Co blokuje wentylację dachów?

Wiele pokryć sprawdziło się w użytkowaniu właśnie dlatego, że montowano je w systemie dachu lub pokrycia wentylowanego.

Najlepszym dowodem potwierdzającym słuszność tej tezy jest zależność żywotności dachówek od poziomu ich zawilgocenia: materiały, które są wentylowane od spodu, funkcjonują dużo dłużej (do 300 lat) niż materiały mokre, nawilżone przez topniejący śnieg lub leżące w wilgotnym otoczeniu (5–20 lat).

Podobnie jest z mniej popularnymi pokryciami drewnianymi – gontem, deszczułkami czy wiórami. Również trwałość pokryć blaszanych zależy od suchości podłoża (łat). Można więc śmiało stwierdzić, że wszystkie pokrycia dachów pochyłych leżące na łatach i kontrłatach (na ołatowaniu) muszą być wentylowane. Muszą – jeżeli mają być objęte gwarancją.

Producenci dachówek ściśle uzależniają bowiem gwarancję wyrobu od warunków eksploatacji, ponieważ trwałość tych materiałów zależy od ich suchości. Są one wtedy dużo mniej wrażliwe na cykle zamrażania. Jednak nie wszyscy wykonawcy o tym pamiętają.

Zasady wentylowania

Wentylacja dachów jest techniką bardzo użyteczną:

• osusza konstrukcję i termoizolację dachu, co jest ważne ze względu na energooszczędność całego budynku;
• wysusza wilgoć pochodzącą z drobnych przecieków;
• izoluje pokrycie lub dach od ciepła uciekającego przez termoizolację oraz konstrukcję, dzięki czemu nad okapami nie tworzą się (bardzo szkodliwe) nawisy lodowe.

Działanie wentylacji osuszającej dachy polega na przepływie powietrza w przewidzianych do tego warstwach dachu. Przepływ ten może się odbywać przez większe przestrzenie lub wąskie szczeliny. Niezależnie od wielkości kanału bardzo ważne jest, by powietrze przemieszczało się sprawnie i bez przeszkód.

Bariery mogą powstawać już w miejscach wlotów i wylotów powietrza. Bardzo łatwo popełnić tam błędy wykonawcze. Przepływ bywa też często dławiony przy okazji osłaniania tych otworów przed ptakami i owadami.

Duże znaczenie w sprawności działania wentylacji dachów ma kąt nachylenia połaci, ponieważ przy nachyleniu poniżej 10° działanie ciągu termicznego jest znikome. Powietrze w takich dachach jest napędzane wyłącznie przez wiatr. Dlatego istnieje wyraźna i uzasadniona różnica w sposobie konstruowania wszelkich systemów wentylacji dachów płaskich/niskonachylonych (< 10°) i pochyłych (≥ 10°) (rys. 1).

Mimo tego podziału wskazania dotyczące wlotów do szczeliny wentylacyjnej są takie same dla obydwu rodzajów dachów, a mianowicie:

• minimalna wielkość wlotu to co najmniej 200 cm² poprzecznego przekroju wentylacyjnego na 1 m.b. okapu oraz 2‰ powierzchni wentylowanego dachu;
• wlot powinien znajdować się w najniższym miejscu dachu, w okapie (a szczelina nad termoizolacją);
• miejsca te muszą być osłonięte przed gniazdowaniem ptaków i owadów;
• wloty powinny być tak usytuowane, aby podwiewanie opadów atmosferycznych było niemożliwe lub zostało maksymalnie ograniczone.

Wiatr działa na wloty i wyloty dwojako: wytwarza ssanie lub parcie – w zależności od kierunku, w którym wieje, oraz od kształtu dachu. W dachach płaskich otwory znajdujące się na przeciwległych ścianach budynku raz działają jako wloty, a raz jako wyloty. W dachach pochyłych siły ssące występują najczęściej na kalenicach, gdzie znajdują się wyloty szczelin wentylacyjnych, i dlatego wspomagają przepływ powietrza. Nie zawsze jest tak natomiast na wlotach. Zależy to od kąta nachylenia połaci oraz od miejsca usytuowania wlotu.

W wypadku niskich kątów i otworów wlotowych skierowanych w stronę wiatru prędkość przepływu powietrza wpychanego do przestrzeni wentylacyjnych jest niewiele mniejsza niż prędkość wiatru. Jeśli zaś otwór wlotowy zostanie skierowany do dołu, to dużo większe znaczenie będzie miała różnica ciśnień wytworzona przez wiatr między otworami wlotowym i wylotowym. W takim wypadku siły ssące wytworzone na wylocie mogą być bardzo pomocne w procesie wymiany powietrza.

Przykłady błędów

Wydawałoby się, że konieczność utworzenia wlotów i wylotów do przestrzeni wentylacyjnych jest oczywista dla wszystkich planujących i wykonujących pokrycie. Niestety tak nie jest. Brak wlotów lub wylotów jest najczęstszym błędem popełnianym przez wykonawców i projektantów.

Często można zobaczyć specyfikacje, w których przewidziano pustkę powietrzną pod poszyciem i jednocześnie na rysunkach nie uwzględniono wlotu ani wylotu do szczeliny lub przestrzeni wentylacyjnej.

W pokryciach tego typu stosowane są uszczelki (fot. 1) – polecane głównie przez handlowców oraz (czasami) przez producentów. Błąd polegający na zatykaniu okapu dotyczy jednak nie tylko pokryć blaszanych, lecz także innych, np. wykonanych z dachówek.

Przykłady pokazane na fot. 2–3 świadczą o braku wiedzy na temat wentylacji. W okapie pod dachówką umieszczono kratkę wentylacyjną umożliwiającą wlot powietrza pod dachówkę, ale pod gąsiorami naroża (fot. 3) nie przewidziano miejsca, przez które powietrze wentylujące mogłoby wypływać.

Na fot. 3 widać nieosłonięty fragment taśmy kalenicowej, która nie nadaje się do tego typu dachówek, ponieważ nie przepuszcza powietrza (chociaż przepuszcza parę wodną). Wentylacja pokrycia polega na przepływie pod nim powietrza (tutaj pod dachówką). Jeżeli nie ma wylotu, to nie ma przepływu. Dodatkowo dachówki płaskie mają pod gąsiorem dużo mniej miejsca na przepływ powietrza niż dachówki faliste, które między falami tworzą wolne przestrzenie. Z tego powodu gąsiory dachówek płaskich powinny być układane na podwyższonej łacie kalenicowej.

Wykonanie łat kalenicowych jest piętą achillesową wielu dekarzy – gąsiory widać, ale tego co pod nimi już nie. Przykład tego problemu widać na fot. 4. Karpiówka, która tworzy warstwę wierzchnią tego dachu, jest materiałem pokryciowym szczególnym i wymagającym. Ten, kto ją układa, musi mieć dobre przygotowanie do zawodu.

Dotyczy to także znajomości zagadnień wentylacji. Ułożone rzędy karpiówki tworzą jednolitą powierzchnię, od spodu podzieloną jedynie szparami utworzonymi przez stykające się krawędzie pojedynczych dachówek, które od góry są przykryte drugą warstwą (rys. 2).

W efekcie powstaje pokrycie szczelne dla powietrza. Z tego powodu dachówki te wymagają wyjątkowo starannego wykonania wlotów i wylotów do przestrzeni wentylacyjnej.

Pod gąsiorami dociskającymi karpiówki na kalenicach lub narożach (fot. 4–8) należy stosować starannie wybrane kalenicowe taśmy uszczelniające (najlepiej z siatką). Powinny one być ułożone w taki sposób, by powietrze wentylujące mogło wypływać pod gąsiorami.

W dachach mających pod gąsiorami błędnie wykonane detale powietrze nie może swobodnie wypływać, ponieważ:

• łaty kalenicowe są zbyt nisko obsadzone i gąsiory nie mają wolnej przestrzeni nad dachówką (fot. 4);
• metalowa taśma kalenicowa jest zbyt mocno dopasowana do łat i powietrze nie ma możliwości przedostania się przez taki układ materiałów (fot. 7–8).

Niestety w wielu dachach pokrytych karpiówką można zauważyć podobne błędy w wykonaniu wlotu w okapie i wylotu na kalenicach lub narożach. Jak pokazuje doświadczenie, ktoś, kto źle wykonuje okapy, czyli nie robi w nich odpowiednich wlotów dla powietrza, zazwyczaj błędnie wykonuje także ułożenie taśm kalenicowych pod gąsiorami.

Pokazane na zdjęciach okapy (fot. 5–6) mają kratki wentylacyjne, ale przestrzeń, którą otwierają, kończy się albo na łacie, albo na pasie blachy, i powietrze nie może tamtędy przepłynąć w ilościach niezbędnych do skutecznego wentylowania pokrycia. Na domiar złego dachówkę uszczelnia wysokoparoprzepuszczalna MWK, która wymaga wentylowania pokrycia. Bez przepływu powietrza ten materiał nie będzie odpowiednio pełnił swoich funkcji.

Jeżeli dekarz nic nie wie o wentylacji, to nie dba ani o wlot, ani o wylot do szczeliny wentylacyjnej utworzonej przez kontrłaty pod dachówkami. Kolejne takie przykłady widać na fot. 9–13. Karkołomne wygięcia membrany w okapie skutkują powstaniem dwóch błędów: kieszeni z MWK (fot. 10) i braku odpowiedniej powierzchni wlotu (fot. 11). Po roku ten okap – z dużym nakładem pracy – poprawiono.

Ten sam wykonawca popełnił kolejny błąd związany z wentylacją: zamontował na kalenicy niepotrzebne łaty; przy czym ta na połaci z lewej strony zasłoniła wylot dla powietrza przepływającego pod dachówkami. Po zamontowaniu gąsiorów i taśmy kalenicowej powietrze z lewej połaci może wyjść szczeliną przeznaczoną dla sąsiadującej prawej połaci tylko przy sprzyjającym wietrze (fot. 12).

Takie mocowanie łat w kalenicy świadczy o tym, że wykonawca jest głównie montażystą blachodachówki, ponieważ właśnie ten typ pokrycia musi mieć oparcie z łat na kalenicy.

W niektórych regionach Polski przedstawione błędy są bardzo częste (99% nowych budynków).

Wnioski

Technika wykonywania dachów wentylowanych w Polsce jest wciąż bardzo mało znana i rzadko stosowana, mimo że polski klimat jest bardzo zmienny i wilgotny.

Zmienność ta polega m.in. na częstszym niż średnio w Europie występowaniu temperatury poniżej 0°C, co powoduje intensywne powstawanie skroplin w dachach. Zadziwia więc fakt, że najstarsza i najlepiej sprawdzona technika osuszania dachów jest po prostu ignorowana. Ta prosta metoda opłaca się wszystkim – inwestorom, producentom materiałów budowlanych i dekarzom – a mimo to dobrze wentylowany dach jest w Polsce ciągle rzadkością.

Obecnie powstaje wiele osiedli i budynków „energooszczędnych” z dachami bez wentylacji, zbudowanymi z materiałów wymagających przepływu powietrza. Z pewnością już po krótkim czasie eksploatacji dachy te będą mokre i zaczną generować bardzo duże straty energetyczne.

Należy pamiętać, że dobre rozwiązania są możliwe, a często także prostsze w budowie. Przykładowo na dachu pokazanym na fot. 14–15 zastosowano nieskomplikowaną metodę: osłonięty wlot powietrza znajduje się na końcu kontrłaty, a membrana ułożona jest na kapinosie z blachy. Na fot. 15 widać sposób zamocowania rynajz utrzymujących rynny.

Skropliny i drobne przecieki będą spływać po membranie na kapinos i spadać poza okap pod rynną. Tym samym otworem będzie wpływać powietrze. Prawda, że proste?

Literatura

1. DIN 4108-3:1996, „Klimabedingter Feuchteschutz; Anforderungen, Berechnungsverfahren und Hinweise für Planung und Ausführung”.
2. K. Patoka, „Jak wentylować blachodachówki”, „IZOLACJE”, nr 7/8/2012, s. 78–81.
3. K. Patoka, „Odpływ skroplin zamiast wentylacji pokrycia”, „IZOLACJE”, nr 2/2013, s. 68–70.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!