Sposoby naprawy uszkodzeń okapu na tarasach i balkonach – studium przypadku

Naprawa powinna likwidować przyczyny uszkodzeń, często zdarza się jednak, że likwidowane są skutki. Taka „naprawa” ma oczywiście ograniczoną czasowo trwałość, a niekiedy jej przeprowadzenie wręcz pogarsza sytuację. Najczęściej spotykaną sytuacją jest usunięcie wszystkich warstw wykończeniowych aż do płyty konstrukcyjnej.

Przyczyna takiego postępowania jest bardzo prosta. Pozostawienie istniejących warstw w razie jakiegokolwiek błędu skutkuje ponownymi problemami. Jak więc naprawiać taras czy balkon, kiedy można pozostawić część warstw konstrukcji, a kiedy konieczne jest wykonanie go praktycznie od nowa?

Należy kierować się podstawową zasadą. Wszystkie warstwy błędnie wykonstruowane, których naprawa jest niemożliwa, należy usunąć.

Przez naprawę należy tu rozumieć możliwość nadania jej takiej postaci (wymiarów, kształtu, grubości, funkcji itp.), aby spełniała ona wymogi aktualnej wiedzy budowlanej i mogła współpracować z nowymi warstwami konstrukcji. To bardzo istotne, gdyż naprawą nie będzie zasklepienie pęknięć w wylewce, która „zdylatowała się” sama (bo spękanie pojawi się ponownie), natomiast naprawą może być zamknięcie rys połączone z wykonaniem nowych dylatacji.

Zdarzają się jednak sytuacje, w których na podstawie pobieżnej diagnostyki zaleca się usunięcie wszystkich warstw, nie analizując ani kosztów ani skutków takich zaleceń.

Uszkodzenia okapu

Często ulegającą destrukcji częścią tarasu czy balkonu jest okap i objawia się to zazwyczaj:

• przeciekami w strefie okapu i związanymi z tym wysoleniami,
• korozją obróbek okapowych,
• destrukcją okładziny w strefie okapu, przechodzącą, przy braku prac naprawczych, w destrukcję podkładu lub wręcz płyty konstrukcyjnej.

Intensywność uszkodzeń zależy od wielu czynników, m.in.:

• sposobu wykonania okapu (geometria),
• zastosowanych materiałów i sposobu ich wbudowania,
• umiejscowienia połaci (zorientowanie wobec stron świata),
• ekspozycji na nasłonecznienie (zadaszenie, zacienienie).

FOT. 1 pokazuje klasyczny przykład wysoleń związanych z nieszczelnością w tym obszarze.

FOT. 2–3 to także klasyka gatunku, czyli skutek zastosowania dachowych obróbek blacharskich, FOT. 4–5 pokazują natomiast zaawansowane procesy destrukcyjne krawędzi okapu.

Przyczyna korozji obróbek jest jednoznaczna: zastosowanie blachy o nieodpowiedniej odporności korozyjnej (odporność na agresywną atmosferę i odporność na czynniki korozyjne występujące na balkonie/tarasie to dwie zupełnie różne rzeczy).

Przyczyn wysoleń może być kilka, jednak zawsze są związane z przeciekami wynikającymi z błędów w wykonaniu strefy okapowej.

Pierwszym objawem są zwykle wysolenia. Początkowo niezbyt intensywne (FOT. 6), jednak z upływem czasu i przy braku reakcji coraz bardziej intensywne (FOT. 1). W skrajnym przypadku (lub przy innych błędach) prowadzi to wręcz do zniszczenia strefy okapowej (FOT. 4–5 oraz FOT. 7).

Doświadczenie pokazuje, że układ obróbek pokazany na FOT. 6 i FOT. 7 występuje albo na tarasach nadziemnych albo na balkonach ocieplanych obustronnie. Wynika to wprost z układu warstw pokazanych na RYS. 1 i RYS. 2 – obróbka okapowa mocowana jest w tylko płaszczyźnie izolacji głównej połaci.

Pierwszą i podstawową przyczyną destrukcji to albo brak izolacji podpłytkowej albo jej niewłaściwe zakończenie. Przy takim wykonaniu okapu jak pokazano na FOT. 4–5, FOT. 6 i FOT. 7, powinna ona z części poziomej połaci być wywinięta za pomocą taśm na część pionową okapu i połączona z istniejącą obróbką blacharską zamocowaną w płaszczyźnie izolacji z papy.

Druga przyczyna to wyjątkowo niekorzystne rozwiązanie strefy okapowej (w zasadzie okap nie powinien być tak wykonywany, problem rozwiązałaby obróbka w płaszczyźnie płytek połaci).

W tej części, na skutek termicznego oddziaływania (roczny gradient temperatury 100°C, szokowa zmiana temperatury rzędu 50°C, np. podczas burzy), dochodzi do ruchów termicznych, czego skutkiem jest w najlepszym przypadku uszkodzenie spoin i wykruszanie się zaprawy spoinującej, a w najgorszym – odpadnięcie płytek. To z kolei, przy braku izolacji podpłytkowej i obróbek w płaszczyźnie płytek, otwiera wodzie opadowej bezpośrednią drogę do wnikania w podłoże (jastrych dociskowy, klej). Rezultatem są na początku wykwity na obróbkach blacharskich (FOT. 1, FOT. 6). Woda wypłukuje zarówno znajdujące się w kleju polimery, jak i rozpuszczalne związki matrycy cementowej, głównie węglan wapnia.

Naprawa takiego uszkodzenia wbrew pozorom nie jest łatwa. Nie ma uniwersalnej metody naprawy tego typu uszkodzeń, można bowiem wyróżnić trzy następujące przypadki:

1. Jeżeli w ogóle nie ma wykonanej izolacji podpłytkowej, to usunięcie płytek jest obligatoryjne.

2. Zdarzają się jednak sytuacje (i to wcale nie tak rzadkie), że izolację podpłytkową wykonano tylko na powierzchni poziomej, bez wywinięcia na „czoło” okapu.

3. Kolejną sytuacją, którą można zaobserwować podczas diagnostyki, to wykonanie izolacji podpłytkowej i wywinięcie jej do obróbki w płaszczyźnie izolacji głównej, ale wykwity pojawiły się na skutek reprofilacji zbyt dużego spadku klejem do płytek.

Przeanalizujmy drugi i trzeci przypadek pod kątem możliwości naprawy bez konieczności usuwania wszystkich warstw połaci.

Podstawowe pytanie to takie, czy obligatoryjne jest usuwanie płytek i jastrychu dociskowego do poziomu izolacji głównej.

Proszę popatrzeć na konkretny przypadek – balkon ocieplony z obu stron (FOT. 6). Na etapie diagnostyki nie stwierdzono przecieków przez połać ani innych objawów uszkodzeń.

Oględziny zdjętej płytki okapu czoła balkonu wykazały zaawansowane procesy destrukcyjne w zaprawie klejowej (FOT. 8).

Wartość współczynnika pH na powierzchni zdjętej płytki wynosiła 6–7. Wskazuje to na obecność w tym miejscu żywic polimerowych. Natomiast zdjęta przyległa płytka okapu boku balkonu wykazywała pH na poziomie 13 (FOT. 9).

Dla jastrychu pH wynosiło ok. 13, co wskazuje na brak zaawansowanych procesów korozyjnych. Warstwa kleju była mokra, mokry był także jastrych – izolacji podpłytkowej nie wykonano. Poniżej stwierdzono obecność folii z tworzywa sztucznego. Była ona jednakże tylko warstwą rozdzielającą, pod folią stwierdzono obecność izolacji międzywarstwowej wykonanej z papy zgrzanej do próbki blacharskiej okapu.

Jako że oględziny zewnętrzne nie wykazały przecieków znajdujących się poniżej poziomu izolacji międzywarstwowej można przyjąć, że izolacja ta jest skuteczna.

To klasyczny przykład pokazujący, że możliwa jest częściowa naprawa połaci. Skoro nie stwierdzono innych błędów, to absurdem byłoby bezkrytyczne zalecenie usunięcia wszystkich warstw do płyty konstrukcyjnej (choć takie sytuacje mają miejsce).

Prace naprawcze

Naprawa musi wyeliminować podstawowe błędy, tj. brak izolacji podpłytkowej, brak okapnika w płaszczyźnie płytek izolacji podpłytkowej oraz ułożenie płytek w strefie okapu w sposób pokazany na RYS. 1.

Możliwe są następujące warianty naprawy:

• kompleksowy, polegający na usunięciu wszystkich warstw do izolacji międzywarstwowej z papy i ponownym ich wykonaniu,
• lokalny, polegający na usunięciu płytek oraz wykonaniu izolacji podpłytkowej, jak również wykonaniu w sposób poprawny strefy okapowej.

Dla wariantu kompleksowego należy usunąć wszystkie warstwy do izolacji międzywarstwowej z papy (w żadnym wypadku nie wolno jej uszkodzić). W strefie cokołowej, przynajmniej do wysokości istniejącego cokolika, należy usunąć fragment ocieplenia do warstwy konstrukcyjnej ściany, a także sprawdzić wywinięcie izolacji z papy na ścianę. Izolacja ta powinna być wywinięta przynajmniej do wysokości wierzchu cokolika (jeżeli nie jest, to w narożniku można wkleić np. pas z samoprzylepnej membrany bitumicznej).

Szczególnej staranności wymaga uszczelnienie progu drzwiowego. Po usunięciu wszystkich warstw konieczne jest sprawdzenie uszczelnienia ościeżnicy z izolacją z papy. W razie potrzeby należy je wykonać w sposób adekwatny do stanu stwierdzonego po usunięciu jastrychu.

Przed wykonaniem jastrychu na powierzchni papy należy ułożyć warstwę poślizgową z folii z tworzywa sztucznego (analogicznie jak w istniejącym stanie).

Następnie na warstwie folii wykonać jastrych dociskowy. Zdecydowanie zaleca się stosowanie szybkowiążących i/lub szybkoschnących zapraw, które wymagają tylko kilkudniowego sezonowania (szczegóły należy sprawdzić w karcie technicznej konkretnego stosowanego materiału).

W przypadku stosowania tradycyjnej zaprawy cementowej musi mieć ona wytrzymałość na ściskanie min. 20 MPa i wymaga w warunkach normalnych 3–4-tygodniowego sezonowania przed wykonaniem dalszych prac (izolacja podpłytkowa i okładzina ceramiczna).

Okap należy wykonać z systemowych profili aluminiowych, a izolację podpłytkową wykonać z elastycznego szlamu z taśmami i kształtkami do uszczelnień narożników i dylatacji.

W drugim wariancie po skuciu płytek wymagane jest wysuszenia warstwy jastrychu leżącego na folii budowlanej – jastrych (w przekroju) powinien być w stanie powietrznosuchym (maksymalna wilgotność masowa 4%).

Warunkiem koniecznym możliwości zastosowania drugiego wariantu jest także stan podkładu: po skuciu płytek powierzchnia musi być czysta, stabilna, nośna, szorstka (z otwartymi porami), bez zarysowań i spękań. Niedopuszczalne są tłuste plamy, zabrudzenia, wykwity i substancje mogące powodować pogorszenie przyczepności, jak również rysy i spękania. Dodatkowo należy za każdym razem dokonać oceny stanu podkładu i możliwości popranego wykonania detali (zwłaszcza dylatacji brzegowych, strefowych oraz przy progu drzwiowym).

Niezbędna może być naprawa (reprofilacja) jastrychu przy okapie. Należy to wykonać z szybkowiążących zapraw o wytrzymałości na ściskanie porównywalnej z wytrzymałością istniejącego jastrychu. Dalsze prace należy wykonać w sposób analogiczny do wcześniej opisanego.

Decyzja o możliwości zastosowania powyżej opisanego lokalnego wariantu naprawy oczywiście musi być podjęta indywidualnie, po uprzedniej ocenie stanu technicznego połaci każdego z balkonów. Jednak warto to zrobić, chociażby ze względu na koszty. Dla balkonu w domu jednorodzinnym może to nie mieć aż takiego znaczenia, jednak dla budynku wielorodzinnego z balkonami o łącznej powierzchni kilkudziesięciu czy nawet kilkuset m2 już tak. Koszt skucia 1 m2 podkładu cementowego to około 30 zł, do tego dochodzi konieczność ponownego wykonania podkładu, przy grubości 4 cm i zastosowaniu szybkowiążącej i szybkoschnącej zaprawy to ok. 100 zł/m2 netto.

Dla 100 m2 połaci, przy założeniu, że skute będzie 30% powierzchni podkładu, oszczędności tylko na wykonaniu samego jastrychu dociskowego wynoszą około 9000 zł netto. Warto zatem taki wariant brać pod uwagę.

Okapu nie należy wykonywać w sposób pokazany na RYS. 1. Jest to zdecydowanie najgorszy sposób.

Przede wszystkim obciążenia termiczne powodują zmiany długości płytki zamontowanej pionowo na okapie, co zwykle prowadzi do odspojenia płytek posadzki (jeszcze gorzej, gdy pionowa płytka okapu zachodzi na płytkę posadzki).

Ale ruchy termiczne to jedno. Izolacja podpłytkowa musi być wywinięta na czoło jastrychu dociskowego i połączona szczelnie z obróbką blacharską. Samo to stwarza znaczne problemy.

Ale to nie wszystko. Układ fuga–płytka, na skutek mikropęknięć na ich styku, nie jest układem szczelnym. Woda może dostać się pomiędzy izolację podpłytkową a płytkę, co będzie skutkować wypłukiwaniem zarówno polimerów, jak i związków wapnia. Proces ten będzie tym intensywniejszy, im więcej wody będzie wnikać w pustki. Sprzyja temu także pozostawienie pustek pod płytką – ułożenie płytek tej strefy na pełne podparcie jest technicznie bardzo trudne i wymaga wyjątkowo wysokiej staranności. Prawidłowy układ warstw połaci balkonu z ociepleniem oraz sposób wykonanie okapu pokazano na RYS. 3 i RYS. 4.

Zdarza się jednak, że z różnych przyczyn zamocowanie profilu w płaszczyźnie płytek jest niemożliwe. Aby w takiej sytuacji zminimalizować (ale nie wyeliminować) niebezpieczeństwo powstania uszkodzeń i wykwitów należy bezwzględnie przykleić płytki na pełne podparcie (!) na klej cienkowarstwowy (grubość warstwy 3–5 mm, co wymusza bardzo wysoką równość podłoża), fugę na styku pionowej płytki okapu oraz płytki poziomej wypełnić nie cementową zaprawą spoinującą, ale elastyczną masą dylatacyjną oraz stosować klej o jak najmniejszej nasiąkliwości.

Problemem pozostaje wybór takiego kleju. Nasiąkliwość nie jest parametrem wymaganym przez normę na kleje do płytek, dlatego producenci ani nie deklarują, ani nawet nie podają nasiąkliwości.

Próba „wydedukowania” też może być ryzykowna, niekoniecznie kleje wysokomodyfikowane (klasy C2) i/lub odkształcalne (klasy S1 lub S2) będą jednocześnie najmniej nasiąkliwe. Warto w takich sytuacjach stosować kleje będące jednocześnie hydroizolacją podpłytkową. Są to specjalne cementowe kleje pełniące dwie funkcje: hydroizolacji podpłytkowej oraz kleju do płytek. Są one więc deklarowane zarówno do normy PN-EN 14891, jak i PN-EN 12004-1. Ich zastosowanie nie może być jednak bezkrytyczne. Należy najpierw wykonać izolację podpłytkową, a następnie przykleić płytki okapu.

Do wykonania tych czynności można oczywiście zastosować ten sam materiał, jednak w osobnych przejściach i po kontroli międzyoperacyjnej. Nie chodzi tu tylko o przyklejenie płytek na czole podkładu dociskowego. Na wspomniany klej należy także przykleić płytki posadzki w pasie 20–30 cm od okapu. Ta czynność jest niezwykle istotna.

Problem z wykwitami może się pojawić nawet wtedy, gdy wykonano izolację podpłytkową. FOT. 10–11 pokazują klej pod płytką w strefie okapu. Izolacja zespolona była wykonana poprawnie, jednak grubość warstwy kleju wynosiła ok. 2 cm. Wykonawca wykorzystał klej do płytek w celu uzyskania wymaganej równości posadzki.

Kleje „2 w 1”, a więc hydroizolacja + klej, doskonale sprawdzają się także w przypadku konieczności naprawy samej okładziny. Każdy z wykonawców, który miał do czynienia z koniecznością wykucia uszkodzonej płytki i wstawienia nowej, doskonale wie, jak jest to trudny i ryzykowny zabieg. Zastosowanie kleju z funkcją hydroizolacji jest w tym przypadku dodatkowym działaniem minimalizującym ryzyko późniejszego przecieku. Pewną odmianą opisanego powyżej wariantu jest wersja „pośrednia”, polegająca na wykonaniu izolacji podpłytkowej tylko na poziomej powierzchni połaci (RYS. 2).

Efekt jest ten sam, strefa okapu jest mokra, a pionowe płytki odspajają się. Sposób postępowania przy naprawie będzie analogiczny.

Kolejnym problemem związanym z pracami na tarasach jest nieprzestrzeganie przez wykonawców temperatury aplikacji. Dla zdecydowanej większości izolacji szlamowych oraz klejów wynosi ona od +5°C do +25°C. Wynika to z właściwości spoiwa cementowego, które jest głównym składnikiem elastycznych szlamów uszczelniających oraz klejów do płytek.

Wiązanie spoiwa cementowego to ciąg reakcjach chemicznych i procesów fizycznych zachodzących po zmieszaniu cementu z wodą. Na ilość wody zaborowej składa się: ilość wody wymaganej do reakcji hydratacji oraz wynikającej z wodożądności pozostałych składników kleju czy szlamu oraz ilość wody nadającej konsystencję oraz innych właściwości aplikacyjnych.

Warunkiem uzyskania przez klej wymaganych parametrów jest pełna hydratacja spoiwa, która z kolei zależy od warunków zewnętrznych, w przypadku okładzin na balkonach i tarasach, także takich jak temperatura aplikacji (powietrza i podłoża).

Zbyt wysoka temperatura powoduje odparowanie wody niezbędnej do prawidłowego przebiegu reakcji twardnienia i wiązania cementu. Rezultatem zwykle jest zmniejszenie wytrzymałości zaprawy na obciążenia termiczne i mechaniczne na skutek:

• zmniejszenia przyczepności zaprawy do podłoża,
• zmniejszenia odkształcalności kleju (lub wręcz utrata tej właściwości),
• zwiększenia nasiąkliwości.

Przywołana powyżej temperatura aplikacji dotyczy zarówno powietrza, jak i podłoża. Stosowanie przeciwsłonecznych siatek ochronnych podczas prac na balkonach i tarasach nadal jest ewenementem. Proszę popatrzeć na RYS. 5. Pokazuje on temperaturę w sierpniu 2019 roku zarejestrowaną przez warszawską stację meteorologiczną.

Widać wyraźnie, jak często temperatura w cieniu przekraczała +25°C. Na RYS. 6 pokazano godzinowy rozkład temperatur, z którego wynika, że w godzinach 9–20 wykonywanie prac okładzinowych nie powinno się odbywać. Jeżeli na to nałożymy wykres wilgotności powietrza (RYS. 7), widać wyraźnie, jak istotne jest przestrzeganie wymaganych cieplno-wilgotnościowych warunków aplikacji.

Na FOT. 12 pokazano skutek klejenia płytek w temperaturach znacznie przekraczających (wyższych) dopuszczalne. Przyczepność zaprawy klejącej do izolacji podpłytkowej była tak mała, że klej można było zdjąć bez uszkodzenia szlamu.

Z tego powodu kilka lat temu producenci chemii budowlanej wprowadzili do oferty kleje o zwiększonym zakresie temperatur aplikacji. Potocznie zwane są klejami żelowymi, jednak w rzeczywistości są one klasyfikowane jako kleje klasy C2 lub C1 według PN-EN 12004-1 (czyli kleje cementowe), jednak cechują się dość specyficznymi właściwościami. W swoim składzie zawierają one specjalne dodatki na bazie minerałów (m.in. montmorylonit).

Woda w kontakcie z minerałami tego typu jest absorbowana (zatrzymywana) pomiędzy kolejnymi warstwami minerałów (FOT. 13), dodatkowo minerały te, po interakcji z wodą, zwiększają swoją objętość, co skutkuje zupełnie inną zdolnością do wiązania wody w strukturze świeżo zarobionej zaprawy klejowej.

Właściwość tę zapewnia m.in. nietypowa budowa warstwowa montmorylonitu. Struktura tego surowca, powstającego w wyniku przemiany geologicznej skał wulkanicznych, to układ dopasowanych, złączonych ze sobą warstw krystalicznych. Obecność wody zatrzymanej w strukturze kleju pozwala na rozszerzenie warunków aplikacji w zakresie temperatury bez obaw o zaburzenia hydratacji cementu. Takie kleje można stosować na podłoża o temperaturze do +35°C, co znacznie poprawia bezpieczeństwo wykonywania okładzin na nieosłoniętych połaciach (lub ich częściach) balkonów czy tarasów.

Nie należy jednak przyjmować za pewnik, że każdy klej żelowy powalana na pracę w podwyższonych temperaturach. Nie każdy producent w karcie technicznej kleju żelowego poszerza zakres temperatury aplikacji, podobnie jak nie każdy tzw. klej żelowy jest przeznaczony do stosowania na tarasach czy balkonach.

Literatura

1. Belagskonstruktionen mit Fliesen und Platten außerhalb von Gebäuden, ZDB, 2008, 2012.
2. M. Rokiel, „Tarasy i balkony. Projektowanie i warunki techniczne wykonania i odbioru robót”, Dom Wydawniczy MEDIUM, Warszawa 2011.
3. M. Rokiel, „Hydroizolacje w budownictwie”, wyd. III, Grupa MEDIUM, Warszawa 2019.
4. M. Rokiel, „ABC izolacji tarasów”, Grupa Medium, Warszawa 2015.
5. M. Rokiel, „Projektowanie i wykonywanie okładzin ceramicznych. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót”, Grupa MEDIUM, Warszawa 2016.
6. Hinweise für Estriche im Freien, Zement-Estriche auf Balkonen und Terrassen. – BEB Merkblatt – VII.1999.
7. PN-EN 12004-1:2017-03, „Kleje do płytek ceramicznych – Część 1: Wymagania, ocena i weryfikacja stałości właściwości użytkowych, klasyfikacja i znakowanie”.
8. PN-EN 13813:2003, „Podkłady podłogowe oraz materiały do ich wykonania – Materiały – Właściwości i wymagania”.
9. PN-EN 13888:2010, „Zaprawy do spoinowania płytek – Wymagania, ocena zgodności, klasyfikacja i oznaczenie”.
10. Hinweise zum Einsatz alternativer Abdichtung unter Estrichen, BEB Merkblatt, II.1997.
11. Richtlinie für die Planung und Ausführung von Abdichtung erdberührter Bauteile mit flexiblen Dichtungsschlämmen, Deutsche Bauchemie e.V. 2006.
12. ST, „Okładziny ceramiczne i hydroizolacje balkonów. Okładziny ceramiczne balkonów. Hydroizolacja balkonów (uszczelnienie zespolone)”, Promocja, 2017.
13. ST, „Okładziny ceramiczne i hydroizolacje tarasów naziemnych. Okładziny ceramiczne tarasów naziemnych. Hydroizolacja tarasów naziemnych (uszczelnienie zespolone)”, Promocja, 2017.
14. Materiały firmy Atlas.
15. Materiały własne autora.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!