Ślad węglowy budynków w polityce UE

*****
Sektor budownictwa w Unii Europejskiej odpowiada za 36% emisji gazów cieplarnianych całej wspólnoty [3]. Postawiony cel zeroemisyjności gospodarki (w tym budownictwa) do 2050 r. jest ambitny i aby go osiągnąć, Unia wydaje kolejne nowelizacje dyrektyw. W dniu 12 marca 2024 r. Parlament Europejski przegłosował nowelizacje dyrektywy EPBD, która zawiera zapisy o zeroemisyjności oraz wymogu obliczania potencjału globalnego ocieplenia (GWP) dla wszystkich nowych budynków od 2030 r. Kolejnym równie ważnym dokumentem w kontekście zrównoważonego rozwoju jest rozporządzenie w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, tzw. Taksonomia UE. Przedstawia ona kryteria oceny, które umożliwią określenie, czy dana działalność gospodarcza lub inwestycja może być uznana za zrównoważoną. Oba te dokumenty są kluczowymi legislacjami Unii Europejskiej i z pewnością wspomogą kraje członkowskie w dążeniu do osiągnięcia zeroemisyjności w 2050 r.

Carbon footprint of a buildings in the EU policy

The building sector in the European Union accounts for 36% of the total greenhouse gas emissions of the entire union [3]. The set goal of achieving a zero-emission economy (including building sector) by 2050 is ambitious, and to attain it, the Union is issuing further amendments to acts and directives. On March 12, 2024, the European Parliament voted on the amendment to the EPBD directive, which includes provisions on zero emissions and the requirement to calculate the Global Warming Potential (GWP) for all new buildings from 2030 onwards. Another equally important document in the context of sustainable development is the regulation establishing a framework for facilitating sustainable investments, known as the EU Taxonomy. It presents evaluation criteria that will enable determining whether a given economic activity or investment can be considered sustainable. Both documents are key legislation of the European Union and will certainly assist member states in striving for zero emissions by 2050.
*****

Najważniejsze europejskie przepisy prawne dotyczące budynków oraz ich użytkowania to dyrektywy EED, RED, EPBD i taksonomia UE. W niniejszym artykule szerzej omówiono dwa ostatnie dokumenty: dyrektywę EPBD oraz taksonomię UE.

Czytaj też: Parlament Europejski przyjął dyrektywę EPBD

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088 – Taksonomia UE

Jednym z kluczowych aspektów wsparcia działań na rzecz zrównoważonego rozwoju, takich jak transformacja energetyczna czy dekarbonizacja, jest zapewnienie odpowiedniego finansowania dla projektów o zrównoważonym charakterze. W związku z tym w czerwcu 2020 r. Unia Europejska przyjęła rozporządzenie ustanawiające ramy, ułatwiające identyfikację zrównoważonych inwestycji [1], znanych potocznie jako Taksonomia (ang. EU Taxonomy for sustainable activities). Komisja Europejska wydała również Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2021/2139 [4] rozszerzające oraz uzupełniające Taksonomię o kryteria kwalifikacji. Głównym celem Taksonomii jest ustalenie kryteriów oceny, które umożliwią określenie, czy dana działalność gospodarcza lub inwestycja może być uznana za zrównoważoną.

Rozporządzanie zawiera rozdział odnoszący się do sektora budownictwa, który opisuje wymagania zrównoważonej inwestycji dla następujących zagadnień:

• budowa nowych budynków,
• renowacja istniejących budynków,
• montaż, konserwacja i naprawa sprzętu zwiększającego efektywność energetyczną,
• montaż, konserwacja i naprawa stacji ładowania pojazdów elektrycznych w budynkach (również na parkingach przy budynkach),
• montaż, konserwacja i naprawa instrumentów i urządzeń do pomiaru, regulacji i kontroli charakterystyki energetycznej budynku,
• montaż, konserwacja i naprawa systemów technologii energii odnawialnej,
• nabywanie i prawo własności budynków.

Ponadto Taksonomia jako nadrzędną ideę przytacza zasadę „nie czyń poważnych szkód” oraz definiuje kryteria techniczne w ramach następujących celów środowiskowych:

• łagodzenie zmian klimatu,
• adaptacja do zmian klimatu,
• zrównoważone wykorzystywanie i ochrona zasobów wodnych i morskich,
• przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym,
• zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola,
• ochrona i odbudowa bioróżnorodności ekosystemów.

Wymagania przedstawione w Taksonomii odnośnie do wznoszenia nowych obiektów są następujące:

• zapotrzebowanie na energię pierwotną musi być przynajmniej o 10% niższe niż próg określony dla budynków o niemal zerowym zużyciu energii (NZEB) (próg określony zgodnie z § 329 ust. 2 rozporządzenia w sprawie warunków technicznych [2]),
• budynki o powierzchni większej niż 5000 m² muszą zostać poddane badaniom szczelności powietrznej i integralności cieplnej,
• dla budynków o powierzchni większej niż 5000 m² należy obliczyć współczynnik globalnego ocieplenia w cyklu życia budynku [kgCO_2e/m²].

Taksonomia określa również wytyczne dotyczące renowacji istniejących budynków:

• renowacja budynku ma prowadzić do ograniczenia zapotrzebowania na energię pierwotną o co najmniej 30%; wstępne zapotrzebowanie na energię pierwotną należy określić na podstawie audytu energetycznego oraz zatwierdzić w drodze świadectwa charakterystyki energetycznej; poprawa efektywności energetycznej może być osiągnięta w ramach kolejnych środków stosowanych w okresie maksymalnie trzech lat.

Ocena GWP budynku powinna być przeprowadzona oddzielnie dla każdego etapu cyklu życia, zgodnie z metodyką LCA, uwzględniając emisję gazów cieplarnianych pochodzących zarówno ze źródeł biogenicznych, paliw kopalnych, jak i użytkowania oraz przekształcania gruntów. Analiza śladu węglowego budynku może być wykonana za pomocą autoryzowanej metody obliczeniowej lub komercyjnie dostępnego oprogramowania, spełniającego minimalne wymagania systemu Level(s). Jako dane wejściowe do oceny należy wykorzystać Deklaracje Środowiskowe III Typu, opracowane zgodnie z wytycznymi ISO 14025 (Etykiety i deklaracje środowiskowe – Deklaracje środowiskowe III typu – Zasady i procedury).

Taksonomia określa również wymagania odnośnie do stosowania zasad gospodarki o obiegu zamkniętym. Dyrektywa przewiduje, iż co najmniej 70% (masy) innych niż niebezpiecznych odpadów z budowy i rozbiórki (z pewnymi wyjątkami) jest gotowa do ponownego użycia, recyklingu i innych procesów odzysku materiału. W ramach projektu koncepcyjnego nowego budynku powinno powstać zestawienie materiałowe wyszczególniające wykorzystywane wyroby budowlane wraz ze wskazaniem potencjalnych odpadów, które mogą z nich powstać. Takie działanie pozwoli na uruchomienie wewnętrznego systemu zarządzania odpadami, zapewniającego ich selektywny odbiór z placu budowy oraz recykling.

Etap rozbiórki obiektu powinien z kolei zostać poprzedzony audytem przedrozbiórkowym, mającym na celu analizę jakościową i ilościową odpadów oraz określenie możliwości ich zagospodarowania zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami.

Wyroby budowlane oraz ich łączniki powinny być tak dobrane, aby umożliwić ich demontaż, ponowne wykorzystanie lub recykling oraz odpowiadać specyfikacji Level(s) przewidzianej dla scenariusza związanego z projektowaniem do rozbiórki, ponownego wykorzystania i recyklingu na poziomie 1.

Recast Dyrektywy EPBD z dnia 12 marca 2024 r. w sprawie efektywności energetycznej budynków P9_TA(2024)0129

Dnia 12 marca 2024 r. na posiedzeniu Parlamentu Europejskiego została przegłosowana nowelizacja dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej budynków EPBD [3]. Celem nowelizacji jest uaktualnienie celów, przede wszystkim na 2030 r., które prowadzić będą do osiągnięcia zeroemisyjności w 2050 r. W ramach nowej dyrektywy wymaga się od państw członkowskich, aby nowe budynki były zeroemisyjne od:

• 1 stycznia 2028 r. – w przypadku budynków publicznych,
• 1 stycznia 2030 r. – w przypadku wszystkich nowych budynków.

Ponadto dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie do wdrożenia przepisów wymagających obliczanie całkowitego potencjału globalnego ocieplenia (GWP) w cyklu życia budynku i ujawnianie go na świadectwie charakterystyki energetycznej od:

• 1 stycznia 2028 r. – w przypadku nowych budynków, których powierzchnia użytkowa przekracza 1000 m²,
• 1 stycznia 2030 r. – w przypadku wszystkich nowych budynków.

Całkowity ślad węglowy w cyklu życia budynków jest przedstawiany jako wskaźnik liczbowy dla każdego etapu cyklu życia, wyrażony w ekwiwalencie kilogramów dwutlenku węgla na metr kwadratowy powierzchni użytkowej (kgCO_2eq/m²), obliczony dla okresu referencyjnego wynoszącego 50 lat. Wybór danych, definicja scenariuszy i obliczenia muszą być przeprowadzane zgodnie z normą EN 15978 „Zrównoważone obiekty budowlane – Ocena środowiskowych właściwości użytkowych budynków – Metoda obliczania” i uwzględnieniem ewentualnych późniejszych norm dotyczących zrównoważonych robót budowlanych. Zakres elementów budynków i wyposażenia technicznego, które wchodzić mają w zakres obliczeń, został zdefiniowany w ramach unijnego systemu Level(s) (podręcznik użytkowania 2 [5] oraz wskaźnik 1.2 [6]) i obejmuje m.in.: fundamenty, szkielet nośny, elementy nienośne, fasady, dach, parkingi, armaturę i wyposażenie.

Zgodnie ze znowelizowaną dyrektywą, do 1 stycznia 2027 r. państwa członkowskie powinny również opublikować mapę drogową, szczegółowo opisującą wprowadzenie wartości granicznych dotyczących całkowitego łącznego GWP w cyklu życia wszystkich nowych budynków. Ponadto od państw członkowskich jest wymagane, aby określiły cele GWP dla nowych budynków, rozpoczynając od 2030 r., uwzględniając stopniowe zmniejszanie się emisyjności nowych budynków, a także maksymalne wartości graniczne, określone w zależności od strefy klimatycznej i typu budynku. Komisja zobowiązała się do wspomagania krajów członkowskich w tym zakresie. Zgodnie z deklaracjami, dokument z europejskimi wytycznymi dla obliczania GWP w cyklu życia budynku ma zostać przyjęty do 31 grudnia 2025 r.

Najnowsza aktualizacja dyrektywy EPBD wprowadza również ograniczenia w stosowaniu indywidualnych kotłów na paliwa kopalne. Takie źródła ciepła nie tylko przyczyniają się do zjawiska globalnego ocieplenia, ale także pogarszają jakość powietrza w miejscach ich użytkowania.

W nowej dyrektywie dotyczącej efektywności energetycznej budynków zawarto dwa kluczowe zapisy:

• brak dofinansowań do instalacji samodzielnych kotłów zasilanych paliwami kopalnymi od 1 stycznia 2025 r. oraz
• rekomendacja zakazu użytkowania samodzielnych kotłów zasilanych paliwami kopalnymi od 1 stycznia 2040 r.

Aktualny zapis dotyczący zakazu użytkowania kotłów na paliwa kopalne nie jest obowiązkowym zapisem i nie musi być wdrożony przez państwa członkowskie. Ponadto, pomimo wprowadzonych ograniczeń, dofinansowywanie kotłów na paliwa kopalne nadal będzie możliwe, jednak jedynie jako elementy składowe systemów hybrydowych, na przykład w połączeniu z pompą ciepła lub kolektorami słonecznymi.

Dodatkowo nowelizacja EPBD wymaga, aby wszystkie nowe budynki były projektowane tak, aby zoptymalizować ich potencjał wykorzystania energii słonecznej, zgodnie z nasłonecznieniem danego miejsca. Państwa członkowskie są zobligowane do wprowadzenia przepisów, które egzekwować będą umieszczanie instalacji solarnych (paneli fotowoltaicznych lub kolektorów słonecznych) na budynkach lub działce, na której posadowiony jest obiekt. Rozpoczynając od 2027 r., Unia wymaga stopniowego wprowadzania obowiązku montażu instalacji solarnej, z kolei od 2030 r. wszystkie nowe budynki o powierzchni użytkowej przekraczającej 250 m2 będą zobowiązane do montażu instalacji wykorzystującej energię słoneczną.

Podsumowanie

Bez wątpienia zauważalny jest wzrost świadomości na temat istotności redukcji emisji gazów cieplarnianych w sektorze budownictwa. Temat ten coraz częściej poruszany jest w kontekście europejskiej polityki klimatycznej. Unia Europejska stawia coraz bardziej wymagające cele w drodze do zeroemisyjności. Dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej budynków określa najbliższe wyzwania oraz mapę drogową dla sektora budownictwa, a Taksonomia UE jawi się jako kluczowe narzędzie regulacyjne, nakierowane na ograniczenie śladu węglowego zarówno w fazie budowy, jak i eksploatacji budynków. Pomimo wyzwań związanych z implementacją, oczekuje się, że Taksonomia UE stanie się powszechnie stosowanym narzędziem w przyszłości. Wdrażanie jej przepisów, w tym ograniczanie wbudowanego i operacyjnego śladu węglowego oraz promowanie gospodarki o obiegu zamkniętym, jest kluczowe dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju w sektorze budownictwa i celów zeroemisyjności.

Literatura

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088 (Tekst mający znaczenie dla EOG).
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2019 r., poz. 1065), z uwzględnieniem późniejszych zmian.
3. P9_TA (2024)0129 Dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej budynków (nowelizacja); Legislacyjna rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 12 marca 2024 r. w sprawie projektu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie efektywności energetycznej budynków (nowelizacja) (COM(2021)0802 – C9-0469/2021 – 2021/0426(COD)).
4. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2021/2139 z dnia 4 czerwca 2021 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 poprzez ustanowienie technicznych kryteriów kwalifikacji służących określeniu warunków, na jakich dana działalność gospodarcza kwalifikuje się jako wnosząca istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu lub w adaptację do zmian klimatu, a także określeniu, czy ta działalność gospodarcza nie wyrządza poważnych szkód względem żadnego z pozostałych celów środowiskowych.
5. Level(s) – wspólny unijny system głównych wskaźników zrównoważonego charakteru budynków biurowych i mieszkalnych Podręcznik użytkownika nr 2: Planowanie przedsięwzięcia pod kątem zastosowania wspólnego systemu Level(s) (wersja publikacji 1.1) Nicholas Dodd, Shane Donatello, Mauro Cordella (JRC, Dział B.5) Styczeń 2021 r.
6. Level(s) – wskaźnik 1.2: współczynnik globalnego ocieplenia w cyklu życia Podręcznik użytkownika: briefing wprowadzający, instrukcje i wytyczne (wersja publikacji 1.1) Nicholas Dodd, Shane Donatello, Mauro Cordella (JRC, Dział B.5) Styczeń 2021 r.