkliwość przy długotrwałym zanurzeniu w wodzie – WL(T)0,7.

Warstwa drenująca i warstwa użytkowa

Te elementy konstrukcji są ze sobą powiązane, a wybór warstwy użytkowej wpływa na dobór warstwy drenującej. Jako warstwę użytkową stosuje się: płytki ceramiczne o niskiej nasiąkliwości (0,5% i mniejszej), mrozoodporne według normy PN-EN ISO 10545-12:1999 „Płytki i płyty ceramiczne. Oznaczanie rozoodporności”; w praktyce są to takie same płytki jak w rozwiązaniach z uszczelnieniem zespolonym, czyli klasyfikowane jako BIa, BIb oraz AI według normy PN-EN 14111:2005 „Płytki i płyty ceramiczne. Definicje, klasyfikacja, charakterystyki i znakowanie”, niewrażliwe na przebarwienia płytki i płyty z kamieni naturalnych spełniające wymagania norm: PN-EN 12057:2005 „Wyroby z kamienia naturalnego. Elementy modularne".Wymagania”, PN-EN 12058:2005 „Wyroby z kamienia naturalnego. Płyty posadzkowe i schodowe. Wymagania” lub PN-EN 1341:2003 „Płyty z kamienia naturalnego do zewnętrznych nawierzchni drogowych. Wymagania i metody badań”, płyty betonowe, chodnikowe, kostka brukowa itp. Jeżeli warstwę użytkową stanowią klejone do podłoża płytki lub płyty, warstwę drenującą wykonuje się w postaci specjalnego wodoprzepuszczalnego jastrychu cementowego.

Zaleca się wykorzystanie do tego celu specjalnej suchej zaprawy zarabianej na budowie czystą wodą. Paroprzepuszczalność jest tu uzyskiwana dzięki zastosowaniu specjalnego stosu okruchowego. Taki jastrych powinien mieć grubość przynajmniej 5,5 cm i uzyskać wytrzymałość na ściskanie przynajmniej 20 MPa (klasa C20 według normy PN-EN 13813:2003 „Podkłady podłogowe oraz materiały do ich wykonania. Materiał. Właściwości i wymagania”).

Alternatywnym sposobem wykonania wodoprzepuszczalnej cementowej warstwy jest wykonanie wylewki betonowej o grubości przynajmniej 7 cm i klasie min. C20/C25 (według normy PN-EN 206-1:2003 „Beton. Część 1: Wymagania, właściwości, produkcja i zgodność”).

Kruszywo należy dobierać szczególnie starannie (błędy na tym etapie mogą spowodować utratę właściwości odoprzepuszczalnych). Zazwyczaj stosuje się do tego celu kruszywo o grubości 16–22 mm. Zastosowanie takiego rozwiązania warstwy użytkowej i drenującej rodzi jednak dalsze konsekwencje.

Obciążenia termiczne takiej konstrukcji są identyczne jak tarasu z uszczelnieniem zespolonym. Na skutek zmian temperatury jastrych podlega także ruchom termicznym: przy założeniu różnicy temperatur rzędu 100°C (od –30°C do +70°C) wielkość odkształceń jest dość znaczna – na 1 m długości może dochodzić do 0,8–1 mm. Wymusza to staranne i przemyślane konstruowanie dylatacji, zwłaszcza gdy powierzchnia tarasu jest duża (rzędu kilkuset m² i więcej) i ma nieregularny kształt. Dylatacje jastrychu muszą być ściśle dopasowane do dylatacji w okładzinie ceramicznej.

Opisany schemat powstawania naprężeń na skutek skurczu ma swoje źródło w jastrychu, ale przyczyną naprężeń są także płytki. Dlatego też należy uwzględnić zachowanie się samej płytki pod wpływem zmian temperatury i powstałe z tego powodu odkształcenia i naprężenia. Przy różnicy temperatur 100°C różnica zmian w długości jednej płytki o wymiarach 30×30 cm wynosi 0,24 mm, co dla 3 m.b. daje długość 2,4 mm, a dla niedylatowanego odcinka 5-metrowej długości – aż 4 mm. Współczynnik rozszerzalności liniowej płytek waha się od 4·10–4 do 8·10–4 1/°K, jastrychu cementowego natomiast (10–13)·10–4 1/°K.

Różnica odkształceń płytki i jastrychu powoduje powstawanie naprężeń ścinających na styku płytka–podłoże oraz naprężenia w podłożu i w samej płytce. Brak dylatacji umożliwiających kompensację odkształceń termicznych powoduje powstawanie naprężeń i niekontrolowanych uszkodzeń w podłożu, płytkach lub w obszarze styku. Do tego dochodzą odkształcenia będące skutkiem obciążeń działających na konstrukcję, nieodpowiednie rozplanowanie lub brak dylatacji powodują nakładanie się tych czynników, czego rezultatem są uszkodzenia warstwy wierzchniej i podkładu.

Przyjmuje się, że na tarasach, balkonach i innych powierzchniach zewnętrznych zdylatowana powierzchnia nie powinna być większa niż 9 m² (polskie wytyczne [30, 31] mówią o maks. rozstawie dylatacji 2 m, natomiast niemieckie [1] uzależniają go od rodzaju płytek oraz lokalizacji konstrukcji i obciążeń na nią działających i podają rozstaw szczelin dylatacyjnych o wielkości 2–5 m). Optymalnym kształtem zdylatowanej powierzchni jest kwadrat; w innych sytuacjach należy dążyć, aby proporcje między bokami pola były do siebie zbliżone, ale nie większe niż 2:1. Dylatować należy także zmiany kierunku pola.

Dylatacji strefowych w jastrychu w tym wypadku nie uszczelnia się, co nie znaczy, że mogą one być niepoprawnie wykonane. Bardzo istotne jest zachowanie odpowiedniej szerokości szczelin. Bardzo dobrym rozwiązaniem jest zastosowanie specjalnych profili dylatacyjnych (fot. 1–2), absolutnie nie wolno stosować „przekładek” z papy. Płytki ceramiczne przyklejane są bezpośrednio do powierzchni jastrychu z zastosowaniem elastycznego kleju.

Muszą to być płytki o niskiej nasiąkliwości (sprawdzają się tu płytki klasy BIa oraz BIb czy AI według normy PN-EN 14111:2005 „Płytki i płyty ceramiczne. Definicje, klasyfikacja, charakterystyki i znakowanie”) i mrozoodporne według normy PN-EN ISO 10545-12:1999 „Płytki i płyty ceramiczne. Oznaczanie mrozoodporności”, np. gresowe. Szerokość spoin powinna wynosić przynajmniej 5 mm (niezależnie od rozmiarów płytek). Do spoinowania stosuje się przeznaczone do tarasów lub balkonów cementowe zaprawy spoinujące o zmniejszonej absorpcji wody (wymóg bezwzględny) i wysokiej odporności na ścieranie (pożądane), a więc klasyfikowane jako CG 2 W Ar lub CG 2 W według normy PN-EN 13888:2004.

Jeśli chodzi o właściwości kleju, według „Richtlinie fuer Flexmoertel. Definition und Einsatzbereiche” elastyczne są kleje cechujące się następującymi parametrami wytrzymałościowymi: przyczepnością przy rozciąganiu w warunkach normalnych ≥ 1 N/mm², przyczepnością przy rozciąganiu po zanurzeniu w wodzie ≥ 1 N/mm², przyczepnością przy rozciąganiu po starzeniu termicznym ≥ 1 N/mm², przyczepnością przy rozciąganiu po cyklach zamrażania i rozmrażania ≥ 1 N/mm², odkształcalnością poprzeczną mierzoną strzałką ugięcia związanej próbki kleju: – od 2,5 mm do 5 mm – są to kleje odkształcalne, klasyfikowane jako S1, – powyżej 5 mm – są to kleje o wysokiej odkształcalności, klasyfikowane jako S2.

Podane parametry wytrzymałościowe pozwalają na sklasyfikowanie kleju jako C2, dopiero oznaczenie S2 lub S1 informuje o przeprowadzeniu badań odkształcalności. Dylatacje w okładzinie ceramicznej muszą pokrywać się z dylatacjami w jastrychu. Do ich wykonania można również stosować specjalne profile. Alternatywnie dylatacje wypełnia się elastycznymi masami na bazie silikonów lub poliuretanów, lub, rzadziej, ze względu na cenę, na bazie wielosiarczków (tiokoli).

Inaczej wygląda sytuacja, gdy warstwę użytkową stanowią np. płyty betonowe ułożone na warstwie drenującej z kruszywa (fot. 3) lub ustawione na podstawkach (fot. 4–5). Tego typu wykończenie powierzchni powoduje jednak, że cała woda opadowa odprowadzana jest przez drenaż. Trzeba o tym pamiętać, projektując odwodnienie tarasu. Pozwala to także na uzyskanie poziomej powierzchni tarasu, jednak wtedy, aby uniknąć tworzenia się ewentualnych zastoin wody, należy zwiększyć pochylenie warstwy drenującej.

Należy zwrócić uwagę, że zastosowanie wodoprzepuszczalnego jastrychu wymaga wykończenia w postaci płytek okładzinowych, natomiast wykonanie warstwy drenażowej z kruszywa lub użycie podkładek pozwala na zastosowanie kilku innych rozwiązań.

Ciekawe optycznie i estetycznie rozwiązania daje stosowanie płyt dekoracyjnych. Mogą to być płyty kamienne (z kamienia sztucznego lub naturalnego), specjalne płyty dekoracyjne lub, w ostateczności, nawet płyty chodnikowe lub barwione płyty betonowe (płyty betonowe należy starannie zaimpregnować z każdej strony).

Spoiny między płytami wypełnia się wtedy kruszywem, lecz o mniejszym uziarnieniu. Nie ma tu potrzeby wykonywania dylatacji strefowych, nie ma też typowych dylatacji brzegowych, lecz wymagane jest zabezpieczenie przyległych do tarasu ścian lub murków (a dokładnie wywiniętych na nie izolacji przed uszkodzeniem przez żwir oraz płyty).

Może się zdarzyć, że przez taras przechodzą dylatacje konstrukcyjne budynku (lub jest on położony na sąsiednim budynku), a te wymagają nie tylko odpowiedniego uszczelnienia, lecz także powtórzenia w warstwach konstrukcji tarasu oraz zabezpieczenia przed uszkodzeniem mechanicznym.

W przypadku wykonywania uszczelnienia ze szlamu lub masy KMB konieczne jest zastosowanie taśmy. Szczegóły pokazano na rys. 10 i 11. Jednakże odpowiednie uszczelnienie dylatacji to nie wszystko. Odpływy połaci muszą być tak zaprojektowane, aby zapobiec spływaniu wody w kierunku dylatacji. Często także wykonuje się przy brzegach dylatacji dodatkowe kliny, np. z zapraw typu PCC. Dobrym rozwiązaniem może być zastosowanie dwóch taśm uszczelniających.

Wybór konkretnego rozwiązania technologiczno-materiałowego nie może być przypadkowy i pozostawiony wykonawcy. Tego typu konstrukcje wymagają przede wszystkim bardzo starannego zaprojektowania i uszczelnienia tzw. trudnych i krytycznych miejsc. Chodzi tu o okapy, wpusty oraz detale przy ścianach. Ich wykonanie musi być zgodne z zaleceniami producenta systemu oraz zdrowym rozsądkiem (fot. 6–7) Jeżeli taras otoczony jest murkami, hydroizolacja musi tworzyć szczelną wannę połączoną z systemem odwodnieniowym.

System odprowadzenia wody (grawitacyjny, ciśnieniowy, rodzaj odpływów – punktowe, liniowe, średnica rur spustowych, ewentualne stosowanie systemów podgrzewanych), specjalne obróbki blacharskie z otworkami, musi zapewniać ciągłe i bezproblemowe odprowadzenie wody. Należy tu zwrócić uwagę, że odprowadzenie wody powinno następować zarówno z powierzchni użytkowej, jak i powierzchni hydroizolacji.

To wszystko, a także ewentualne dodatkowe obciążenia mechaniczne decydują o wyborze konkretnego rozwiązania technologiczno-materiałowego. Niezależnie od zastosowanego materiału hydroizolacyjnego (bezszwowy, rolowy) hydroizolacja musi być absolutnie szczelna, dlatego o wyborze materiału do jej wykonania powinny decydować możliwości uszczelnienia właśnie trudnych i krytycznych miejsc.

Nie jest problemem (a przynajmniej nie powinno być) wykonanie izolacji na płaskiej powierzchni warstwy spadkowej, ale inaczej wygląda sytuacja z wpustami, obróbkami blacharskimi, uszczelnieniami przy ewentualnych elementach wystających z płyty (np. słupach, elementach nośnych zadaszeń) itp.

Dlaczego tak ważne jest poprawne wykonanie okapu? Dlatego, że detal ten jest odpowiedzialny za odprowadzenie wody poza obręb konstrukcji. Grubość warstw konstrukcji musi być dopasowana do wysokości obróbek. Przykładowe rozwiązanie ilustrują fot. 3, 4, 8 i 9 oraz rys. 12 i 13. Obróbka blacharska w przypadku warstwy drenującej ze żwiru jest odpowiedzialna za jej stabilność, chroni warstwę żwiru przed wypadnięciem.

Musi być obsadzona w sposób absolutnie pewny, np. za pomocą nierdzewnych kotew. Warstwa hydroizolacji musi zachodzić na obróbkę i dochodzić do otworów odprowadzających wodę opadową, ale nie może ich zakrywać. W przypadku hydroizolacji ze szlamów lub mas KMB miejsce styku obróbki z podłożem należy dodatkowo uszczelnić, wklejając w hydroizolację taśmę uszczelniającą. Szlamy działają korozyjnie na stal, dlatego obróbka musi być wcześniej zabezpieczona antykorozyjnie np. przez powleczenie żywicą epoksydową i posypanie drobnym piaskiem kwarcowym (to ostatnie ma na celu nadanie lepszej przyczepności powłoce hydroizolacyjnej).

Równie starannie należy wykonać detal przy ścianie oraz progu drzwiowym. Zazwyczaj montuje się tam korytka odwodnieniowe (rys. 14–15 i 19) lub listwy maskujące. W przypadku powierzchni tarasu zamkniętej murkami odprowadza się wodę przez wpusty punktowe i/lub odwodnienia liniowe w połaci tarasu albo przez rzygacze, jednak wtedy trzeba stosować gotowe elementy umożliwiające szczelne połączenie z warstwą hydroizolacyjną (rys. 16–18 i 21).Hydroizolacja musi być chroniona przed uszkodzeniami mechanicznymi. W przypadku układu odwróconego zabezpieczeniem są płyty termoizolacyjne, w układzie klasycznym oraz dla balkonów i tarasów bez ocieplenia (np. naziemnych czy nad pomieszczeniami nieogrzewanymi) trzeba stosować specjalne maty, co ma wpływ na wybór materiału hydroizolacyjnego.

Kiepskiej jakości masy KMB mogą być wrażliwe na uszkodzenia punktowe, wówczas stosowanie warstwy ochronnej w postaci specjalnej folii kubełkowej ze szczelinami, ułożonej kubełkami do dołu i stanowiącej podłoże pod wodoprzepuszczalny jastrych lub warstwę żwiru, będzie skutkować pocienieniem hydroizolacji lub nawet jej uszkodzeniem. Jako warstwy ochonno-rozdzielające/filtracyjne sprawdzają się geowłókniny (150–200 g/m2). Taką gramaturę stosuje się np. wtedy, gdy warstwa drenażowa układana jest bezpośrednio na termoizolacji oraz przy niewielkich obciążeniach mechanicznych.

W miejscach silniej obciążonych stosuje się geowłókniny o gramaturze 500 g/m² lub większej. Często zdarza się np., że warstwa ochronna dla hydroizolacji jest jednocześnie warstwą filtrującą. Tego typu systemowe materiały upraszczają układ warstw konstrukcji, jednocześnie zabezpieczając ją przed błędami wykonawczymi.

Przy wskazaniu rodzaju stosowanych do wykonania hydroizolacji materiałów celowo użyto sformułowania „masy KMB”. Są to modyfikowane polimerami grubowarstwowe bitumiczne masy uszczelniające, których właściwości są nieporównywalne z tradycyjnymi materiałami takimi jak lepiki. Chodzi przede wszystkim o elastyczność zarówno w ujemnych temperaturach, jak i powyżej 0°C. Tradycyjne lepiki asfaltowe mogą tracić elastyczność nawet już w temperaturze +7°C – stają się kruche i przestają pełnić funkcję hydroizolacyjną. Zdarzają się również próby wykonywania powłok lepików i wkładek zbrojących w postaci papy.

Rozwiązania takie są błędne i należy ich unikać, i to przynajmniej z dwóch powodów. Po pierwsze stosuje się do tego zwykle najtańszą papę na osnowie tekturowej, co samo w sobie jest poważnym błędem. Papa taka nie może pełnić żadnych funkcji hydroizolacyjnych – osnowa tekturowa może zgnić po kilku miesiącach obciążenia wilgocią. Z kolei stosowanie jako wkładek dobrej jakości pap (np. modyfikowanych elastomerem SBS lub plastomerem APP) jest pozbawione sensu.Kilka przykładowych detali pokazano także na rys. 19–21. Wykończenie (warstwę użytkową) mogą także stanowić płyty lub płytki z kamieni naturalnych. Ich właściwości są na tyle specyficzne, że ich omówienie wymaga osobnego artykułu.

Literatura

1. ZDB Merkblatt, „Außenbeläge. Belagkonstruktionen mit Fliesen und Platten außerhalb von Gebäuden”, VII 2005.
2. ZDB Merkblatt, „Hinweise für die Ausführung Verbundabdichtungen mit Bekleidungen und Belägen aus Fliesen und Platten für den Innenund Außenbereich”, I 2005.
3. „Richtlinie für die Planung und Ausführung von Abdichtung erdberührter Bauteile mit flexiblen Dichtungsschlämmen”, Deutsche Bauchemie e.V. 2006.
4. „Richtlinie für die Planung und Ausführung von Abdichtung von Bauteilen mit kunststoffmodifizierten Bitumendickbeschichtungen (KMB) – erdberührte Bauteile”, 2001.
5. „Richtlinie für Flexmörtel. Definition und Einsatzbereiche”, VI 2001.
6. DIN V 4108-10:2004-06 „Wärmeschutz- und Energie-Einsparung in Gebäuden. Anwendungsbezogene Anforderungen an Wärmedämmstoffe. Teil 10: Werkmäßig hergestellte Wärmedämmstoffe”.
7. DIN 18195 „Bauwerksabdichtung”, VIII 2000.
8. „Dachbegrünungsrichtlinie. Richtlinien für die Planung, Ausführung und Pflege von Dachbegrünungen”, Forschungsanstalt Landschaftsentwicklung Landschaftsbau e.V. (FLL), I 2002.
9. PN-EN 13888:2004 „Zaprawy do spoinowania płytek. Definicje i wymagania techniczne”.
10. PN-EN 12004:2002 „Kleje do płytek. Definicje i wymagania techniczne”.
11. PN-EN 12002:2005, PN-EN 12002:2005/Ap1: 2005 „Kleje do płytek. Oznaczanie odkształcenia poprzecznego cementowych klejów i zapraw do spoinowania”.
12. PN-EN 14411:2005 „Płytki i płyty ceramiczne. Definicje, klasyfikacja, charakterystyki i znakowanie”.
13. PN-EN ISO 10545-12:1999 „Płytki i płyty ceramiczne. Oznaczanie mrozoodporności”.
14. PN-EN 1504-3:2006 „Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych. Definicje, wymagania, sterowanie jakością i ocena zgodności. Część 3: Naprawy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne”.
15. PN-EN 206-1:2003 „Beton. Część 1: Wymagania, właściwości, produkcja i zgodność”.
16. M. Rokiel, „Hydroizolacje w budownictwie. Wybrane zagadnienia w praktyce”, Dom Wydawniczy MEDIUM, Warszawa 2006.
17. PN-EN 13813:2003 „Podkłady podłogowe oraz materiały do ich wykonania. Materiały. Właściwości i wymagania”.
18. ZUAT-15/IV.13/2002 „Wyroby zawierające cement przeznaczone do wykonywania powłok hydroizolacyjnych”.
19. PN-EN 13162:2002 „Wyroby do izolacji cieplnej w budownictwie. Wyroby z wełny mineralnej (MW) produkowane fabrycznie. Specyfikacja”.
20. PN-EN 13163:2004 „Wyroby do izolacji cieplnej w budownictwie. Wyroby ze styropianu (EPS) produkowane fabrycznie. Specyfikacja”.
21. PN-B-20132:2005 „Wyroby do izolacji cieplnej w budownictwie. Wyroby ze styropianu (EPS) produkowane fabrycznie. Zastosowania”.
22. PN-EN 13164:2003 „Wyroby do izolacji cieplnej w budownictwie. Wyroby z polistyrenu ekstrudowanego(XPS) produkowane fabrycznie. Specyfikacja”.
23. PN-EN 13707:2006 „Elastyczne wyroby wodochronne. Wyroby asfaltowe na osnowie do pokryć dachowych. Definicje i właściwości”.
24. PN-EN 13956:2005 „Elastyczne wyroby wodochronne. Wyroby z tworzyw sztucznych i kauczuku do pokryć dachowych. Definicje i właściwości”.
25. PN-EN 12057:2005 „Wyroby z kamienia naturalnego. Elementy modularne. Wymagania”, PN-EN 12058: 2005 „Wyroby z kamienia naturalnego. Płyty posadzkowe i schodowe. Wymagania”.
26. PN-EN 12058:2005 „Wyroby z kamienia naturalnego. Płyty posadzkowe i schodowe. Wymagania”.
27. PN-EN 1341:2003 „Płyty z kamienia naturalnego do zewnętrznych nawierzchni drogowych. Wymagania i metody badań”.
28. PN-EN 13970:2006 „Elastyczne wyroby wodochronne. Wyroby asfaltowe do regulacji przenikania pary wodnej. Definicje i właściwości”.
29. PN-EN 13984:2006 „Elastyczne wyroby wodochronne. Wyroby z tworzyw sztucznych i kauczuku do regulacji przenikania pary wodnej. Definicje i właściwości”.
30. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych, część C: zeszyt 4, „Zabezpieczenia i izolacje, zeszyt 4: Izolacje wodochronne tarasów”, ITB, Warszawa 2004.
31. Instrukcja nr 344/2007 „Zabezpieczenia wodochronne tarasów i balkonów”, ITB, Warszawa 2007
32. Materiały firm: Schlueter Systems, Gutjahr, Deitermann, Vedag, DOW, ZinCo.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!