Problemy techniczno-prawne wykonywania i odbioru posadzek przemysłowych

Niezależnie od regulacji ujętych w Kodeksie cywilnym [1] i Prawie budowlanym [2] istotna jest kwestia, kiedy odmowa odbioru robót budowlanych jest uzasadniona, a kiedy nie, jeśli inwestor stwierdził wady obiektu.

Najważniejsze wydaje się ustalenie istotności stwierdzonych wad. Za wady istotne należy uznać takie, które uniemożliwiają użytkowanie obiektu i uzasadniają odmowę odbioru robót oraz wstrzymanie wynagrodzenia wykonawcy. Wady nieistotne natomiast są z reguły usterkami np. o charakterze estetycznym i nie mają wpływu na cechy użytkowe obiektu lub jego części. Powinny one w najlepszym wypadku obniżać wartość robót; należałoby je wyceniać przez oszacowanie kosztów ich usunięcia. Nieuzasadniona odmowa odbioru robót w wypadku stwierdzenia wad nieistotnych powinna skutkować uznaniem działań inwestora za zwłokę i stać się podstawą roszczeń odszkodowawczych wykonawcy.

Artykuł opisuje sytuację konfliktową między inwestorem a wykonawcą dotyczącą usterek i wad wykonawczych betonowej posadzki przemysłowej.

Geneza konfliktu

Przedmiotem sporu była betonowa posadzka przemysłowa ze zbrojeniem rozproszonym wykonana w hali magazynu wyrobów gotowych. Jej jakość zamawiający zakwestionował po stwierdzeniu wad użytkowych. Inwestor nie wypłacił wynagrodzenia wykonawcy, przystąpił jednak do użytkowania obiektu. Wykonawca zakwestionował jakość betonu dostarczonego przez producenta do wykonania posadzki i nie dokonał zapłaty za niego. W konsekwencji producent betonu wniósł pozew o zapłatę za beton dostarczony wykonawcy. Sąd zlecił wykonanie opinii technicznej dotyczącej jakości betonu użytego do wykonania posadzki.

Przedmiot i cel badań

Przedmiotem badań był beton, który według dokumentów dostawy był betonem klasy B25 (C20/25) o konsystencji półciekłej (K4), wykonanym z użyciem cementu CEM I 32,5 R i kruszywa o uziarnieniu do 16 mm, z domieszkami BV18 i FM21 oraz dodatkiem włókien stalowych w ilości 25 kg/m3. Warstwa powierzchniowa betonu została utwardzona posypką utwardzającą [3].

Celem badań było udzielenie odpowiedzi na pytania, czy:

• dostarczony beton był zgodny z polską normą?,
• beton był zgodny z zamówieniem wykonawcy?,
• zamówienie wykonawcy w zakresie jakości betonu było zgodne z polską normą?,
• zamówiony przez wykonawcę i dostarczony przez producenta beton umożliwiał wykonanie posadzki dobrej jakości, czy też nie nadawał się w ogóle do jej wykonania?

Celem opracowania było także uzyskanie dodatkowych informacji, koniecznych do ustalenia jakości betonu i stopnia ewentualnego obniżenia jego wartości w przypadku występowania wad produkcyjnych.

Ze względu na tak określony cel opracowanie obejmowało:

• analizę dostępnej dokumentacji dotyczącej zastosowanego betonu posadzkowego,
• ocenę zgodności istniejących dokumentów zamówienia z obowiązującymi aktami normatywnymi i wymogami technologicznymi,
• ocenę zgodności dostarczonego betonu z istniejącą dokumentacją zamówienia,
• ocenę wpływu jakości dostarczonego betonu na uzyskaną jakość posadzki,
• pobranie próbek do badań laboratoryjnych,
• badania laboratoryjne wybranych właściwości mechanicznych i fizycznych betonu, tj. gęstości objętościowej, wytrzymałości na ściskanie, nasiąkliwości oraz badań mikrostrukturalnych,
• badanie wpływu jakości betonu na występujące wady utwardzonej warstwy powierzchniowej posadzki.

Łącznie do badań pobrano 15 próbek-odwiertów o średnicy 60 mm i 100 mm o średniej długości ok. 14 cm (grubość posadzki nad izolacją). Część z pobranych odwiertów wykonano w miejscach występowania zgłaszanych wad posadzki, tj. widocznych wykruszeń lub wgłębień w utwardzonej warstwie powierzchniowej.

Analiza wyników badań

Badany beton charakteryzował się gęstością objętościową właściwą dla betonu zwykłego, wykonanego z użyciem kruszywa żwirowego otoczakowego. Obserwacja przełomów betonu potwierdzała właściwe jego przygotowanie i zagęszczenie na budowie. Wytrzymałość betonu posadzki spełniała wymagania normy PN-EN 206-1:2003 [4] dla zakładanej klasy C20/25 (B25): w każdym z badanych miejsc uzyskano wytrzymałości betonu wyższe niż dla klasy C25/30 (B30). Spełniono także wymagania określone w "Warunkach technicznych wykonania i odbioru robót budowlano-montażowych" [5] w zakresie minimalnej klasy betonu przeznaczonego na posadzki betonowe o podwyższonej odporności na ścieranie. Badany beton spełniał także wymagania normy PN-88/B-06250 [6] dotyczące betonów osłoniętych przed bezpośrednim działaniem czynników atmosferycznych. Obecność w betonie ziaren słabych mieściła się w zakresie wyznaczonym przez normę PN-86/B-06712 [7] w odniesieniu do kruszyw żwirowych wielofrakcyjnych, o średnicy ziaren powyżej 4 mm.

Za istotną dla oceny jakości posadzki uznano natomiast obecność ziaren pochodzących z betonu oraz włókien stalowych w warstwie powierzchniowej, wykonanej przy użyciu posypki utwardzającej, w tym ziaren słabych (fot. 1-3).

Nie stwierdzono powstawania nowych uszkodzeń na powierzchni spowodowanych innymi czynnikami, np. pęcznieniem ziaren czy reakcjami chemicznymi w obecności wilgoci. Nie stwierdzono również obecności zanieczyszczeń organicznych w badanych próbkach betonu.

W świetle sformułowanych stwierdzeń oraz na podstawie uzyskanych informacji, a w szczególności przeprowadzonych wizji lokalnych i badań laboratoryjnych stwierdzono, że dostarczony przez producenta beton umożliwiał wykonanie posadzki dobrej jakości. Beton ten zawierał wprawdzie dużą, ale dopuszczalną ilość ziaren słabych, głównie węglanowych, ich obecność jednak nie mogła być uznana za wadę, szczególnie w posadzkach pokrywanych dodatkową warstwą utwardzającą. Obecność w betonie ziaren słabych, zwietrzałych lub innych drobnych zanieczyszczeń dopuszczonych normą mogła jednak wpływać na obniżenie jakości posadzki, gdy ziarna te zostały wprowadzone do przypowierzchniowej warstwy utwardzającej.

O tym, czy ziarna kruszywa z betonu lub włókna zbrojenia rozproszonego zostaną wprowadzone do warstwy utwardzającej posadzkę, decydowały przede wszystkim przeprowadzone czynności technologiczne.

W analizowanym przypadku za przyczynę uszkodzeń powierzchni posadzki uznano technologię jej wykonania - do przypowierzchniowej warstwy utwardzającej wprowadzono słabe ziarna kruszywa pochodzącego z betonu posadzki, a także drutów zbrojenia rozproszonego, widocznych na powierzchni. Należy jednak dodać, że problem ten nie pojawiłby się mimo zaistniałych niedociągnięć technologicznych, gdyby beton nie zawierał ziaren słabych lub innych zanieczyszczeń. Wymagania w tym zakresie należałoby jednak sprecyzować w formie specyfikacji technicznych i zawrzeć w zamówieniu składanym przez zamawiającego (w tym wypadku wykonawcę robót), czego zwykle się nie robi.

Z bardzo podobną sytuacją zetknięto się w hali innego magazynu, który był użytkowany przez inwestora pomimo nieodebrania robót posadzkowych [8]. Celem badań i analiz było w tym wypadku ustalenie przyczyn powstania wad posadzki betonowej zbrojonej włóknami stalowymi. Widocznymi wadami posadzki były tym razem występujące miejscowo pęknięcia i zarysowania, wykruszenia betonu przy krawędziach dylatacyjnych, nierówności powierzchni oraz ubytki i rozwarstwienia elastycznych wypełnień szczelin ­dylatacyjnych (fot. 4-6). Wady te zostały zinwentaryzowane w trakcie wizji lokalnej i naniesione na rysunki. Cechą wyróżniającą lokalizację większości wad w postaci pęknięć było ich występowanie w części hali, w której nie wykonano większości z wymaganych nacięć-szczelin skurczowych w otoczeniu słupów.

Pęknięcia posadzki były typowymi pęknięciami skurczowymi, których rozwartość została powiększona w efekcie normalnych obciążeń eksploatacyjnych. Ich występowanie było spowodowane głównie błędami wykonawczymi:

• zbyt późnym wykonaniem nacięć dylatacyjnych lub ich brakiem,
• brakiem właściwej pielęgnacji wilgotnościowej,

a także, pośrednio:

• nierówną powierzchnią podbudowy,
• brakiem właściwie wykonanej warstwy poślizgowej,
• zmniejszoną ilością zbrojenia rozproszonego.

Wykruszenia przy krawędziach w miejscu przerwy roboczej były efektem klawiszowania sąsiednich płyt i związanych z tym dodatkowych obciążeń dynamicznych od kół wózków widłowych. Wada ta była pochodną wadliwego wykonania przerwy roboczej, tj. prawdopodobnym brakiem tzw. dyblowania płyt. Jest to wada istotna, ale usuwalna. Z kolei stwierdzone ubytki i nieszczelności elastycznych wypełnień szczelin dylatacyjnych były wadami wykonawczymi stosunkowo łatwo usuwalnymi.

Należy podkreślić, że większość stwierdzonych wad posadzek, np. w postaci punktowych odprysków powierzchniowych, nie może być uznanych za istotne. Brak regulacji normowych i specyfikacji technicznych uściślających tę kwestię uniemożliwia (utrudnia) kwalifikację tego typu usterek jako wady wyrobu, ich obecność należy rozpatrywać co najwyżej w kategoriach wad o charakterze estetycznym, nieumniejszających walorów użytkowych posadzki. Również pozostałe wady można wyceniać przez oszacowanie kosztów ich usunięcia, przy założeniu jednostkowych nakładów robocizny i zastosowaniu odpowiednich materiałów naprawczych. Nie zwalnia to oczywiście wykonawcy z odpowiedzialności za wady wykonanych robót oraz konieczności poniesienia kosztów ich usunięcia (obniżenia wynagrodzenia).

W omawianych przypadkach nie powinno to jednak stanowić dla zamawiającego podstawy do odstąpienia od odbioru robót i wstrzymania wynagrodzenia wykonawcy.

Wnioski

Na podstawie analizy dokumentacji oraz przeprowadzonych oględzin posadzek stwierdzono, że inwestorzy hal, w których wykonano posadzki, pomimo że nie odebrali części robót, przystąpili do użytkowania obiektów zgodnie z ich przeznaczeniem. Przepisy Prawa budowlanego wymagają w tym zakresie od inwestora, aby przed przystąpieniem do użytkowania zawiadomił właściwy organ nadzoru budowlanego o zakończeniu budowy (zgodnie z art. 54 ustawy [2]) i załączył odpowiednią dokumentację, i na tej podstawie uzyskał ostateczne pozwolenie na użytkowanie obiektu.

Należy tu zwrócić uwagę na art. 3, pkt 13 Prawa budowlanego [2], który wskazuje, że w skład dokumentacji budowy wchodzą m.in. protokoły odbiorów częściowych i końcowych. Należy więc wnioskować, że czynność odbioru robót powinna zostać dokonana w formie protokołu przez uprawnioną przez inwestora osobę o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych (art. 3, pkt.13 w zw. z art. 18, ust. 1 Prawa budowlanego [2]). Stawia to przed inwestorem wymóg odebrania wszystkich robót w obiekcie przed przystąpieniem do jego użytkowania.

Niezależnie od tego niektórzy autorzy powołują się tu na przepisy Kodeksu cywilnego [1], które nie precyzują określonej formy dokonania odbioru robót budowlanych. W oparciu wyłącznie o nie można przyjąć, że dla wywołania odpowiednich skutków cywilnoprawnych wystarczającym jest dokonany w dowolnej formie odbiór prac przez samego inwestora [9].

Na podstawie orzecznictwa Sądu Najwyższego można również stwierdzić, że "w przepisie art. 647 k.c. [1] nie przesądzono o formie odbioru obiektu budowlanego (…), dlatego nie można wykluczyć, że w okolicznościach konkretnej sprawy może dojść do faktycznego odbioru obiektu bez sporządzenia formalnego protokołu" [9].

Czynnością odbioru może zatem być każde zachowanie inwestora, które ujawnia jego wolę w sposób dostateczny. Oznacza to, że w pewnych okolicznościach wykonawca ma możliwość wykazania odbioru robót nie tylko za pomocą protokołu, ale też przez wykazanie innych czynności podjętych przez inwestora, a już na pewno w sytuacji przystąpienia do użytkowania obiektu, o czym w przypadku jawnego naruszenia prawa powinien zawiadomić właściwy organ nadzoru budowlanego. Takie zawiadomienie powinno skutkować wszczęciem postępowania przeciw nieuczciwemu inwestorowi i doprowadzić do wypłaty wynagrodzenia wykonawcy, z ewentualnym pomniejszeniem o wartość stwierdzonych wad lub wymogiem ich usunięcia.

Jeżeli budynek został prawidłowo przekazany do użytkowania zgodnie z wymogiem Prawa budowlanego [2], oznacza to, że musiał zostać uprzednio odebrany. 

Reasumując, należy stwierdzić, że spotykane często w praktyce podobne sytuacje konfliktowe nie musiałyby mieć miejsca, gdyby nie niska świadomość prawa, a także praw i obowiązków głównych uczestników procesu inwestycyjnego, tj. inwestorów i wykonawców. Istotną rolę do spełnienia ma również właściwy organ nadzoru budowlanego (jeżeli został powiadomiony), a także pełnomocnicy prawni oraz orzecznicy - to oni znają prawo, a więc powinni prowadzić postępowanie we właściwym kierunku.

Literatura

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (DzU z 1964 r. nr 16, poz. 93 ze zm.).
2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (t.j. DzU z 2010 r. nr 243, poz. 1623 ze zm.).
3. M. Franczyk, J. Kulpiński, G. Prokopski, "Opinia techniczna dotycząca jakości betonu użytego do wykonania posadzki w hali magazynu", Politechnika Rzeszowska, Rzeszów 2005.
4. PN-EN 206-1:2003, "Beton. Część 1: Wymagania, właściwości, produkcja i zgodność".
5. "Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-montażowych", oprac. ITB, t. I, cz. 1-4, Wydawnictwo ARKADY, Warszawa 1990.
6. PN-88/B-06250, "Beton zwykły".
7. PN-86/B-06712, "Kruszywa mineralne do betonu".
8. J. Kulpiński, M. Franczyk, "Opinia techniczna dotycząca przyczyn wad posadzki betonowej w hali "A", Politechnika Rzeszowska, Rzeszów 2011.
9. S. Lebioda, "Czy odbiór robót budowlanych może nastąpić w sposób milczący", 19.06.2012, AbcNieruchomości.pl.

IZOLACJE 3/2013

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!