Ochrona cieplna budynków - ujęcie prawne

Ochronie cieplnej konstrukcji budynków podlegają w szczególności: ściany zewnętrzne, stropy poddaszy nieocieplanych, stropodachy i dachy strome, stropy nad piwnicami nieogrzewanymi, posadzki na gruncie i ławy fundamentów narażone na działanie mrozu. Oprócz tego należy wymienić ściany i stropy sąsiadujące z pomieszczeniami specjalnymi charakteryzującymi się niskimi temperaturami, strefy przegród, przez które przebiegają instalacje wodociągowe zimnej wody, a także miejsca podatne na powstawanie mostków termicznych (nadproża, wieńce, ościeża, parapety, obwody płyt stropowych, płyty balkonowe, słabe miejsca na dachu, ościeża okien dachowych itp.).

Znaczenie problemu

Ochrona cieplna budynków przekłada się na ich efektywność energetyczną, którą użytkownicy mogą ocenić na podstawie kosztów ogrzewania budynku. Jeszcze do niedawna, gdy ceny nośników energii były relatywnie niskie, wydatki na ogrzewanie nie były dotkliwie odczuwane, co prowadziło do nagminnego marnotrawstwa energii. Znaczny wzrost cen paliw zmienił te proporcje, a oszczędności stały się opłacalne. W wymiarze społecznym ochrona cieplna budynków stała się jednym z nadrzędnych celów polityki energetycznej krajów członkowskich UE, którą wyrażają akty prawne odwołujące się do dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków [3]. W Polsce zapisy dyrektywy zostały wdrożone ustawą z 19 września 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo budowlane [4] i obowiązują od 1 stycznia 2009 r.

Co wynika z przepisów?

Zapisy artykułu 5 Prawa budowlanego wśród wymagań podstawowych, które musi spełnić obiekt mieszkalny, wymieniają „odpowiednią charakterystykę energetyczną budynku oraz racjonalizację użytkowania energii". Sens sformułowania „odpowiednia charakterystyka” w rozwinięciu tego przepisu wyraźnie wskazuje na obowiązek jej oznaczenia w formie świadectwa charakterystyki energetycznej, które zawiera określenie wielkości energii w kWh/m²/rok niezbędnej do zaspokojenia różnych potrzeb związanych z użytkowaniem budynku. Z kolei za „racjonalizację użytkowania energii” należy uznać wskazanie możliwych do realizacji robót budowlanych i ich wykonawstwo, które mogą poprawić pod względem opłacalności charakterystykę energetyczną budynku. Świadectwo charakterystyki energetycznej jest dowodem jakości energetycznej budynku. Można ją wyznaczyć przez zlecenie wykonania audytu energetycznego, w którym bada się m.in. właściwości cieplne ścian zewnętrznych i płaszczyzn dachu i proponuje zastosowanie odpowiednich rozwiązań technicznych. Obowiązek spełnienia tych wymagań wynika z art. 61 pkt 1.

Potrzeba ochrony cieplnej budynków wynika również z konieczności utrzymania ich odpowiedniego stanu technicznego. Przepisy nakazują co najmniej raz w roku okresowe kontrolowanie stanu technicznego elementów budynku narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu (art. 62 pkt 1.1 lit. a) oraz co najmniej raz na 5 lat sprawdzanie stanu technicznego obiektu budowlanego i jego przydatności do użytkowania, w tym także jego estetyki (art. 62 pkt 2). Nieuzyskiwanie przez budynek odpowiednich wartości cieplnych wpływa na zwiększenie częstotliwości i zakresu prac remontowo-naprawczych. Reasumując, ochrona cieplna ścian budynku wynika z troski o zachowanie odpowiedniej wartości majątkowej budynku oraz ze względów ekonomiki jego eksploatacji.

Wymogi warunków technicznych

Rozporządzenie z 6 listopada 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (WT) [6], zaostrzyło wymagania izolacyjności cieplnej i inne związane z oszczędnością energii. Szczegóły zawarte są w załączniku nr 2 do rozporządzenia i obowiązują od 1 stycznia 2009 r.

W nowelizacji WT wprowadzono nowe kryteria oceny izolacyjności cieplnej, które dotyczą przewodów rozdzielczych i komponentów w instalacjach centralnego ogrzewania, ciepłej wody użytkowej (w tym przewodów cyrkulacyjnych), instalacji chłodu i ogrzewania powietrznego. Nowością są sprecyzowane liczbowo wartości określające pola powierzchni okien, drzwi balkonowych i drzwi zewnętrznych oraz parametry przepuszczalności takich przegród, a także kategorie wartościujące wymagania odnoszące się do powierzchniowej kondensacji pary wodnej, szczelności na przenikanie powietrza. W odniesieniu do budynków mieszkalnych i zamieszkania zbiorowego w porównaniu z poprzednio obowiązującymi wymaganiami rozszerzono katalog stref konstrukcyjnych, dla których muszą być oznaczone wymagania cieplne z podaniem dopuszczalnych wartości. Poprzednie wymagania dotyczące ocieplania odnosiły się tylko do ścian przyległych do szczelin dylatacyjnych. W nowych ustaleniach znacznie obniżono dla nich progi maksymalnych wartości współczynnika przenikania ciepła. Nieujęte dotąd elementy budynku, w odniesieniu do których określono maksymalne wartości graniczne tego współczynnika, to: ściany elewacyjne, dachy, stropodachy i stropy pod nieogrzewanymi poddaszami lub nad przejazdami oraz ściany wewnętrzne oddzielające pomieszczenia ogrzewane od nieogrzewanych ( tabela ).

Ochrona cieplna wymienionych przegród budowlanych obejmuje również ich ochronę przed zawilgoceniem i korozją biologiczną. Zgodnie z art. 321 na wewnętrznych powierzchniach przegród zewnętrznych (ścian elewacyjnych i poddaszy oraz sufitów stropodachów) nie powinno dochodzić do zjawisk kondensacji pary wodnej umożliwiających rozwój grzybów pleśniowych, a w ich wnętrzach narastającego w kolejnych latach zawilgocenia spowodowanego kondensacją pary wodnej. Z tych względów istotna jest więc dbałość o poprawne wyliczenia projektowe wartości cieplnych, a także zgodnie z tymi wyliczeniami staranne wykonanie wszelkich prac, tak aby:

• ochronić wnętrza przed przenikaniem zimna z zewnątrz oraz uniemożliwiać przewodzenie i przenikanie ciepła z budynku na zewnątrz przegrody (ocieplanie według wskazań wynikających z zastosowania określonego materiału termoizolacyjnego zgodnie z technologią jego wbudowania),
• zapewnić ochronę ocieplonej przegrody budowlanej od wewnątrz przed możliwością absorbowania pary wodnej, a w sytuacjach, gdyby jednak tam się pojawiła – móc ją skutecznie usunąć (zastosowanie odpowiednich rozwiązań w celu zapewnienia efektywnej wentylacji).

Premiowanie ochrony cieplnej budynków

Działania poprawiające parametry ochrony cieplnej budynków są okazją do skorzystania z premii finansowej przeznaczonej na spłatę części kredytu zaciągniętego na ten cel. Dysponentem premii jest Bank Gospodarstwa Krajowego, który ze środków utworzonego w tym celu Funduszu Termomodernizacji i Remontów świadczy pomoc finansową dla inwestorów realizujących przedsięwzięcia termomodernizacyjne i remontowe z udziałem kredytów zaciąganych w bankach komercyjnych. Zasady tej pomocy regulowane są przez przepisy ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów [7]. Pomoc ta zwana jest: premią termomodernizacyjną, premią remontową bądź premią kompensacyjną.

Premia termomodernizacyjna

Mogą ją uzyskać wszyscy inwestorzy, bez względu na status prawny, a więc np.: osoby prawne (np. spółdzielnie mieszkaniowe i spółki prawa handlowego), jednostki samorządu terytorialnego, wspólnoty mieszkaniowe oraz osoby fizyczne. Premia przysługuje w przypadku realizacji przedsięwzięć termomodernizacyjnych, których efektem jest roczne zmniejszenie:

• zapotrzebowania na energię do ogrzewania,
• strat tej energii o co najmniej 25%,
• kosztów pozyskiwania ciepła o co najmniej 20%.

Warunkiem kwalifikacji przedsięwzięcia do przyznania premii jest przedstawienie audytu energetycznego i jego pozytywna weryfikacja przez BGK. Od 19 marca 2009 r. jej wartość stanowi 20% wykorzystanej kwoty kredytu z zastrzeżeniem, że nie przekroczy wartości 16% kosztów poniesionych na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego i dwukrotności przewidywanych rocznych oszczędności kosztów energii ustalonych na podstawie audytu energetycznego.

Premia termomodernizacyjna

Mogą ją uzyskać wszyscy inwestorzy, bez względu na status prawny, a więc np.: osoby prawne (np. spółdzielnie mieszkaniowe i spółki prawa handlowego), jednostki samorządu terytorialnego, wspólnoty mieszkaniowe oraz osoby fizyczne. Premia przysługuje w przypadku realizacji przedsięwzięć termomodernizacyjnych, których efektem jest roczne zmniejszenie:

• zapotrzebowania na energię do ogrzewania,
• strat tej energii o co najmniej 25%,
• kosztów pozyskiwania ciepła o co najmniej 20%.

Warunkiem kwalifikacji przedsięwzięcia do przyznania premii jest przedstawienie audytu energetycznego i jego pozytywna weryfikacja przez BGK. Od 19 marca 2009 r. jej wartość stanowi 20% wykorzystanej kwoty kredytu z zastrzeżeniem, że nie przekroczy wartości 16% kosztów poniesionych na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego i dwukrotności przewidywanych rocznych oszczędności kosztów energii ustalonych na podstawie audytu energetycznego.

Premia remontowa

Jej beneficjentami są inwestorzy budynków wielorodzinnych, których eksploatację rozpoczęto przed 14 sierpnia 1961 r. Adresowana jest do osób fizycznych, wspólnot mieszkaniowych z większościowym udziałem osób fizycznych, spółdzielni mieszkaniowych oraz towarzystw budownictwa społecznego. Przyznawana jest w przypadku remontów związanych z termomodernizacją budynków wielorodzinnych, których przedmiotem jest m.in. poprawa stanu technicznego ścian zewnętrznych, dachu i części przyziemia.

Warunkiem realizacji tego przedsięwzięcia jest m.in. zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię grzewczą dostarczaną do budynku wielorodzinnego o wielkości i wskaźniki wyszczególnione w ustawie. Jej wysokość stanowi 20% wykorzystanej kwoty kredytu, nie więcej jednak niż 15% kosztów przedsięwzięcia remontowego z odrębnym zastrzeżeniem, jeśli w takim budynku znajdują się lokale inne niż mieszkalne.

Premia kompensacyjna

Jest ona adresowana do inwestorów będących osobami fizycznymi, którzy w dniu 25 kwietnia 2005 r. byli właścicielami lub spadkobiercami właścicieli budynków mieszkalnych lub po tym dniu zostali spadkobiercami właścicieli takich budynków mieszkalnych, w których był co najmniej jeden lokal kwaterunkowy. Dla każdego rodzaju premii podstawowym warunkiem formalnym ubiegania się o nią jest wykonanie audytu energetycznego, który powinien być dołączony do wniosku o przyznanie premii, składanego wraz z wnioskiem kredytowym w banku kredytującym.

Audyt - ważne kryterium decyzyjne

Po wprowadzeniu w przepisach prawnych zmian zaostrzających wymagania cieplne dotyczące budynków ekonomicznie uzasadnione jest korzystanie z usług autoryzowanych audytorów energetycznych, ponieważ tylko oni mają uprawnienia do wystawiania świadectw energetycznych. Ich posiadanie przez właścicieli i zarządców jest obowiązkowe w przypadkach, gdy dotyczą budynków:

• w których po 1 stycznia 2009 r. prawnie zakończono roboty budowlane (inwestor wystąpił z wnioskiem o pozwolenie na użytkowanie lub zawiadomił urząd o planowym przystąpieniu do użytkowania),
• zbywanych po 1 stycznia 2009 r. osobom trzecim lub udostępnianych im na zasadzie użyczenia, najmu, dzierżawy lub podobnych czynności,
• mieszkań lub lokali użytkowych zbywanych po 1 stycznia 2009 r. osobom trzecim lub udostępnianych im na zasadzie użyczenia, najmu, dzierżawy lub innych podobnych czynności,
• wszystkich budynków niezwolnionych z obowiązku uzyskania świadectwa, jeśli po 1 stycznia 2009 r. zostały tak przebudowane lub wyremontowane, że zmieniła się ich charakterystyka energetyczna.

Z obowiązku posiadania certyfikatów przez właścicieli budynków wielorodzinnych i zamieszkania zbiorowego wyłączone są tylko obiekty, które:

• podlegają ochronie na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami,
• przeznaczone są do użytkowania w czasie nie dłuższym niż dwa lata,
• przeznaczone są do użytkowania sezonowego nie dłużej niż cztery miesiące w roku.

Audyt energetyczny w założeniu jest obiektywną podpowiedzią, w jaki sposób, biorąc pod uwagę możliwości finansowe inwestora, optymalnie rozwiązać sprawy remontów i termomodernizacji. Fizycznie może go opracować każdy, kto potrafi. Ale jeśli nawet w gronie właścicieli budynku, lokalu lub będącej nieruchomością części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno- użytkową są osoby dysponujące odpowiednimi w tym zakresie kwalifikacjami, to jednak z mocy prawa osoby takie wyłączone są z czynności wystawiania świadectw energetycznych. Tak więc wynika z tego, że przeprowadzenie takiego audytu musi być powierzone kompetentnej osobie bezstronnej.

W myśl art. 52 Prawa budowlanego osoba sporządzająca świadectwo charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową obowiązana jest do wykonywania czynności związanych ze sporządzaniem świadectwa charakterystyki energetycznej z należytą starannością, uwzględniając w szczególności rozwój wiedzy technicznej oraz zmiany w przepisach prawa, a przy tym musi zawrzeć umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku ze sporządzaniem świadectwa charakterystyki energetycznej.

Odpowiednio sporządzony audyt jest dokumentem, który jest potrzebny:

• właścicielowi budynku jako podstawa do podjęcia decyzji remontowo-termomodernizacyjnych,
• bankowi udzielającemu kredytu jako dowód świadczący o efektywności ekonomicznej przedsięwzięcia, a więc niebudzący obaw co do spłaty kredytu,
• Bankowi Gospodarstwa Krajowego jako podstawa do przyznania odpowiednich premii.

Projekt budowlany

Dokument musi zawierać zwięzły opis techniczny oraz część rysunkową i spełniać wymagania określone w rozporządzeniu w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego [8]. Regulacje uwarunkowań cieplno-wilgotnościowych dotyczą w nim przedstawienia rozwiązań konstrukcyjno-materiałowych podstawowych elementów konstrukcji obiektu oraz wewnętrznych i zewnętrznych przegród budowlanych, a także rozwiązań zasadniczych elementów wyposażenia budowlano-instalacyjnego związanych z regulacją warunków klimatu wewnętrznego budynku.

Właściwości cieplno-wilgotnościowe określonych przegród budowlanych zależne są też od rozwiązania zasadniczych elementów wyposażenia budowlano-instalacyjnego, zapewniających użytkowanie obiektu budowlanego zgodnie z przeznaczeniem, takich jak: wentylacja grawitacyjna, grawitacyjna wspomagana i mechaniczna oraz klimatyzacja (§ 11 pkt 7). Dla takich instalacji w projekcie muszą być założone zgodnie z audytem energetycznym parametry klimatu wewnętrznego z powołaniem przepisów techniczno-budowlanych oraz innych przepisów w tym zakresie, a same urządzenia odpowiednio dobrane, zwymiarowane i określone wartościami mocy cieplnych, chłodniczych bądź elektrycznych.

W założeniach projektowych związanych z ochroną cieplną budynku zawsze powinny być przestrzegane ustalenia zawarte w audycie w celu wykluczenia istotnych rozbieżności, które mogą przyczynić się do obniżenia efektywności energetycznej budynku. Dlatego w sprawach niezaplanowanych odstępstw projektant powinien zawsze konsultować się z inwestorem i audytorem.

Literatura

1. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (t.j. DzU z 2006 r. nr 156, poz. 1118).
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r. nr 75, poz. 690 ze zm.).
3. Dyrektywy 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (DzUrz L 1 z 4.1.2003 r., s. 65–71).
4. Ustawa z dnia 19 września 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo budowlane (DzU z 2007 r. nr 191, poz. 1373).
5. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o zmianie ustawy Prawo budowlane oraz ustawy o gospodarce nieruchomościami (DzU z 2009 r. nr 161, poz. 1279).
6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2008 r. nr 201, poz. 1238).
7. Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów (DzU z 2008 r. nr 223, poz. 1459).
8. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (DzU z 2003 r. nr 120, poz. 1133 ze zm.).

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!