Rola rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych w procesie projektowania budynków

Rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych bardzo często spotykają się z zapytaniami ze strony inwestorów i projektantów o możliwość samego uzgodnienia dokumentacji projektowej. Oczekuje się, że rzeczoznawca bez głębszego wdawania się w szczegóły "przystawi pieczątkę" na dokumentacji.

Pewna część środowiska projektantów traktuje ocenę projektu pod względem zgodności z przepisami z zakresu ochrony przeciwpożarowej jedynie jako dopełnienie urzędowej formalności. Rzeczoznawcy nie powinni się jednak zgadzać na taką formę współpracy, gdyż zwiększa ona ryzyko występowania braków i błędów w dokumentacji, a w późniejszym okresie problemów wykonawczych i odbiorowych.

Praktyka projektowa

W rozporządzeniu w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej [1] w § 5 ust. 1 znajduje się zapis:

"Uzgodnienia projektu budowlanego dokonuje się w toku wzajemnej współpracy projektanta z rzeczoznawcą do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych w trakcie sporządzania przez projektanta projektu budowlanego polegającej na:

1) konsultacji rozwiązań projektowych w zakresie oceny ich zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej,

2) wymianie uwag i stanowisk w zakresie projektowanych technicznych środków zabezpieczenia przeciwpożarowego,

3) opracowaniu scenariusza pożarowego dla obiektu budowlanego objętego obowiązkiem stosowania systemu sygnalizacji pożarowej".

Ustawodawca określił zatem wprost, jak powinna wyglądać praca nad projektem budowlanym w zakresie ochrony przeciwpożarowej. W wielu biurach projektowych jest to praktyka stosowana już od wielu lat. Zdarzają się jednak nadal projektanci, którzy ze zdziwieniem przyjmują informację, że rzeczoznawca chce się z wyprzedzeniem zapoznać z dokumentacją w celu konsultacji i wniesienia ewentualnych uwag przed jej uzgodnieniem pod względem spełniania wymagań ochrony przeciwpożarowej.

Częstym problemem jest również kwestia zakresu projektu budowlanego. 28 czerwca 2015 r. w ustawie Prawo budowlane [2] dokonano zmiany, zgodnie z którą projekt budowlany sporządzany do pozwolenia na budowę nie musi zawierać projektu konstrukcji oraz sieci wewnętrznych. Celem tej zmiany miało być uproszczenie formalności, zwolnienie to potraktowane zostało jednak zbyt ogólnie i stosowane jest w odniesieniu do zbyt dużej grupy budynków. 

Trzeba zwrócić uwagę na fakt, że budynki, w których wymagane są instalacje wewnętrzne związane z bezpieczeństwem pożarowym, wymagają odrębnego uzgodnienia z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych [3]. W związku z tym projekty urządzeń przeciwpożarowych powinny być zawarte w projekcie budowlanym. W przeciwnym razie rzeczoznawca ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych nie ma podstaw do uzgodnienia projektu budynku pod względem spełniania wymagań przepisów ochrony ppoż.

Należy mieć zatem na względzie, że uproszczenie procedury uzyskiwania pozwolenia na budowę nie oznacza, iż projektanci są zwolnieni z konieczności stosowania się do wymagań określonych w przepisach szczegółowych. W projektowaniu instalacji wewnętrznych nadal konieczne jest stosowanie się do przepisów rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [4]. Jednocześnie rzeczoznawca ma prawo oczekiwać, że zostanie mu przedstawiona dokumentacja projektowa urządzeń przeciwpożarowych na takim poziomie szczegółowości, żeby mógł on ocenić, czy zawarte w niej rozwiązania zostały zaprojektowane poprawnie i spełniają ustalenia scenariusza pożarowego.

Powszechnie stosowaną praktyką jest również składanie projektów budowlanych z uwzględnieniem projektów branżowych o bardzo dużym stopniu uogólnienia. Nie daje to rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych wystarczających możliwości stwierdzenia, czy zaprojektowane urządzenia (instalacje i systemy ppoż.) są zgodne z obowiązującymi przepisami z zakresu ochrony ppoż. Sytuacja taka jest dopuszczalna tylko wówczas, gdy w uzgodnieniu rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych na etapie projektu budowlanego zawarto zastrzeżenie, że konieczne jest ponowne przedstawienie do uzgodnienia ppoż. projektu danej branży na etapie projektu wykonawczego.

Współpraca rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych z zespołem projektowym

Co do zasady współpraca rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych z zespołem projektowym powinna się rozpocząć już na etapie wstępnej koncepcji. Wspólnie z architektami powinny się odbyć pierwsze konsultacje, podczas których ustalane są wstępne wymagania dotyczące ochrony przeciwpożarowej dla danego zamierzenia inwestycyjnego.

Ważnym elementem procesu projektowania jest także przeprowadzenie wizji lokalnej na terenie projektowanej inwestycji.

Bardzo często rzeczywista sytuacja różni się od zobrazowanej na mapach do celów projektowych. Część obiektów, sieci i innych elementów zagospodarowania terenu może nie być zinwentaryzowanych i wykazanych na takich mapach, dlatego podczas wizji lokalnej mogą zostać zidentyfikowane problemy, o których zespół nie wiedziałby, gdyby ograniczył się do projektowania "zza biurka". Ponadto mapy do celów projektowych bywają mało czytelne ze względu na duże zagęszczenie sieci i innych elementów zagospodarowania terenu. W związku z tym łatwo przypadkowo przeoczyć istotne obiekty i elementy infrastruktury, w stosunku do których wymagane jest zachowanie minimalnej odległości, tj. linie energetyczne czy korony dorosłych drzew.

Po przeprowadzeniu wstępnych konsultacji między rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych a architektem prowadzącym oraz ustaleniu podstawowych funkcji i gabarytów budynku powinno nastąpić określenie podziału strefowego budynku - co najmniej na podstawowe strefy pożarowe. Na tej podstawie konstruktor powinien zaprojektować układ konstrukcyjny obiektu, zwracając szczególną uwagę na elementy oddzielenia pożarowego. Ściany czy stropy oddzielenia pożarowego powinny się bowiem opierać na innych elementach, które spełniają wymóg nośności w warunkach pożaru co najmniej przez taki sam okres, jak dana ściana czy strop oddzielenia pożarowego.

Kiedy projekt architektoniczny nie jest odpowiednio koordynowany z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych i konstruktorem, zdarza się, że np. ściany oddzielenia pożarowego klasy REI 120 posadowione są na stropach o niższej klasie odporności - REI 60. Dopiero kiedy konstruktor ustali układ głównej konstrukcji nośnej, uwzględniając podział strefowy budynku, architekci powinni przystąpić do zaprojektowania szczegółowego układu wewnętrznego, a instalatorzy - przebiegu sieci i instalacji użytkowych w budynku.

Już na etapie projektu budowlanego dokumentacja wielobranżowa powinna być ściśle związana ze scenariuszem pożarowym, tzn. projektanci poszczególnych branż w porozumieniu z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych powinni opracowywać swoje projekty w taki sposób, żeby w przypadku pożaru możliwe było zrealizowanie określonej sekwencji zdarzeń poprzez wysterowanie poszczególnych urządzeń i systemów. Oczywiście matryca sterowań może być opracowana w szczegółach na etapie projektu wykonawczego, jednak dobór systemów i urządzeń na etapie projektu budowlanego musi umożliwiać zrealizowanie wskazanych funkcji w odpowiednim czasie.

Na etapie projektu budowlanego scenariusz pożarowy powstaje w formie wytycznych rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych dla architekta, projektantów branży elektrycznej (w tym systemu sygnalizacji pożaru, oświetlenia awaryjnego itp.) i sanitarnej (w tym hydrantów wewnętrznych, stałych urządzeń gaśniczych, wentylacji pożarowej itp.). Najlepiej, żeby wytyczne rzeczoznawcy obejmowały również algorytmy sterowań - tj. kilka najbardziej prawdopodobnych scenariuszy pożarów w różnych strefach budynku, z uwzględnieniem systemów i urządzeń, które powinny zadziałać, sposobu tego zadziałania, czasu i sekwencji.

Na etapie projektu budowlanego wystarczające jest wskazanie ogólnych informacji dotyczących wymaganych systemów, w tym przebiegu i klasy pożarowej głównych linii zasilających itp. Natomiast na etapie projektu wykonawczego powinno nastąpić uszczegółowienie, do takiego stopnia, żeby wykonawca nie miał wątpliwości, jakie urządzenia powinien zastosować (o jakich parametrach) czy jakich użyć przewodów do zasilania i sterowania nimi itp.

Uwzględnić należy przy tym przebieg przewodów wraz z ich zamocowaniem w budynku przez inne strefy pożarowe. Ponadto określone musi zostać usytuowanie poszczególnych elementów instalacji i systemów pożarowych w obiekcie przy uwzględnieniu przebiegu innych sieci, a także elementów budowlanych i konstrukcyjnych budynku.

Zapewnić należy również odpowiednią ochronę - np. poprzez usytuowanie urządzeń przeciwpożarowych w odrębnych, wydzielonych strefowo pomieszczeniach (np. rozdzielnia elektryczna do celów pożarowych).

Przepusty ppoż. i klapy oddzielenia pożarowego należy pokazywać zarówno na etapie projektu budowlanego, jak i wykonawczego. Oświetlenie awaryjne z obliczeniami jego natężenia czy też czujki systemu sygnalizacji pożaru mogą zostać precyzyjnie rozmieszczone na etapie projektu wykonawczego.

Należy jednak pamiętać, że projekty, które zostaną dopracowane w zakresie zabezpieczeń przeciwpożarowych na etapie projektu wykonawczego, powinny podlegać ponownemu uzgodnieniu pod względem wymagań ochrony przeciwpożarowej. W przeciwnym razie rzeczoznawca ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych nie ma możliwości stwierdzenia, czy zaprojektowane systemy, instalacje i urządzenia są zgodne z wymaganiami ochrony ppoż., i nie powinien pozytywnie opiniować takiej dokumentacji projektowej.

Faza wykonawcza - budowa

Na etapie realizacji inwestycji rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych mają często do czynienia z zapytaniami "z budowy" związanymi z możliwościami rezygnacji z części zabezpieczeń przeciwpożarowych lub zmiany niektórych rozwiązań na tańsze w celu ograniczenia kosztów.

Rozpatrując tego typu zapytania, rzeczoznawcy muszą się wykazać szczególną ostrożnością i wnikliwością. Trzeba mieć świadomość, że wymagania dotyczące zabezpieczeń przeciwpożarowych, a wynikające wprost z przepisów, stanowią jedynie pewien poziom "minimum", który powinien wystarczać w przypadku większości obiektów o określonej funkcji i gabarytach. Jednak każdorazowo należy rozpatrywać, czy wykreowany w ten sposób poziom bezpieczeństwa pożarowego jest wystarczająco wysoki dla danego budynku. Może się okazać, że pomimo spełnienia podstawowych wymagań wynikających z przepisów budynek nadal nie będzie zapewniał bezpieczeństwa użytkownikom w razie pożaru i konieczności ewakuacji. Należy wówczas doprojektować ponadnormatywne zabezpieczenia, mimo że nie zostały one wprost wskazane w przepisach.

Może się okazać również, że z uwagi na funkcję czy technologię, która ma być realizowana, niektóre ze wskazanych w przepisach przeciwpożarowych zabezpieczeń mogą być nieodpowiednie dla danego obiektu lub wręcz stwarzać dodatkowe zagrożenie. W takich przypadkach konieczne jest wystąpienie z wnioskiem o odstępstwo lub opracowanie ekspertyzy albo opinii technicznej ppoż., w których wskazane zostaną rozwiązania zastępcze czy zamienne, których celem jest zapewnienie niepogorszenia poziomu bezpieczeństwa pożarowego pomimo niespełnienia wymagań wynikających z obowiązujących rozporządzeń.

Wracając do kwestii ewentualnych zmian rozwiązań projektowych na etapie budowy: należy pamiętać, że oszczędności na zabezpieczeniach przeciwpożarowych mogą się okazać tragiczne w skutkach, a także wiązać ze stratami o wiele wyższego rzędu niż kwoty zaoszczędzone.

Należy również zwracać uwagę na to, żeby urządzenia przeciwpożarowe zamieniane na wniosek wykonawcy miały stosowne dokumenty dopuszczające je do obrotu i spełniały postawione w projekcie wymagania. Na przykład klapy oddymiające, poza zaprojektowaną powierzchnią czynną i geometryczną, muszą spełniać wymogi dotyczące obciążeń wiatrem, śniegiem itp. dla danej lokalizacji.

Urządzenia zaproponowane zamiast pierwotnie zaprojektowanych muszą także umożliwiać zgodne z założonym scenariuszem wysterowanie systemów pożarowych.

Należy również uzmysłowić projektantowi prowadzącemu, że pozorna oszczędność na jednym urządzeniu może pociągać za sobą inne koszty, np. zmiana jednej droższej centrali sygnalizacji pożaru umożliwiającej wysterowanie wielu elementów systemu na wiele mniejszych i tańszych centralek może powodować m.in. zwiększenie kosztów przewodów w stosunku do rozwiązania zaproponowanego na początku.

Niezwykle ważne jest dołożenie wszelkiej staranności przy wykonawstwie zaprojektowanych zabezpieczeń przeciwpożarowych. Zdarza się na przykład, że montaż układów systemowych, urządzeń i systemów przeciwpożarowych wraz z przewodami nie odbywa się zgodnie z aprobatą techniczną (obecnie krajową oceną techniczną), instrukcją producenta czy sztuką budowlaną, a dla oszczędności stosowane są produkty o innych parametrach niż wskazano w aprobacie (KOT).

Dzieje się tak często np. w przypadku wykonania izolacji cieplnej ścian zewnętrznych ze styropianu w systemie zapewniającym nierozprzestrzenianie się ognia. Dobierany jest styropian o nieodpowiedniej gęstości i wadze. Bywa, że jest przyklejany do ścian w nieodpowiedni sposób, co powoduje, że w razie pożaru wyrób nie spełnia swojej funkcji i mimo deklarowanych parametrów umożliwia rozprzestrzenianie się ognia po elewacji.

Problem dotyczy również montażu stolarki o deklarowanej klasie odporności ogniowej. Drzwi lub witryny pożarowe montowane są np. z użyciem pianki do stolarki bezklasowej zamiast specjalnej pianki do okuć przeciwpożarowych. Przepusty przeciwpożarowe bywają wykonywane za pomocą nieodpowiednio dobranych mas czy opasek, których deklarowane zastosowanie w dokumentacji technicznej nie odpowiada rzeczywistemu.

Wszelkie nieprawidłowości na tym etapie mogą mieć kluczowe znaczenie w warunkach pożaru. Są to w dużej mierze kwestie decydujące o tym, czy przegrody przeciwpożarowe faktycznie spełnią swoją funkcję i będą stanowiły barierę dla przedostawania się ognia, temperatury i/lub dymu, czy też spowodują, że warunki panujące w budynku przekroczą parametry krytyczne w czasie krótszym niż wymagany dla bezpiecznej ewakuacji (WCBE).

Jakość wykonawstwa oraz prawidłowo dobrane rozwiązania materiałowe mają również ogromne znaczenie dla bezpieczeństwa ekip ratowniczych. Dobór materiałów do elementów wykończeniowych i wyposażenia wnętrz może przyczynić się do warunków, jakie panują w czasie pożaru, w tym ilości dymu, jego toksyczności, a tym samym warunków widzialności na drogach ewakuacyjnych. Ekipy ratownicze muszą niejednokrotnie włożyć sporo wysiłku, żeby ochronić się również przed odpadającymi pod wpływem ognia elementami budynku, co utrudnia to prowadzenie skutecznych i efektywnych działań ratowniczo-gaśniczych.

Zgodnie z § 225 rozporządzenia w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej [1] elementy okładzin elewacyjnych muszą zostać zamocowane do konstrukcji budynku w taki sposób, żeby uniemożliwione zostało ich odpadanie w razie pożaru przez czas zależny od klasy odporności ogniowej ściany zewnętrznej budynku. Mimo to zdarza się, że różnego rodzaju żaluzje zewnętrzne czy panele elewacyjne są montowane w sposób niespełniający powyższego wymogu. Stosuje się nieodpowiednie kotwy, które w warunkach pożaru nie są w stanie wystarczająco długo utrzymać fragmentów elewacji.

Zdarza się również, że sam fragment elewacji ulega szybkiemu zniszczeniu i pomimo odpowiedniego zamocowania rozpada się pod wpływem wysokiej temperatury, zagrażając bezpieczeństwu ekip ratowniczych. Problem ten może wynikać zarówno z braków w dokumentacji, jak i niewystarczającej staranności przy doborze rozwiązań materiałowych na budowie.

Warto zadbać, żeby dana budowa miała wsparcie konsultanta/rzeczoznawcy do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych albo rzeczoznawcy prowadzącego inwestycję. Dzięki temu na etapie wykonawstwa kontrolowana jest jakość i odpowiedni dobór rozwiązań dla budynku, zaś realizowany obiekt jest bezpieczny zarówno dla użytkowników, jak i funkcjonariuszy prowadzących akcję ratowniczo-gaśniczą.

Przygotowanie budynku do użytkowania i odbiory

Przed przystąpieniem do odbioru budynku warto skorzystać z pomocy rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych lub innej osoby biegłej w zagadnieniach bezpieczeństwa pożarowego w celu sprawdzenia, czy budynek na pewno został wykonany zgodnie z projektem, obowiązującymi przepisami i wiedzą techniczną. Podczas takiej kontroli należy przeprowadzić próbę współdziałania systemów pożarowych i sprawdzić prawidłowość wykonania zaprojektowanych rozwiązań. Dzięki temu istnieje możliwość skorygowania ewentualnych nieprawidłowości czy niedociągnięć przed dokonaniem czynności kontrolno-rozpoznawczych przez funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej.

Podczas kontroli budynku przed odbiorami należy również sprawdzić, czy dokumentacja projektowa, wykonawcza i powykonawcza jest odpowiednio przygotowana i kompletna. Na egzemplarzach projektu przedstawianych funkcjonariuszom często brakuje pieczęci uzgadniających. W toku prac wykonawczych dokumentacja bywa rozpinana i używana na budowie w częściach, a na potrzeby odbioru wypożyczany jest egzemplarz archiwalny biura projektowego, który często nie jest przedstawiany do uzgodnienia rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych.

Ponadto należy się upewnić, czy wszystkie projekty branżowe związane z bezpieczeństwem pożarowym budynku zostały uzgodnione pod względem wymagań ochrony przeciwpożarowej przez rzeczoznawcę na etapie pozwalającym na ostateczną weryfikację prawidłowości zastosowanych rozwiązań.

Do odbioru Państwowej Straży Pożarnej należy przedstawić również instrukcję bezpieczeństwa pożarowego, jeżeli jej opracowanie jest dla danego obiektu wymagane.

Dobrą praktyką jest także uczestnictwo rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych prowadzącego inwestycję w czynnościach kontrolno-rozpoznawczych. Znając koncepcję zabezpieczeń w danym obiekcie, będzie on mógł na bieżąco wyjaśniać ewentualne wątpliwości i merytorycznie odpowiadać na pytania funkcjonariuszy.

Podsumowanie

Dobra współpraca między architektem, branżystami a rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych, rozpoczęta na odpowiednio wczesnym etapie projektowania, nie jest jedynie warunkiem stawianym przez rozporządzenie [1]. W rzeczywistości ma ona przełożenie na prawidłowe i efektywne projektowanie oraz wykonawstwo obiektu budowlanego. Przy zachowaniu należytej staranności w trakcie realizacji obiekt zaprojektowany w sposób określony powyżej nie powinien sprawiać problemów odbiorowych. Tym samym minimalizuje się ryzyko potencjalnych strat czy opóźnień i konieczności składania wyjaśnień.

Literatura

1. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 2 grudnia 2015 r. w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej (DzU z 2015 r., poz. 2117).
2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (DzU nr 89/1994, poz. 414, z późn. zm.).
3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU nr 109/2010, poz. 719).
4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2015 r., poz. 1422).

Artykuł pochodzi z miesięcznika "Rynek Instalacyjny"

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!