Farby elewacyjne - rodzaje, właściwości i zastosowanie

Wybór rodzaju i jakości farby wpływa na trwałość elewacji, natomiast kolor powłoki decyduje o wyglądzie, uwypuklając nierzadko walory estetyczne danego budynku. Tym dwóm zasadniczym funkcjom farb elewacyjnych, tj.: ochronnej – ochrona wyprawy tynkarskiej przed oddziaływaniem czynników zewnętrznych (wilgoć, woda, promieniowanie UV, mikroorganizmy, zabrudzenia itp.), dekoracyjnej – nadawanie elewacji oczekiwanej kolorystyki lub przywracanie pierwotnego wyglądu powierzchni, podporządkowane są wszystkie zasadnicze właściwości fizykochemiczne każdej farby elewacyjnej. Należy podkreślić, że nie ma farby uniwersalnej, która może być stosowana na każdym podłożu i użytkowana w różnych warunkach otoczenia, dlatego też decydując się na wybór farby, warto poznać jej zalety, warunki aplikacji i ograniczenia stosowania.

KRYTERIA wyboru

Przy wyborze farby należy się kierować rodzajem malowanego podłoża, charakterem i stylem budynku (nowy, stary, nowoczesny, zabytkowy), a także uwzględnić wymagania techniczne budynku, lokalizację obiektu i warunki jego eksploatacji. Abstrahując od rodzaju podłoża i charakteru budynku, należy wybierać farby o wysokiej jakości, czyli charakteryzujące się: wysoką trwałością eksploatacyjną powłoki – farba powinna być odporna na korozję mikrobiologiczną (pleśnie, grzyby, algi) oraz niekorzystne warunki użytkowania (duże nasłonecznienie, silny deszcz i mróz). Elewacje narażone są na długotrwałe działanie promieni słonecznych, które nagrzewają ją i powodują powstawanie naprężeń termicznych, dlatego w niektórych wypadkach należy unikać wybierania ciemnych kolorów farb zewnętrznych. Jest to szczególnie istotne w przypadku malowania tynków w systemach ociepleń, ponieważ płyty izolacji termicznej nie są w stanie odprowadzić ciepła nagromadzonego w rozgrzanej warstwie zewnętrznej, co w konsekwencji może doprowadzić do powstania zarysowań w powłoce malarskiej.

Barwy ciemne można stosować wtedy jedynie na niedużych powierzchniach, np. detalach architektonicznych, i to najlepiej na mało nasłonecznionych fragmentach elewacji. Powłoki malarskie powinny być ponadto odporne na częste mycie i szorowanie. Duże znaczenie ma ilość i jakość spoiwa w recepturze farby. Szczególnie trwałe są tzw. samoczyszczące się powłoki malarskie, które dzięki efektowi odpychania zanieczyszczeń oraz perlenia podczas działania wody stosunkowo łatwo oczyszczają się podczas opadów deszczu. Tego rodzaju farby, nazywane potocznie samoczyszczącymi się, powinny być stosowane na budynkach usytuowanych w pobliżu ruchliwej ulicy lub w miejscach o wysokim zapyleniu. Duża odporność na działanie deszczu i mrozu jest związana z małą wodochłonnością farby, która kształtowana jest przez jakość spoiwa oraz dodatki środków hydrofobizujących.

O trwałości eksploatacyjnej powłoki decydują również inne parametry, takie jak: wytrzymałość mechaniczna, odporność na działanie środowiska alkalicznego, a w niektórych sytuacjach również jej elastyczność; dużą trwałością koloru w czasie – wygląd powłoki po wielu latach eksploatacji nie powinien się istotnie zmienić. Farba nie powinna zbytnio blaknąć ani się przebarwiać, a powłoka koloru białego – żółknąć pod wpływem oddziaływania promieniowania UV. Takie właściwości farba zawdzięcza wysokiej jakości tzw. bazy (spoiwa), wypełniaczy i pigmentów, a także właściwie dobranym proporcjom tych składników. Jeśli ściana narażona jest na intensywne oddziaływanie słońca, prawdopodobnie nieco wyblaknie, najlepiej więc od razu wybrać trochę intensywniejszy odcień farby dobrej jakości; wysokim stopniem krycia – liczba warstw farby potrzebna do całkowitego pokrycia malowanej powierzchni, pozwalająca na uzyskanie powłoki nieprześwitującej, na której nie widać warstw spodnich (często zabrudzonych lub innego koloru) ma zasadnicze znaczenie przy określeniu zużycia farby.

Jest to bardzo istotne, szczególnie podczas malowania dużych powierzchni, z uwagi na koszt pomalowania elewacji i walory estetyczne. Dobrej jakości farby kryją już po dwukrotnym malowaniu, a na pomalowanej elewacji nie widać żadnych smug i palm związanych z prześwitywaniem podłoża. Warto podkreślić, że w przypadku stosowania farb o ciemnych i intensywnych kolorach wysoki stopień krycia jest szczególnie trudny do uzyskania, a elewacja wymaga często trzy-, a czasem nawet czterokrotnego malowania. Wysoki stopień krycia związany jest przede wszystkim z ilością i jakością bieli tytanowej użytej w recepturze farby; dobrymi właściwościami roboczymi – farba powinna wykazywać podczas pracy właściwości tiksotropowe, polegające na tym, że nie rozpryskuje się nadmiernie podczas nakładania wałkiem lub też nie spada z pędzla.

Aplikacja takiej farby jest łatwa i pozwala na wydajną pracę, zapewniającą niskie jej zużycie. Ważne jest również tej szybkie wysychanie, pozwalające na jak najszybsze przystąpienie do ponownego malowania. Bardzo często, szczególnie latem, pomimo zaleceń producentów dopuszczających malowanie drugiej warstwy następnego dnia po nałożeniu pierwszej, nakładanie obu warstw odbywa się tego samego dnia. Szybkie wysycha nie farby ogranicza przyklejanie się kurzu i zabrudzeń do świeżo pomalowanej powłoki. Inną istotną właściwością użytkową jest przyczepność farby do podłoża. Dobra przyczepność gwarantuje trwałość powłoki, na której nie tworzą się drobne pęcherzyki z powietrzem w wyniku miejscowych braków przyczepności do podłoża. W przypadku farb przeznaczonych do natrysku mechanicznego agregatami hydrodynamicznymi bardzo istotne jest zapewnienie takich właściwości, które ograniczą zapychanie się sitka oraz ograniczą konieczność częstego czyszczenia wnętrza pistoletu natryskowego; małą emisją szkodliwych związków – dobrej jakości farby nie wydzielają intensywnych, nieprzyjemnych zapachów podczas malowania.

O tych zapachach po części decydują szkodliwe dla zdrowia lotne związki organiczne LZO (ang.: VOC), pochodzące np. z zawartych w farbie środków biobójczych (tzw. biocydów). W świetle definicji rozporządzenia ministra gospodarki (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 72) LZO stanowią lotne związki organiczne o początkowej temperaturze wrzenia nieprzekraczającej 250°C (mierzonej w warunkach ciśnienia normalnego), a ich dopuszczalna zawartość w farbach aplikowanych na zewnętrznych murach od 1 stycznia 2010 r. nie powinna przekraczać 40 g/l w przypadku farb wodorozcieńczalnych oraz 430 g/l w przypadku farb rozpuszczalnikowych.

Zastosowanie farb elewacyjnych

Farby stosowane do malowania elewacji budynków, w zależności od ich przeznaczenia i specyficznych właściwości można podzielić na trzy zasadnicze grupy:

• fasadowe (elewacyjne),
• egalizacyjne,
• elastyczne.

Farby fasadowe, nazywane często elewacyjnymi, to najczęściej stosowany rodzaj farb przeznaczonych do malowania ścian zewnętrznych budynków. Są to typowe farby stosowane do malowania otynkowanych ścian. Farby te nakłada się niezależnie od tego, czy budynek przed otynkowaniem został ocieplony (styropianem lub wełną), czy też nie. Farby fasadowe stosowane są zazwyczaj do malowania dekoracyjnych tynków mineralnych na spoiwie cementowym (zarówno szarych, jak i białych). Wykorzystywane są również do malowania tzw. tynków dekoracyjnych mokrych (np. akrylowych, silikatowych, silikonowych), lecz w tym wypadku związane jest to zazwyczaj z koniecznością przemalowania elewacji z uwagi na niepoprawne wykonanie takich tynków, ich wadliwą jakość czy różnice w odcieniach poszczególnych fragmentów wyprawy tynkarskiej.

Farby egalizacyjne są to farby, których zadaniem jest wyrównanie różnic w odcieniach poszczególnych fragmentów elewacji. Stosowane są najczęściej do malowania dekoracyjnych tynków mineralnych barwionych w masie w celu wyrównania ich kolorystyki i hydrofobizacji powierzchni. Stosuje się je również wtedy, gdy z pewnych względów na powierzchni tynku pojawiły się wykwity lub przebarwienia. Takie sytuacje zdarzają się wówczas, gdy tynk jest nakładany w niewłaściwych warunkach termiczno-wilgotnościowych, na podłożu niezagruntowanym o dużej chłonności lub w przypadku użycia do przygotowania tynku mineralnego zbyt dużej ilości wody zarobowej. Farby egalizacyjne nie tylko ujednolicają barwę tynku, lecz także w pewnym stopniu maskują mikropęknięcia na tynku, jeśli one występują. Farby egalizacyjne są produkowane zazwyczaj na bazie emulsji żywicy silikonowej lub akrylowej.

Mogą być stosowane do malowania tynków mineralnych oraz silikatowych, silikatowosilikonowych i silikonowych, a w przypadku farb akrylowych także do malowania fasad wykonanych z użyciem tynków na spoiwie organicznym (akrylowych i winylowych). Ważne jest, aby nanoszenie farby egalizacyjnej odbywało się jak najwcześniej od wykrycia wady malowanej powierzchni. Zaleca się nakładanie farby egalizacyjnej bezpośrednio po zakończeniu okresu  początkowego wiązania i twardnienia tynku, tj. po 2–7 dniach po jego położeniu i nie później niż po 3–4 tygodniach od nałożenia tynku. Właściwości farby i tynku w tym okresie pozwalają na jej wiązanie z tynkiem, a nie tylko pokrycie, co zapewnia uzyskanie pożądanych efektów. Farba egalizacyjna charakteryzuje się dobrą paroprzepuszczalnością, wodoodpornością i jest odporna na negatywne oddziaływanie warunków atmosferycznych.

Farby elastyczne stosowane są w przypadku pojawienia się na elewacji mikrospękań skurczowych lub małych rys nieprzekraczających zazwyczaj 1,2 mm. Warto tutaj dokonać umownego podziału rys i spękań pojawiających się na elewacjach. Mikrospękania włosowate o szerokości do 0,25 mm są najczęściej wynikiem procesów skurczowych. Natomiast rysy o szerokości 0,25–1,2 mm powstają zazwyczaj w wyniku innych procesów, takich jak przeciążenie konstrukcji, osiadanie budynku, stosowanie złej jakości tynków lub łączenie ze sobą różnych elementów murarskich. Przy szerokości powyżej 1,2 mm nie mamy już do czynienia z rysami, lecz ze spękaniami (nazywanymi często rysami konstrukcyjnymi lub dynamicznymi), wynikającymi zazwyczaj z błędów konstrukcyjnych.

Taki umowny podział rys decyduje również o rodzajach farb elastycznych. Farby o umiarkowanej elastyczności to głównie farby akrylowe lub silikonowe z dodatkiem żywicy akrylowej, natomiast farby o wysokiej elastyczności to przede wszystkim farby akrylowe. Ich elastyczność uzyskiwana jest dzięki odpowiedniemu doborowi receptury z dużą ilością spoiwa (najlepiej w postaci elastomeru) i obniżoną ilością wypełniaczy i pigmentu. Farba elastyczna po aplikacji tworzy na spękanej powierzchni jednorodną rozciągliwą i elastyczną powłokę, która uszczelnia rysy i zapewnia trwałe ich pokrycie. Elastyczność farby zapewnia ponadto trwałość powłoki nawet przy dalszych niewielkich zmianach liniowych związanych z pracą tynku. Warto podkreślić, że farby elastyczne nie powinny być stosowane na rysach konstrukcyjnych, których przyczyną powstania są błędy w projektowaniu konstrukcji budynku. Takie spękania są zazwyczaj bardzo duże i powiększają się  z czasem podczas eksploatacji budynku, dlatego naprawy powinny polegać na wyeliminowaniu przyczyn pojawienia się rys, a nie ich skutków, lub na zastosowaniu mas uszczelniających czy maskownic ochronnych. Często spotykane są też tzw. farby renowacyjne, przeznaczone do odnawiania zarówno elewacji obiektów historycznych i zabytkowych, jak i obiektów, które nie mają znaczenia z punktu widzenia ochrony zabytków. Farby renowacyjne kojarzone są również jako farby „antyrysowe”, przeznaczone do nakładania na elewacji, na której występują rysy i spękania.

Funkcja konserwatorska farb w przypadku obiektów historycznych i zabytkowych polega na takiej odnowie obiektu, która zapewni zachowanie jego oryginalnego wyglądu. W tym wypadku bardzo istotna jest kompatybilność stosowanych materiałów renowacyjnych z istniejącą materią. Nie wszystkie farby spełniają wymagania określone przez konserwatorów zabytków. Taka farba powinna być z jednej strony trwała w warunkach, w jakich będzie pracować, a z drugiej strony musi zapewnić właściwą konserwację zabytku, z odtworzeniem pierwotnych warstw elewacji.

Dlatego najczęściej jako farby renowacyjne stosowane są farby mineralne (cementowe lub wapienne) i silikatowe  (krzemianowe) umożliwiające trwałe zespolenie się z malowanym podłożem. Znacznie rzadziej wykorzystuje się farby silikonowe, a nie stosuje się w zasadzie farb akrylowych. Farby renowacyjne nie zostały wyodrębnione jako osobny rodzaj farb elewacyjnych z uwagi na to, że do odnawiania elewacji i konserwacji obiektów zabytkowych stosowane są zazwyczaj odpowiednio dobrane farby fasadowe, a w określonych wypadkach również farby elastyczne i egalizacyjne.

Rodzaje i właściwości farb elewacyjnych

Na rynku znajduje się bogaty asortyment farb elewacyjnych. Zasadnicze kryterium ich podziału opiera się na rodzaju spoiwa, na bazie którego zostały wyprodukowane. Rodzaj spoiwa w znacznej mierze kształtuje właściwości farby, a w konsekwencji jej przeznaczenie. Biorąc pod uwagę takie kryterium, farby elewacyjne można podzielić na:

• akrylowe,
• silikatowe,
• silikonowe,
• mineralne.

Na rynku istnieją również farby będące kompilacją wymieniowych rodzajów, np.: silikatowo-silikonowe, akrylowo-silikonowe. Farby akrylowe Należą do najczęściej stosowanych farb elewacyjnych. Produkowane są na bazie żywic akrylowych (kształtujących podstawowe właściwości farby). Farby akrylowe tworzą powłoki ochronne o dużej elastyczności i bardzo dobrej przyczepności do podłoża. Inną ich zaletą jest możliwość otrzymania bardzo bogatej i różnorodnej palety barw. Farby akrylowe tworzą wyjątkowo szczelne powłoki, odporne na zabrudzenia i na ścieranie podczas czyszczenia przez szorowanie. Są ponadto odporne na kredowanie, czyli osypywanie się powłoki z czasem użytkowania. Duża szczelność powłoki kształtuje bardzo małą przepuszczalność pary wodnej i gazów (w tym również dwutlenku węgla), dlatego farby te nie są stosowane do malowania elewacji ocieplonych wełną mineralną. Farby akrylowe tworzą powłoki o dużej elastyczności.

Bardzo dobrze sprawdzają się przy zabezpieczaniu powierzchni betonowych, można je też stosować do malowania powierzchni płyt włókno-cementowych. Mogą być nakładane zarówno na nowych, jak i starych, ale niezawilgoconych tynkach mineralnych. Powłoki akrylowe bardzo dobrze zabezpieczają powierzchnie cokołów lub podmurówek przed bezpośrednim wpływem wilgoci. Podczas zabezpieczania betonu farbami akrylowymi jako środek gruntujący stosuje się preparaty dostępne zazwyczaj w formie koncentratu, które są dodatkową ochroną przed wnikaniem wilgoci i soli do betonu.

Farby akrylowe nie nadają się natomiast do stosowania na podłożach ze świeżego tynku silikatowego i wapiennego. Stosowana w farbach żywica akrylowa nie jest odporna na działanie mikroorganizmów (fot. 1), dlatego farby te powinny być zabezpieczane przez dodanie odpowiednich biocydów. Niektóre firmy oferują farby, w których zabezpieczenie dodatkiem biocydu jest standardem, a w innych dodatkowo płatną opcją (chodzi tu szczególnie o tzw. biocydy powłokowe). Farby akrylowe powinny być aplikowane na podłożach o odpowiednio niskiej, ustabilizowanej wilgotności. Jeśli zalecenia te nie będą przestrzegane, może nastąpić odspajanie się farby akrylowej od podłoża z powodu oddziaływania wilgoci powstałej z kondensacji pary wodnej pomiędzy warstwą wyprawy tynkarskiej a hydrofobową i nieprzepuszczającą pary wodnej warstwą powłoki malarskiej.

Wadą farb akrylowych jest pogarszająca się z czasem użytkowania trwałość powłok. Jest to związane z tym, że farba akrylowa po wyschnięciu tworzy na powierzchni tynku nieprzepuszczalną powłokę, która z każdym rokiem użytkowania ulega stopniowej degradacji. Warto również wspomnieć, że często farby akrylowe modyfikowane są innymi polimerami, co umożliwia uzyskanie powłok o innych właściwościach. Przykładowo, dostępne są farby akrylowo-winylowe, zawierające oprócz emulsji akrylowej dodatek emulsji winylowej, polepszającej trwałość powłoki akrylowej, odporność na ścieranie, a w przypadku farb akrylowych kolorowych – spowalniającej ich blaknięcie. Na rynku dostępne są również farby akrylowe na bazie żywicy pliolitowej, które charakteryzują się dobrą paroprzepuszczalnością. Typowe farby elewacyjne akrylowe są wodorozcieńczalne. Produkowane są również farby akrylowe rozpuszczalnikowe, które wzmacniają malowane powierzchnie dzięki ich mocnemu wiązaniu się z podłożem.

Farby silikatowe

Nazywane są inaczej krzemianowymi. Produkowane są z użyciem spoiwa w postaci szkła wodnego (zazwyczaj potasowego) oraz odpowiednio dobranych wypełniaczy i pigmentów. Modyfikowane są niewielkim dodatkiem dyspersji akrylowej, zapewniającej początkową przyczepność powłoki do podłoża. Farby silikatowe zaliczane są do farb mineralnych, co nie jest słuszne. Spoiwem w tych farbach nie jest bowiem szkło wodne w postaci stałej (mające mineralny charakter), lecz płynne szkło wodne, uzyskiwane przez rozpuszczenie stałego szkła wodnego w przegrzanej wodzie (np. w temp. 150°C i przy ciśnieniu 5 atm.).

Podczas rozpuszczania krzemianu potasowego uwalnia się kwas krzemowy, jony potasowe i hydroksylowe według reakcji: K4SiO4 + 3H2O → H3SiO4 +4K+ 3OH–. Z roztworów szkła wodnego wytrąca się amorficzny żel krzemionkowy zawierający sól alkaliczną, który jednak nie ma mineralnej natury. Cechą charakterystyczną farb silikatowych jest trwałe wiązanie się z podłożem o charakterze mineralnym, dzięki czemu uzyskują wyjątkowo dobrą przyczepność do pokrywanej powierzchni i zespolenie z podłożem.

Proces ten nazywany jest krzemionkowaniem, silifikacją lub skamienieniem i polega na wnikaniu roztworu szkła wodnego do porowatego i chłonnego podłoża i reakcji z wytworzeniem żelu krzemionkowego. Proces krzemionkowania przebiega jedynie na podłożach mineralnych i z tego względu farb silikatowych nie stosuje się do malowania powierzchni uprzednio pomalowanych farbami silikonowymi, akrylowymi, alkidowymi czy olejnymi. Nie stosuje się ich również na powierzchniach gipsowych. Można je natomiast nanosić na tynki silikatowe, cementowo-wapienne, beton czy kamień naturalny.

Farby silikatowe z uwagi na duże stężenie jonów OH– mają alkaliczny charakter (pH wynosi ok. 11–12) i z tego powodu paleta ich barw jest ograniczona (alkaliczne środowisko wpływa negatywnie na niektóre barwniki). Wykazują one za to bardzo dobrą przepuszczalność pary wodnej i gazów. Farby silikatowe charakteryzują się niewielką podatnością na zabrudzenia, a z powodu wysokiego pH również na korozję biologiczną, są ponadto odporne na kredowanie. Dzięki odporności na alkalia można je stosować na świeżych tynkach cementowowapiennych, przed zakończeniem procesu karbonatyzacji. Ogólnie rzecz biorąc, farby silikatowe wykazują wyjątkową trwałość długoterminową. Ze względu na specyficzny „mineralny” wygląd farby silikatowe są szczególnie cenione w pracach konserwatorskich, przy renowacji obiektów historycznych i zabytkowych. Warto podkreślić pewną niedogodność związaną z aplikacją farb silikatowych.

Wymagają one mianowicie, aby malowanie, wiązanie i wysychanie przebiegało w odpowiednich warunkach termiczno-wilgotnościowych (temp. – najlepiej > 10°C, wilgotność względna – najlepiej < 70%) i pogodowych (brak silnego nasłonecznienia i niewystępowanie opadów). Prowadzenie prac w niesprzyjających warunkach powoduje, że proces silikatyzacji, który jest wolny, jest jeszcze bardziej wydłużony lub przebiega nieprawidłowo. Skutkiem prowadzenia prac w niskich temperaturach (wystarczających np. dla farby akrylowej) i przy nadmiernej wilgotności jest z reguły przebarwienie powłoki i nieestetyczny wygląd. Farba silikatowa oprócz odpowiednich warunków wymaga również czasu niezbędnego do całkowitego związania. Z reguły są to co najmniej 2 tygodnie (w warunkach letnich) lub co najmniej 4 tygodnie (w warunkach wiosenno-jesiennych). Dlatego też warto pamiętać, że kilka dni (kiedy farba jest wyschnięta, ale niezwiązana) to zbyt mało, aby powłoka mogła zostać poddana działaniu np. intensywnych opadów deszczu.

Malowanie farbami silikatowymi wymaga wprawy i doświadczenia, ponieważ szkło wodne z powodu wysokiego pH może niszczyć metal, szkło i okładziny ceramiczne, jeśli ma z nimi bezpośredni kontakt. Lepiej więc prace malarskie z zastosowaniem farb silikatowych zlecić specjaliście. Innym problemem przy stosowaniu farb silikatowych jest stosunkowo mała hydrofobowość powłoki, przejawiająca się jej powierzchniowym nasiąkaniem podczas opadów deszczu (fot. 2). Z uwagi na niezbyt dużą odporność farb krzemianowych na działanie wody stosuje się dodatki środków hydrofobizujących.

Jeśli jako środek modyfikujący zastosowano żywicę silikonową, mamy do czynienia z farbami silikatowo-silikonowymi. Takie farby oprócz polepszonej odporności na działanie wody, mają niższe pH, dlatego są mniej wrażliwe na wpływ warunków zewnętrznych podczas prowadzenia prac, a ponadto są łatwiejsze do nanoszenia. Na rynku pojawiła się nowa generacja farb krzemianowych, istotnie odbiegająca swoimi właściwościami od typowych farb silikatowych. Farby zolo-krzemianowe zawierają w składzie oprócz szkła wodnego potasowego także zol krzemionkowy. Kombinacja obu tych składników pozwala na uzyskanie spoiwa zolowo-krzemianowego, które przylega bez problemu do każdego rodzaju powierzchni. Dotyczy to nie tylko podłoży mineralnych, lecz także starych powłok i tynków organicznych. Farby tego typu wykazują podwójny mechanizm przylegania do podłoża; zarówno fizyczny, jak i chemiczny. Farby zolowokrzemianowe mają charakterystyczną dla farb silikatowych wysoką paroprzepuszczalność oraz polepszoną hydrofobowość. Łatwiejsza jest też ich aplikacja i są znacznie mniej alkaliczne niż farby silikatowe.

Farby silikonowe

Farby te, nazywane inaczej krzemoorganicznymi, produkowane są na bazie spoiwa w postaci emulsji żywicy silikonowej. Warto podkreślić, że silikony to bogata grupa związków krzemoorganicznych, a tylko niektóre z nich nadają się do produkcji farb elewacyjnych. Właściwie dobrane spoiwo zapewnia uzyskanie farby o wysokiej hydrofobowości, lecz równocześnie będącej przepuszczalną dla pary wodnej i dwutlenku węgla. Powłoka nie tworzy zatem zamkniętego filmu, jak to jest w przypadku farb akrylowych, lecz mikroporowatą powierzchnię o otwartych porach. Decydujące w tym procesie jest stężenie objętościowe pigmentu oraz tzw. stan krytycznej koncentracji objętościowej pigmentu, czyli stosunek objętości pigmentów i innych cząsteczek stałych w powłoce do objętości powłoki, tj. objętości substancji nielotnych.

Farby silikonowe z uwagi na wysoką odporność na zabrudzenia – łatwo ulegają oczyszczaniu po opadach deszczu – często nazywane są samoczyszczącymi się. Mówi się również, że farba wykazuje tzw. efekt perlenia. Powłoki z farb silikonowych mają ponadto podwyższoną elastyczność (choć nie tak dużą jak farby akrylowe), dobrą odporność na ścieranie, promieniowanie UV i korozję mikrobiologiczną. Są też odporne na kredowanie. Wyjątkową cechą farb silikonowych jest to, że mogą być stosowane bez ograniczeń na każdym rodzaju podłoża, zarówno na mineralnym, jak i organicznym. Stosowanie farb silikonowych pozwala na uzyskanie trwałych, żywych kolorów (fot. 3).

Farby silikonowe często modyfikowane są dodatkiem wodnej dyspersji spoiwa organicznego – powstają wtedy np. farby silikonowo-akrylowe. Sens kombinacji z żywicami wynika przede wszystkim z tego, że żywice silikonowe mają zbyt niski potencjał wiązania pigmentu, aby zapewnić wystarczającą stabilność pigmentów i wypełniaczy, co odbiłoby się negatywnie na ich odporności na wietrzenie i skutkowało przyspieszonym blaknięciem powłoki. Specyficzną grupę farb silikonowych stanowią farby egalizacyjne, o których była już mowa wcześniej. Farby mineralne Oferowane są w postaci suchych mieszanek lub past do rozrobienia z wodą. Spoiwem użytym do ich produkcji może być cement portlandzki biały, wapno (gaszone lub hydratyzowane) lub mieszanina obu tych spoiw. Uzupełnieniem są dodatki polimerów poprawiających przyczepność. Odporne na alkaliczny odczyn pigmenty dodaje się zazwyczaj już na budowie. Producenci oferują również gotową do użycia farbę wapienną, w której spoiwem jest wapno gaszone przemysłowo.

Rozrobione wodą nie nadają się do dłuższego przechowywania i powinny być zużyte w ciągu kilku godzin. Farby mineralne są stosunkowo tanie, wykazują, dobrą paroprzepuszczalność. Są jednak bardzo nasiąkliwe i mają ograniczone możliwości barwienia. Na malowanych nimi powierzchniach mogą pojawiać się wykwity solne i odbarwienia powstające w wyniku reakcji chemicznej z podłożem, dlatego tymi farbami powinien malować doświadczony malarz.

Ważne jest, aby zarówno przed malowaniem, jak i po malowaniu powierzchnię zwilżyć wodą. Farby tego typu stosuje się dość rzadko, głównie do renowacji obiektów zabytkowych, gdzie istotna jest rekonstrukcja pierwotnie stosowanych zapraw i farb. W przypadku farb wapiennych typowe dla wapna efekty ciemnienia powierzchni ścian po opadach deszczu oraz jaśnienia przy wysychaniu są niemożliwe do uzyskania żadną inną technologią, dlatego takie farby są szczególnie cenione przez konserwatorów zabytków. Farby mineralne nadają się do pokrywania tradycyjnych tynków cementowo-wapiennych, surowego betonu i podłoży kamiennych w rejonach o niskim zanieczyszczeniu powietrza. Właściwości oraz zastosowanie farb elewacyjnych przedstawiono w tabeli 1. Właściwości normowe według PN-EN 1062-1 Farby elewacyjne stanowiące składnik systemu ociepleń objęte są wymaganiami aprobaty technicznej wydawanej w naszym kraju przez Instytut Techniki Budowlanej. Wymagania w stosunku do farb są wręcz lakoniczne (należy podać gęstość objętościową, zawartość substancji suchej oraz straty prażenia w temp. 450°C i 900°C) i w żaden sposób nie odzwierciedlają jakości farby.

Innym dokumentem odniesienia dla farb elewacyjnych jest norma europejska PN-EN 1062-1 „Farby i lakiery. Wyroby lakierowe i systemy powłokowe stosowane na zewnątrz na mury i beton. Część 1: Klasyfikacja”. Ujęto w niej 7 podstawowych parametrów farb i lakierów: połysk zwierciadlany – optyczna właściwość powierzchni charakteryzująca się zdolnością zwierciadlanego odbijania światła, grubość powłoki, zależna m.in. od rozmiaru maksymalnego ziarna w wyrobie czy zawartości substancji nielotnych, wielkość ziarna – maksymalne uziarnienie, współczynnik przenikania pary wodnej, informujący o dyfundowaniu pary wodnej przez powłokę, przepuszczalność wody, charakteryzująca nasiąkliwość powłoki i penetrację wody w czasie, pokrywanie rys – parametr określający elastyczność farby i jej przydatność do nanoszenia na elewacjach, na których występują rysy o określonej szerokości, przepuszczalność ditlenku węgla, charakteryzująca dyfuzję CO2 przez powłokę.

Wszystkie z 7 parametrów mają odrębną symbolikę i klasyfikację. Sklasyfikowanie farby według tej normy pozwala użytkownikowi w dużej mierze na poznanie właściwości użytkowych farby i dokonanie odpowiedniego wyboru. Klasyfikację farb według normy PN-EN 1062-1:2005 przedstawiono w tabeli 2. Pomimo wielu wątpliwości dotyczących zawartości merytorycznej tej normy oraz metod badawczych wymieniony dokument pozwala obecnie na najpełniejszą ocenę właściwości farb elewacyjnych. Zasady prowadzenia PRAC malarskich Przed omówieniem warunków prowadzenia prac malarskich należy wspomnieć o przygotowaniu podłoża. Powinno być ono suche, czyste, trwałe i nośne, bez pyłu, kurzu i tłustych plam, wolne od wykwitów pochodzenia biologicznego i chemicznego (solnych lub korozyjnych).

Wyjątkiem są wykwity na świeżo położonych tynkach mineralnych, na których aplikowana jest farba egalizacyjna. Stare podłoża należy zmyć wodą pod ciśnieniem. Wszelkie luźne, niezwiązane z podłożem warstwy trzeba usunąć, nierówności wyrównać i zaszpachlować. Podłoża chłonne lub pyliste (silnie kredujące) przed nakładaniem farby należy zagruntować właściwym gruntem. W przypadku nakładania farby na nowo wykonanych podłożach mineralnych (np. tynkach cementowo-wapiennych) należy zachować minimum 4-tygodniowy okres sezonowania.

Tynki dekoracyjne można malować najwcześniej po upływie 3 dni od nałożenia. Podłoże powinno mieć ustabilizowaną wilgotność, która według instrukcji ITB nr 387/2003 nie powinna przekraczać: 3% – w przypadku farb żywicznych rozpuszczalnikowych, 4% – w przypadku farb dyspersyjnych wodorozcieńczalnych i farb na spoiwach mineralnoorganicznych, 6% – w przypadku farb na spoiwach mineralnych.

Farbę po dokładnym wymieszaniu (najlepiej wiertarką z odpowiednim mieszadłem) można aplikować wałkiem malarskim, pędzlem lub natryskowo. Przy aplikacji maszynowej należy odpowiednio dobrać parametry natrysku. Natrysk mechaniczny można stosować jedynie przy bezwietrznej pogodzie, co umożliwia równomierną aplikację. Farbę nakłada się z reguły w dwóch warstwach. Rozcieńczanie wodą jest możliwe tylko w przypadku nanoszenia pierwszej warstwy i tylko wtedy, gdy jest to dozwolone przez producenta. Drugą warstwę należy nakładać dopiero po całkowitym wyschnięciu pierwszej, po okresie przewidywanym przez producenta farby (najczęściej od kilku godzin do 1 dnia).

Jeśli dokonywane są przerwy w pracy, narzędzia należy pozostawić w farbie. Aby uniknąć różnic w odcieniach farb kolorowych, do wymalowania całej elewacji zaleca się stosowanie farby o tym samym numerze szarży produkcyjnej lub wymieszane farby z kilku pojemników o różnych numerach szarż. Podczas pracy produkt należy regularnie mieszać i po użyciu szczelnie zamknąć, a narzędzia dokładnie umyć wodą. Malowanie elewacji rozpoczyna się od góry. Najskuteczniejszą techniką jest metoda krzyżowa, polegająca na prowadzeniu pędzla lub wałka najpierw poziomo, a następnie pionowo. Jeśli wykorzystujemy więcej niż jeden kolor, powinniśmy szczególnie zadbać o estetykę na połączeniu powierzchni o różnych barwach. Równą granicę pomiędzy nimi uzyskamy, naklejając wzdłuż wyznaczonej linii taśmę malarską, którą należy oderwać po wyschnięciu farby, by pozostały fragment ściany pokryć innym kolorem. Malowania nie należy przerywać w połowie. Jednorazowo trzeba pokrywać całe fragmenty ścian, ograniczone np. krawędziami, rynnami, detalami architektonicznymi itp. Ściana pomalowana w dwóch etapach może mieć po wyschnięciu niejednolity odcień, pomimo że farba pochodziła z jednej szarży produkcyjnej czy nawet z jednego wiadra.

Prace malarskie należy wykonywać przy temp. otoczenia i podłoża od +5°C (w przypadku farb silikatowych nawet od +10°C) do +25°C. Nie należy wykonywać prac na powierzchniach bezpośrednio nasłonecznionych, przy silnym wietrze i przy dużej wilgotności powietrza. Niedopuszczalne jest prowadzenie prac malarskich podczas opadów deszczu czy przy ujemnej temperaturze powietrza. By zmniejszyć stopień narażenia malowanych elewacji na działanie czynników mogących powodować niewłaściwe schnięcie powłoki, takich jak wiatr i promieniowanie słoneczne, należy stosować specjalne osłony, a także prowadzić prace w takich porach dnia, kiedy działanie szkodliwych czynników atmosferycznych jest najmniejsze (np. po południu przy pochmurnej, lecz bezdeszczowej pogodzie). Świeżo nałożona farba powinna być osłonięta od wiatru również dlatego, że niesie on różnego rodzaju zanieczyszczenia i kurz, które łatwo przylegają do świeżej powłoki i ją brudzą.

Warto pamiętać, że niska temperatura i wysoka wilgotność względna powietrza znacznie wydłużają okres wysychania i wiązania farby. Nowo wykonaną powłokę malarską należy chronić przed opadami atmosferycznymi do jej całkowitego wyschnięcia przy użyciu odpowiednich osłon. Farby przechowuje się w oryginalnych, nieuszkodzonych opakowaniach i suchych pomieszczeniach przez okres podany na opakowaniu. Powinny być chronione przed zamarznięciem w czasie transportu i składowania, ponieważ produkt zmrożony traci swoje właściwości i nie nadaje się do użycia.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!