Podstawowe wymagania dotyczące zabezpieczeń wodochronnych tarasów i balkonów

***

Artykuł dotyczy podstawowych wymagań dotyczących zapewnienia szczelności tarasów i balkonów na działanie wody i wilgoci. Podano definicję tarasu i balkonu. Zwrócono uwagę na właściwy dobór układu warstw na powierzchni płyty zarówno tarasowej, jak i balkonowej. Na ilustracjach przedstawiono przykłady tradycyjnego rozwiązania przekrycia tarasowego nad pomieszczeniami ogrzewanymi oraz przekrycia tarasowego w odwróconym układzie warstw.

Basic requirements for waterproofing of terraces and balconies

This article deals with the basic requirements for water and moisture tightness of terraces and balconies. A definition of terrace and balcony is given. Attention is drawn to the correct choice of surface layers for terraces and balconies. Illustrations show examples of a traditional layout of terrace coverings and an inverted layer system.
***

Dlaczego stosowanie właściwej terminologii technicznej w takim przypadku jest istotne? Każda z ww. konstrukcji wymaga zaprojektowania i wykonania innego układu warstw, by mogła w sposób bezawaryjny pełnić oczekiwane funkcje w projektowym okresie użytkowania. Odnosi się to zarówno do materiałów hydroizolacyjnych, termoizolacyjnych, jak i wykończeniowych oraz do sposobu i kolejności ich ułożenia w warstwach nawierzchniowo-wykończeniowych. Istotne jest, aby ten element budynku nie stwarzał jakichkolwiek zagrożeń użytkowych, zarówno dla bezpośrednich użytkowników obiektu, jak też dla otoczenia. Przykład takich problemów użytkowych pokazano na FOT., gdy niezbędne było prowizoryczne zabezpieczenie pękających płyt balkonowych do czasu ich generalnego remontu.

W zrozumieniu ww. argumentów powinna pomóc analiza funkcji wszystkich wymienionych wyżej elementów konstrukcyjnych i potrzeb technicznych wynikających z tych określeń.

I tak, taras to zewnętrzna platforma przystosowana do przebywania ludzi, stanowiąca przekrycie dachowe pomieszczeń znajdujących się na niższym poziomie, dostępna z jednego lub więcej pomieszczeń, zabezpieczona balustradą [1]. Biorąc pod uwagę powyższe, taras powinien być tak skonstruowany i wykonany, aby zabezpieczał w sposób trwały pomieszczenia położone pod nim przed opadami atmosferycznymi oraz zapewniał komfort cieplny w tych pomieszczeniach. Przed przenikaniem wody zabezpieczają więc właściwie wykonane warstwy hydroizolacyjne, zaś komfort cieplny w pomieszczeniach znajdujących się pod płytami tarasowymi zapewniają warstwy termoizolacyjne, które są niezbędne.

Czytaj też o: Balkonach z warstwą użytkową z powłok żywicznych

Z kolei balkon to płyta wystająca na zewnątrz w stosunku do lica budynku, zabezpieczona balustradą, dostępna z jednego lub z kilku pomieszczeń w budynku, niestanowiąca przekrycia nad żadnymi pomieszczeniami [1]. Ze względu na ww. funkcję wymagania odnośnie do warstw hydroizolacyjnych płyt balkonowych praktycznie nie występują. Ewentualne warstwy hydroizolacyjne wykonane na powierzchni płyt balkonowych zabezpieczają przed wnikaniem wody w głąb konstrukcji płyty oraz w ściany, wzdłuż których balkon jest usytuowany. Funkcję taką mogą zapewnić również izolacje przeciwwilgociowe, z dodatkowym wzmocnieniem miejsc newralgicznych, jakim są: przejścia instalacyjne, obszar styku płyty balkonowej i ściany, progi drzwi prowadzących na balkony. W przypadku balkonów również izolacje termiczne pełnią jedynie funkcję zabezpieczenia przed powstaniem mostka termicznego na styku płyty balkonowej i ściany. W takim przypadku warstwa ta powinna być ułożona zarówno na wierzchniej, jak i spodniej stronie płyty balkonowej oraz na jej szczycie, stanowiąc ciągłą przegrodę wokół płyty balkonowej. Zamiast warstwy termoizolacyjnej mogą być stosowane preizolowane łączniki płyt balkonowych, w miejscu połączenia ściany budynku i stropu. Łączniki takie oprócz funkcji konstrukcyjnej i termoizolacyjnej redukują termiczne naprężenia skurczowe w płycie balkonowej.

Taras posadowiony na gruncie, jak widać, nie spełnia wymagań żadnej z ww. definicji. Jest to po prostu płyta ułożona na gruncie, najczęściej oddylatowana od ściany budynku, również z wykorzystaniem materiału termoizolacyjnego, by ograniczyć możliwość powstania mostka termicznego na styku ze ścianą. W takim przypadku konieczne jest zabezpieczenie tej płyty przed wnikaniem wody również w efekcie podciągania kapilarnego wilgoci zgromadzonej w gruncie oraz od góry, aby opady nie powodowały jej zawilgocenia. Jak widać z ww. analizy płyta taka nie stanowi przekrycia nad żadnymi pomieszczeniami, z tego względu nie odpowiada ww. technicznej definicji tarasu, oraz ze względu na konieczność wykonania warstwy hydroizolacyjnej również od spodu płyty jest niezgodna z definicją balkonu.

Dobór warstw nawierzchniowych w przekryciach tarasowych/balkonowych

Właściwy dobór układu warstw zarówno na powierzchni płyty tarasowej, jak i balkonowej jest jednym z podstawowych wymagań warunkujących ich prawidłową eksploatację. Przekrycia tarasów można wykonywać w układach tradycyjnych, tzn. z izolacją termiczną znajdującą się poniżej izolacji wodochronnej [2], lub w układach odwróconych, tzn. z izolacją termiczną ułożoną na powierzchni izolacji wodochronnej [2, 3]. Przy wyborze konkretnego rozwiązania należy jednak pamiętać nie tylko o jego zaletach, lecz przede wszystkim należy brać pod uwagę potencjalne wady, by zminimalizować możliwość powstania ewentualnych zawilgoceń. Stosując układ odwrócony w warunkach klimatycznych Polski, niewątpliwie należy przeanalizować trwałość niczym niezabezpieczonej izolacji termicznej narażonej na długotrwale działanie wody przy jednoczesnym przechodzeniu temperatur zewnętrznych przez 0°C, przez trzy sezony w roku [4]. Z tego powodu izolacja ta powinna być wykonana z materiałów nienasiąkliwych. Przykładowe rozwiązania tradycyjnego układu warstw tarasowych pokazano na RYS. 1, a układu odwróconego na RYS. 2.

Jak widać na powyższych rysunkach, podłożem pod warstwy hydroizolacyjne w przekryciu tarasowym/balkonowym mogą być [1, 2]:

• w tarasach o tradycyjnym układzie warstw:
  – szlichta z zaprawy cementowej,
  – wyprawa z gotowej mieszanki na bazie cementu,
  – wyroby termoizolacyjne,
• w tarasach w układach odwróconych:
  – monolityczna konstrukcja żelbetowa,
  – konstrukcja prefabrykowana z płyt żelbetowych.

W przypadku tarasu o odwróconym układzie warstw podłoże konstrukcyjne stanowi jednocześnie podłoże pod warstwy hydroizolacyjne [3, 4]; w przypadku układu tradycyjnego elementy konstrukcyjne stanowią podłoże pod warstwę paroizolacji lub izolacji termicznej.

W przypadku płyty balkonowej w przekroju stosowane są następujące warstwy (licząc w kolejności układania):

• ewentualna warstwa termoizolacyjna pokryta wyprawą tynkarską, występująca jedynie w przypadku, gdy na styku płyty balkonowej i ściany nie zastosowano łączników izolacyjnych,
• żelbetowa płyta konstrukcyjna,
• ewentualna warstwa termoizolacyjna, występująca jedynie w przypadku, gdy na styku płyty balkonowej i ściany nie zastosowano łączników izolacyjnych,
• warstwa hydroizolacyjna,
• warstwa poślizgowa (występująca jedynie w przypadku, gdy warstwę hydroizolacyjną wykonano z materiałów rolowych, na powierzchni których ułożono dodatkową warstwę szlichty cementowej),
• warstwy nawierzchniowe.

Zalecenia dotyczące prawidłowego wykonania przekryć tarasowych/balkonowych

Wymagania podstawowe

Podczas wykonywania warstw nawierzchniowych na tarasach i balkonach należy zwrócić uwagę na następujące wymagania podstawowe [1, 2]:

• spadki tarasu i balkonu nie powinny być mniejsze od 1,5% (zalecane 2%). Spadek należy formować pod warstwą hydroizolacyjną i tak wyprofilowane pochylenie zachować w warstwie nawierzchniowej,
• niedopuszczalne jest kotwienie podpór balustrad i innych elementów mocowanych na powierzchni tarasu i balkonu w sposób przebijający izolację wodochronną, a jeżeli takie rozwiązanie jest stosowane obszar ten należy dodatkowo, skutecznie uszczelnić,
• wyroby stosowane do izolacji wodochronnej tarasów powinny być odporne na korozję biologiczną oraz powinny odznaczać się dużą elastycznością,
• w obrębie przekrycia tarasowego należy unikać łączenia ze sobą wyrobów, które mogą szkodliwie na siebie oddziaływać i tym samym obniżać jakość izolacji,
• bezpośrednio na powierzchni izolacji wodochronnej wykonanej z wyrobów rolowych nie wolno układać dociskowej szlichty cementowej. Warstwy te powinny być oddzielone od siebie warstwą poślizgową, ze względu na różny współczynnik rozszerzalności termicznej. Brak warstwy oddzielającej może prowadzić do wzajemnych uszkodzeń tych dwóch warstw, podczas ich pracy w zmiennych temperaturach,
• w przypadku tarasów zielonych, tzn. z warstwą gruntową pokrytą roślinnością, niezbędne jest ułożenie na powierzchni warstwy hydroizolacyjnej przekładki zabezpieczającej przed porastaniem przez korzenie,
• przekrycie tarasowe powinno być zgodne z aktualnymi przepisami w zakresie ppoż.

Prace hydroizolacyjne

Wyrobami najczęściej stosowanymi do wykonywania warstw hydroizolacyjnych tarasów i balkonów są:

• papy asfaltowe w obecnej nomenklaturze normowej nazywane elastycznymi asfaltowymi wyrobami wodochronnymi na osnowie,
• wyroby rolowe z tworzyw sztucznych i kauczuku,
• blacha ołowiana (tylko na tarasach i w uzasadnionych przypadkach),
• masy hydroizolacyjne, w przypadku tarasów stosowane w formie laminatów, tzn. wzmacniane wkładkami zbrojącymi, w przypadku balkonów również w wersji powłokowej, tzn. bez wewnętrznej wkładki wzmacniającej.

Właściwa jakość materiałów hydroizolacyjnych stanowi jeden z elementów niezbędny do uzyskania szczelności tarasu/balkonu na działanie wody i wilgoci. Właściwości te można ustalić na podstawie analizy zapisów podanych przez producentów wyrobów w deklaracjach właściwości użytkowych lub w oparciu o wykonane badania laboratoryjne partii wyrobów przewidzianych do zastosowania na konkretnym obiekcie. Należy również pamiętać, że z formalnego punktu widzenia w procesie projektowania i realizacji obiektu to właściwości użytkowe podane w deklaracjach właściwości użytkowych stanowią podstawę do oceny przydatności wyrobów do konkretnych zastosowań, a nie dane podane w kartach technicznych producentów, szczególnie w przypadku gdy informacje w obu dokumentach są niespójne. Kolejnym elementem warunkującym zapewnienie szczelności przekrycia tarasowego/balkonowego jest prawidłowe ułożenie warstw hydroizolacyjnych. Do wykonania izolacji wodochronnej można przystąpić [1, 2] po:

• sprawdzeniu zgodności wykonania podłoża z dokumentacją techniczną oraz wymaganiami szczegółowymi dla danego rodzaju podłoża,
• zakończeniu robót budowlanych wykonywanych na powierzchni tarasu, np. osadzeniu balustrad, tynkowaniu powierzchni pionowych, na które będą wyprowadzane (wywijane) warstwy hydroizolacyjne, osadzeniu listew lub klocków do mocowania obróbek blacharskich, uchwytów rynnowych (rynhaków) itp., z wyjątkiem robót, które ze względów technologicznych powinny być wykonane w trakcie układania izolacji wodochronnej lub po ich całkowitym zakończeniu,
• sprawdzeniu zgodności z dokumentacją techniczną materiałów hydroizolacyjnych i sprzętu do wykonywania robót hydroizolacyjnych.

Podczas układania warstw hydroizolacyjnych należy pamiętać, że prace te wymagają odpowiednich warunków wykonania, tzn.:

• powinny być prowadzone w okresie utrzymującej się bezdeszczowej pogody, w temperaturze nie niższej niż +5°C. Zdecydowanie nie należy układać warstw hydroizolacyjnych bezpośrednio na podłożach wcześniej oczyszczonych z zalegającej pokrywy śnieżnej lub lodu, co niestety często ma miejsce w dobie nacisków na skracanie cyklu realizacji inwestycji budowlanych. Niestosowanie się do ww. zaleceń możliwe jest jedynie w dwóch przypadkach. Pierwszy z nich dotyczy odstępstwa gwarantowanego przez producenta. Drugi to konieczność prowizorycznego zabezpieczenia obiektu na sezon zimowy poprzez zamknięcie płaszczyzn, przez które woda mogłaby wnikać do wnętrza realizowanego budynku, bez względu na panujące warunki pogodowe. W takim jednak przypadku izolacja wykonana w takich warunkach wymaga dodatkowej oceny po ustabilizowaniu się temperatur powyżej 5°C i naprawy stwierdzonych nieprawidłowości,
• do układania warstw hydroizolacyjnych można przystąpić dopiero po odpowiednim przygotowaniu podłoża, zgodnie z wymaganiami producenta wyrobu hydroizolacyjnego. Podłoża powinny być równe, bez luźnych elementów, o wytrzymałości gwarantującej przeniesienie przewidywanych obciążeń użytkowych. Podłoża betonowe i/lub z gładzi cementowej wymagają wcześniejszego zagruntowania w przypadku gdy na ich powierzchni przewiduje się ułożenie rolowych wyrobów hydroizolacyjnych lub mas bitumicznych i bitumiczno-polimerowych. Jedynie w przypadku wykonywania powłok hydroizolacyjnych z wykorzystaniem mas cementowych i cementowo-polimerowych producenci z reguły zalecają jedynie zwilżenie podłoża do stanu matowo-wilgotnego. Do układania izolacji wodochronnej można przystąpić dopiero po wyschnięciu preparatu gruntującego, lecz nie należy z tym również zbyt długo zwlekać, by nie dopuścić do zapylenia zagruntowanej powierzchni. Gruntowanie podłoża ma na celu zamknięcie porów betonu, by tym samym zwiększyć powierzchnię przylegania klejonej warstwy. Preparat gruntujący nigdy nie pełni funkcji masy klejącej i gdy po 24 do 48 godz. od naniesienia na podłoże nadal brudzi palce, można podejrzewać, że jest to wyrób o niewłaściwej jakości,
• prace hydroizolacyjne powinny być realizowane przez wyspecjalizowane brygady robocze przy zapewnionym stałym nadzorze technicznym. Szczególnie należy zwrócić uwagę na odbiory robót zanikających, do których dostęp jest praktycznie niemożliwy po ułożeniu kolejnych warstw. W przekryciach tarasowych i balkonowych odbiory takie powinny dotyczyć praktycznie każdej układanej warstwy,
• podczas wykonywania zabezpieczeń wodochronnych chodzenie lub transport materiałów powinny odbywać się po pomostach ochronnych (roboczych) układanych na tarasach lub balkonach. Możliwe jest stosowanie w tym celu innych skutecznych zabezpieczeń,
• w przypadku wykonywania robót na większych powierzchniach tarasów należy tak zorganizować pracę, aby nie dopuścić do wprowadzenia wody i zamknięcia wilgoci pomiędzy lub pod warstwami izolacyjnymi.

Uszczelnianie miejsc newralgicznych

W użytkowanych obiektach raczej rzadko występują przecieki na głównym obszarze izolowanych powierzchni, gdzie nie posadowiono dodatkowych elementów konstrukcyjnych. Problemy w tym zakresie notowane są z reguły w tzw. miejscach newralgicznych, do których należą:

• dylatacje konstrukcyjne,
• miejsca przejść instalacyjnych,
• progi drzwi balkonowych, ściany i ciągłe balustrady okalające tarasy i balkony.

Dylatacje konstrukcyjne są obszarem szczególnie narażonym na powstanie nieszczelności i z tego powodu wymagającym specjalnej staranności wykonania. Należy zwrócić uwagę na zastosowanie w tym obszarze materiałów hydroizolacyjnych o wysokiej wytrzymałości mechanicznej na rozciąganie i możliwie dużych wartościach wydłużenia przy maksymalnej sile rozciągającej, układanych w sposób zapewniający kompensację ruchów konstrukcji. W przypadku pap zalecane są wyroby o maksymalnej sile rozciągającej określonej w badaniu na paskach 50 mm wynoszącej co najmniej 800 N [2, 7, 8], przy jednoczesnym zalecanym wydłużeniu przy maksymalnej sile rozciągającej co najmniej 40%. Możliwa jest rezygnacja w ww. cytowanej wartości wydłużenia w przypadku pap o jeszcze wyższych wartościach maksymalnych sił rozciągających, przekraczających 900 N [2, 7, 8], określonych również w badaniu na paskach 50 mm. Proponowane wymagania spełniają głównie papy na osnowach poliestrowych lub z tkanin szklanych. Zdecydowanie nie zaleca się profilowania dylatacji papami na osnowach z welonu szklanego. W przypadku gdy dylatację chcemy wyprofilować materiałami rolowymi z tworzyw sztucznych lub kauczuku, należy stosować jedynie wyroby z dodatkowymi wkładkami wzmacniającymi. Do takich rozwiązań zalecane są folie z tworzyw sztucznych charakteryzujące się maksymalną siłą rozciągającą w kierunku podłużnym i poprzecznym, również określoną w badaniu na paskach 50 mm, o wartościach co najmniej 500 N [2, 7, 8], a dla wyrobów na bazie kauczuku, co najmniej 250 N [2, 7, 8], przy jednoczesnej wartości wydłużenia w obu przypadkach co najmniej 2%.

Typowe miejsca przejść instalacyjnych przez tarasy i balkony to:

• przejścia rur spustowych, zarówno przez płytę tarasową jak też przez balustrady okalające taras,
• przebicia przez podpory balustrad,
• przebicia przez lampy kotwione w konstrukcji tarasowej.

Miejsca przebicia warstw hydroizolacyjnych w nawierzchniach tarasów i balkonów powinny być uszczelnione w sposób zapewniający szczelność na działanie wody i wilgoci. Zdecydowanie nie zaleca się zastępowania w tych obszarach mas i kitów izolacyjnych piankami poliuretanowymi, zwanymi również piankami montażowymi, nieprzystosowanymi do pełnienia funkcji uszczelniającej.

Miejsce zakończenia górnej krawędzi izolacji wodochronnej jest często potencjalnym obszarem wnikania wód opadowych pod warstwy hydroizolacyjne, w przypadku nieprawidłowego wykonania uszczelnienia. Zakończenie krawędzi tej warstwy na powierzchni elementów okalających taras wymaga wyprowadzenia jej na odpowiednią wysokość i zakończenia w sposób uniemożlwiający wnikanie wody pod warstwę hydroizolacyjną, np. w wydrze i z kapinosem nad jej górną krawędzią. Aby spełnić ww. wymagania, izolacja wodochronna powinna:

• być wyprowadzona na wszelkie elementy pionowe przylegające do tarasu, tzn. na ściany, ciągłe balustrady, itp., na wysokość min. 15 cm powyżej przewidywanego poziomu nawierzchni tarasu,
• kończyć się na płaszczyźnie poziomej progu drzwi prowadzących na taras/balkon.

Podsumowanie

Podsumowując powyższe rozważania należy podkreślić, że elementy, na które zwrócono uwagę w niniejszym artykule, są jednymi z wielu czynników wpływających na szczelność przekryć tarasowych/balkonowych. Mnogość robót zanikających występujących w omawianych warstwach nawierzchniowych sprawia, że ewentualne naprawy popełnionych błędów wiążą się ze znacznymi kosztami. Z tego tytułu nie są wskazane pozorne oszczędności podczas procesu inwestycyjnego, szczególnie w przypadku wyboru materiałów hydroizolacyjnych oraz stosowanie technologii, przydatność których nie została potwierdzona wcześniejszymi badaniami i odpowiednimi dokumentami technicznymi.

Literatura

1. B. Francke, „Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych, część C: Zabezpieczenia i izolacje, zeszyt 4 – Izolacje wodochronne tarasów”, ITB, Warszawa 2023.
2. B. Francke, „Nowoczesne hydroizolacje budynków. Tarasy i balkony”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2022.
3. K. Firkowicz-Pogorzelska, B. Francke, „Projektowanie i wykonywanie stropodachów o odwróconym układzie warstw”, Poradnik, ITB, Warszawa 2012.
4. Praca zbiorowa pod red. Leonarda Runkiewicza, „Diagnostyka obiektów budowlanych. Badania i oceny elementów i obiektów budowlanych”, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2021.
5. B. Francke, „Izolacje wodochronne tarasów i balkonów. Projektowanie i wykonywanie. Poradnik”, ITB, Warszawa 2012.
6. L. Marianowska, B. Francke, „Zabezpieczenia wodochronne tarasów i balkonów, Instrukcja nr 344/2007”, ITB, Warszawa.
7. Praca zbiorowa pod red. Jana Sieczkowskiego, „Dokumenty referencyjne do warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki”, praca naukowo-badawcza ITB, 2015.
8. Praca zbiorowa pod red. Sebastiana Walla, „Wymagania parametryczne dla poszczególnych wyrobów budowlanych”, etap 2, praca naukowo-badawcza, ITB, 2016.