Nowoczesne wyprawy tynkarskie w systemach ETICS

Dekoracyjne tynki cienkowarstwowe stosuje się jako warstwę wykończeniową chroniącą ścianę przed zewnętrznymi czynnikami atmosferycznymi i nadającą elewacji estetyczny wygląd. Podstawowym obszarem ich zastosowań są wierzchnie warstwy dekoracyjne w złożonych systemach zewnętrznych izolacji cieplnych (ETICS). Aplikowane są w warstwie niewielkiej grubości (ok. 2-3 mm).

Tynki cienkowarstwowe stosowane są często także jako warstwa wykończeniowa na ścianach z betonu i tynkach podkładowych cementowo-wapiennych, np. przy tynkowaniu jedno- lub trójwarstwowych ścian zewnętrznych z betonu komórkowego, elementów silikatowych i pustaków ceramicznych.

Do podstawowych zadań stawianych tynkom elewacyjnym należy zabezpieczenie konstrukcji ściany przed czynnikami atmosferycznymi oraz zapewnienie optymalnych warunków fizykochemicznych dla eksploatacji konstrukcji. Z punktu widzenia inwestora podstawowe znaczenie mają czynniki takie jak: wygląd, kolorystyka, funkcjonalność, trwałość, odporność na zabrudzenia i korozję biologiczną oraz - oczywiście - cena. Nieco inne są oczekiwania wykonawców. Tynki oceniają oni przede wszystkim pod kątem łatwości i szybkości wykonania.

Połączenie wymienionych oczekiwań i znalezienie skutecznych rozwiązań stanowi duże wyzwanie dla producentów chemii budowlanej, którzy przez nieustanne modyfikacje oraz stosowanie coraz bardziej zaawansowanych technologii i receptur starają się tworzyć tynki cienkowarstwowe w jak największym stopniu spełniające stawiane wymagania.

Rodzaje i właściwości tynków cienkowarstwowych

Rodzaj zastosowanego w tynkach cienkowarstwowych spoiwa decyduje o cechach fizykochemicznych, które powodują, że mimo podobnego wyglądu, tynki różnią się od siebie wieloma właściwościami. Podstawową różnicą jest sam sposób wiązania.

W grupie tynków mineralnych dominujące jest wiązanie chemiczne. W przypadku tynków na bazie cementu i wapna są to reakcje cementu z wodą zarobową (hydratacja) i wapna z dwutlenkiem węgla zawartym w powietrzu (karbonatyzacja).

W przypadku tynków silikatowych zachodzą natomiast długotrwałe reakcje spoiwa (szkła wodnego potasowego) z wypełniaczami mineralnymi i składnikami mineralnymi zawartymi w podłożu (tzw. krzemianowanie). Wynikiem tego rodzaju reakcji jest stopniowe powstawanie zupełnie nowych, trwałych związków chemicznych, często nierozerwalnie związanych z podłożem.

W przypadku tynków polimerowych sposób wiązania można określić jako mechaniczny. Wiązanie przebiega stosunkowo szybko i polega przede wszystkim na odparowaniu wody i fizycznym "sklejeniu" w wyniku adhezji warstwy tynku z warstwą podłoża.

Poza sposobem wiązania między poszczególnymi rodzajami tynków cienkowarstwowych występuje wiele innych różnic. Podstawowe to dyfuzyjność, hydrofobowość, elastyczność, własności elektrostatyczne, stopień palności czy odporność na korozję biologiczną.

Z tego powodu optymalny wybór rodzaju tynku dekoracyjnego nie jest sprawą prostą. Podstawą właściwego wyboru jest uwzględnienie lokalnych uwarunkowań technicznych, środowiskowych, ekonomicznych oraz wykonawczych.

Pewne ograniczenia mogą dotyczyć wszystkich rodzajów tynków cienkowarstwowych i nie każde rozwiązanie w danych warunkach będzie optymalne. Podjęcie właściwej decyzji wymaga wiedzy i doświadczenia, których często brakuje inwestorom indywidualnym, a niekiedy także wykonawcom i projektantom.

Tynki mineralne

Są to tynki na bazie tradycyjnych spoiw cementowo-wapiennych z domieszką spoiw polimerowych w postaci proszków dyspersyjnych. Ich podstawowe zalety to wysoka paroprzepuszczalność, niepalność i stosunkowo niska cena.

Tynki mineralne ze względu na użyte spoiwo charakteryzują się jednak niewielką elastycznością, ograniczoną kolorystyką oraz stosunkowo dużą porowatością i nasiąkliwością, co obniża z czasem ich estetykę i trwałość na elewacjach. Ważne i wskazane jest więc pokrycie ich dodatkową warstwą wierzchnią w postaci farby elewacyjnej.

Do malowania zalecane są farby silikatowe lub silikonowe. Farba silikatowa wypełnia pory tynku i skutecznie chroni go przed zabrudzeniem i wnikaniem wody, a chemiczny proces jej wiązania (krzemianowanie) dodatkowo wzmacnia z biegiem lat strukturę tynku. Z punktu widzenia inwestora rozwiązanie to ma wiele zalet, począwszy od atrakcyjnej ceny po wysoką odporność na korozję biologiczną. Zestaw tynk mineralny plus farba silikatowa jest układem niepalnym i przepuszczalnym dla pary wodnej.

Nieco droższą alternatywą dla farby silikatowej może być farba silikonowa, która ze względu na wysoce hydrofobowe właściwości spoiw krzemoorganicznych zapewnia wysoką odporność na zamakanie i zabrudzenia w nawet najbardziej niesprzyjających warunkach zewnętrznych.

Możliwa do uzyskania kolorystyka elewacji jest prawie nieograniczona. Pomalowanie tynków mineralnych odpowiednio dobranymi farbami w dużym stopniu eliminuje większość ich słabych punktów i powoduje, że stają się one jednym z najbardziej cenionych i bezpiecznych rozwiązań.

Tynki akrylowe

Są to tynki na bazie spoiw polimerowych. Stosowane są zwykle tam, gdzie liczy się szybkie tempo robót, bogata i nasycona kolorystyka lub zwiększona odporność na odkształcenia i zarysowania. Charakteryzują się wysoką elastycznością i hydrofobowością. Wykonawcy cenią je za łatwość wykonania i szybkość pracy. Jednak tynki te charakteryzują się także właściwościami, które w pewnych przypadkach mogą ograniczać ich zastosowanie. Jest to w szczególności niska dyfuzyjność.

Jeżeli charakter budynku wskazuje na podwyższoną emisję pary wodnej, to zastosowania tynków akrylowych należy unikać, ponieważ podwyższone ciśnienie wywołane przez nadmiar pary wodnej zgromadzonej w tych warunkach w przegrodzie, przy niskiej dyfuzyjności tynku, może powodować jego odspajanie. Z tego samego powodu tynków akrylowych nie stosuje się do wykańczania systemów ociepleń z użyciem wełny mineralnej.

Innym problemem, jaki pojawia się w przypadku części dostępnych na rynku tynków akrylowych, jest ich większa niż w innych rodzajach tynków podatność na korozję biologiczną. Cecha ta przesądza o tym, że wielu inwestorów i projektantów odeszło od stosowania tynków akrylowych.

Rzeczywistym powodem tego rodzaju problemów jest jednak głównie to, że w minionych latach wielu niezbyt rzetelnych producentów nie dbało we właściwy sposób o odpowiednie zabezpieczenie preparatów.

Renomowani producenci od lat kierują się zasadą, że wysoka odporność na korozję biologiczną musi być cechą wyróżniającą tynki akrylowe dobrej jakości. Stosowane są w tym celu zaawansowane technicznie rozwiązania gwarantujące pełne zabezpieczenie zarówno w trakcie przechowywania w opakowaniu, jak i wieloletnie zabezpieczenie gotowego produktu na elewacji.

Trzeba jednak pamiętać, że tynki akrylowe nie będą optymalnym rozwiązaniem na elewacjach narażonych w sposób szczególny na zarażenie mikroorganizmami. Należy więc unikać ich stosowania w bliskim otoczeniu zbiorników wodnych, lasów i parków, a także w miejscowościach nadmorskich, gdzie w dłuższym okresie czasu utrzymuje się duża wilgotność powietrza.

Tynki silikatowe

Spoiwem w tynkach silikatowych jest szkło wodne potasowe. Zalety tynków silikatowych, zwanych także niekiedy tynkami krzemianowymi, znane są dobrze specjalistom, takim jak konserwatorzy zabytków i architekci.

Wśród tych zalet warto wymienić: mineralny charakter wiązania i zwiększającą się z biegiem lat wytrzymałość, niepalność, wysoką dyfuzyjność, niską podatność na zabrudzenia oraz wysoką zasadowość skutecznie ograniczającą korozję biologiczną.

Zaletą tynków silikatowych jest także niska termoplastyczność oznaczająca małą wrażliwość na uplastycznienie powłoki pod wpływem wysokiej temperatury. Tynki te, podobnie jak tynki akrylowe, dostarczane są na budowę w wiaderkach, w formie gotowej do użycia masy.

Standardowe tynki silikatowe mają także pewne wady. Można do nich zaliczyć stosunkowo dużą nasiąkliwość oraz wrażliwość (szczególnie w momencie nakładania) na warunki atmosferyczne i niejednorodne lub wilgotne podłoża. Z tego powodu wymagają one od wykonawcy przestrzegania surowych reżimów technologicznych w trakcie aplikacji.

Należy również pamiętać, że tynki te można stosować wyłącznie na podłożach mineralnych. Stało się to powodem opracowania w ostatnich latach różnego rodzaju modyfikacji tych tynków, z których największą popularność osiągnęły tynki silikatowo-silikonowe i tynki polimerowo-krzemianowe.

Tynki silikatowo-silikonowe

Są to w istocie tynki silikatowe, ale zmodyfikowane specjalnym rodzajem środków silikonowych o właściwościach hydrofobowych i wiążących. Nowatorska konstrukcja tych tynków pozwoliła im utrzymać wszystkie zalety typowych tynków silikatowych, takie jak mineralny sposób wiązania, wysoka dyfuzyjność i naturalna odporność na korozję biologiczną.

Ograniczona jest jednocześnie ich nasiąkliwość, wrażliwość na warunki zewnętrzne i podłoże oraz zwiększona wytrzymałość początkowa. Charakteryzują się też stosunkowo wysoką odpornością na uszkodzenia mechaniczne.

Tynki silikatowo-silikonowe ze względu na chemiczny sposób wiązania (podobnie jak tynki silikatowe) można stosować wyłącznie na podłożach mineralnych. Pomimo wyższej ceny coraz chętniej stosowane są zarówno w systemach ociepleń z użyciem styropianu i wełny mineralnej, jak i jako warstwy wykończeniowe przy tynkowaniu ścian jednowarstwowych z betonu komórkowego i ceramiki poryzowanej.

Cenione są szczególnie na tych budowach, gdzie inwestorowi zależy na jakości, wieloletniej gwarancji i mineralnym charakterze powłoki elewacyjnej.

Tynki polimerowo-krzemianowe

Zwane są przez część producentów zolokrzemianowymi lub nanokrzemianowymi. To odmiana tynków, w których połączono wybrane cechy tynków polimerowych i silikatowych.

Zastosowanie spoiw polimerowych pozwala na nakładanie ich zarówno na podłoża mineralne, jak i na powierzchnie pokryte farbami dyspersyjnymi. Jednocześnie, dzięki dużej zawartości krzemianów, zachowują one stosunkowo wysoką paroprzepuszczalność i niską termoplastyczność. Mogą być stosowane w systemach ociepleń z użyciem styropianu i wełny mineralnej.

Tynki te ze względu na szczelną strukturę i częściowo mineralny charakter są odporne na zabrudzenia i na działanie wody, ale ich naturalna odporność na korozję biologiczną, ze względu na mniejszą zasadowość, może być nieco niższa niż w przypadku tynków silikatowych i silikatowo-silikonowych.

Tynki silikonowe

To produkty na bazie mieszanki spoiw krzemoorganicznych (silikonowych) i spoiw polimerowych. Dostarczane są w formie gotowej do użycia masy. Postrzegane są często jako najlepsze technicznie rozwiązanie z dostępnych obecnie na rynku. Charakteryzują się zarówno dużą odpornością na nasiąkanie, jak i wysoką dyfuzyjnością, czyli przepuszczalnością dla pary wodnej i dwutlenku węgla.

Mogą być stosowane na różnego rodzaju podłożach. Mają stosunkowo wysoką elastyczność, a jedną z ich nielicznych wad jest większa niż w przypadku tynków silikatowych termoplastyczność powłoki.

Zalety i technologia produkcji tynków silikonowych znane są od dosyć dawna, ale ze względu na wysoki koszt spoiwa, a w konsekwencji wysoką cenę, nie zajęły one dotąd dominującej pozycji jako warstwy wykończeniowe systemów ociepleń. Są to jednak produkty niezastąpione tam, gdzie wymagana jest szczególna odporność na wody opadowe i zabrudzenia, a jednocześnie występuje konieczność zapewnienia dyfuzyjności powłoki.

Wymagania w stosunku do tynków cienkowarstwowych

Wymagania wobec tynków na spoiwach organicznych określa europejska norma zharmonizowana PN-EN 15824:2010 "Wymagania dotyczące tynków zewnętrznych i wewnętrznych na spoiwach organicznych" [1].

Nazwa tej normy jest nieco myląca, ponieważ obejmuje ona także tynki na spoiwach nieorganicznych, takich jak silikaty, silany, siloksany i silikony, co podkreślono w pkt. 1 "Zakres normy". Norma ta definiuje wymagania co do tynków zewnętrznych w zakresie właściwości wymienionych w TABELI.

Należy podkreślić, że norma PN-EN 15824:2010 [1] odnosi się wyłącznie do tynków traktowanych jako samodzielny wyrób budowlany stosowany do pokrycia powierzchni ścian, słupów. Nie obejmuje ona tynków opartych na spoiwach cementowo-wapiennych.

Norma ta nie ma zastosowania w sytuacji wykonywania tynków cienkowarstwowych jako warstw wykończeniowych w systemach ETICS, które tylko w całości stanowią wrób budowlany objęty europejską oceną techniczną (ETA) lub krajową aprobatą techniczną.

W takim przypadku wymagania określane są w aprobatach technicznych lub europejskich ocenach technicznych, którymi objęte są te systemy, i dotyczą zarówno kompletnego systemu (z materiałem izolacyjnym), jak i tzw. warstwy wierzchniej, czyli układu składającego się z warstwy zbrojonej (klej + siatka), gruntu (opcjonalnie), tynku i opcjonalnie także farby elewacyjnej.

Badania takich złożonych układów w przypadku oceny zgodnie z tzw. systemem europejskim wykonywane są w oparciu o ETAG 004 [4] (wytyczne do europejskich aprobat technicznych) i obejmują w szczególności badania: klasy reakcji na ogień, wodochłonności warstwy wierzchniej, wodoszczelności, odporności na uderzenie, przepuszczalności pary wodnej, przyczepności między poszczególnymi warstwami układu (w tym przyczepności po starzeniu).

O ile precyzyjnie określone są przepisami wymagania w stosunku do tynków cienkowarstwowych, jak i całych systemów ETICS traktowanych jako wyroby budowlane, o tyle w zakresie wymagań technicznych dotyczących ich wykonywania i odbioru występuje pewna luka. Można tu korzystać m.in. z instrukcji wykonywania systemów ETICS udostępnianych przez ich producentów oraz instrukcji ITB 447/2009 [5].

Najlepiej opracowanym w tym zakresie dokumentem jest jednak instrukcja "Warunki Techniczne Wykonawstwa, Oceny i Odbioru Robót Elewacyjnych z zastosowaniem ETICS" [6], opracowana przez Stowarzyszenie na Rzecz Systemów Ociepleń (SSO), zrzeszające wiodących producentów tych systemów w Polsce.

Instrukcja ta zakłada m.in. że "cienkowarstwowe tynki strukturalne wykonywane w systemach ociepleń przy kontroli odchyleń powierzchni i krawędzi powinno się traktować jak tynki kategorii III" (według normy PN-70/B-10100 [7]) i w stosunku do tej kategorii tynków należy dokonywać wszelkich odbiorów.

Instrukcja SSO precyzuje także wymagania w stosunku do wyglądu tynków: "Wykończona wyprawą tynkarską powierzchnia ocieplenia powinna charakteryzować się jednorodnością i niezmiennością barwy i faktury oraz brakiem miejscowych wypukłości i wklęsłości stwierdzanych wzrokowo (chyba, że jest to cechą charakterystyczną oferowanego wzoru, podaną w materiałach informacyjnych), okiem nieuzbrojonym, przy świetle rozproszonym z odległości >  3 m. Nie dopuszcza się oceny tynku w świetle smugowym lub ukierunkowanym, zwłaszcza równolegle lub stycznie do ocenianej powierzchni. Ponadto dopuszczalne odchylenie wykończonego lica i krawędzi od płaszczyzny (powierzchni) pionu i poziomu powinno być zgodne z ogólnymi warunkami odbioru technicznego robót budowlanych lub z warunkami szczegółowymi zawartymi w umowie".

Przyszłość tynków cienkowarstwowych

Kiedy budujemy domy naszych marzeń, staramy się, aby ich elewacje były niepowtarzalne zarówno w zakresie stosowanych materiałów, jak i uzyskiwanych efektów wizualnych.

Jednocześnie jednak rozwiązania wykorzystujące np. kamień naturalny, cegłę ręcznie formowaną czy drewno egzotyczne okazują się często zbyt drogie. Problem ten oraz potrzebę znalezienia tańszej, efektownej alternatywy dla tych materiałów doskonale odczytali producenci tynków cienkowarstwowych.

Już w tej chwili możliwe stało się uzyskanie przy użyciu tynków cienkowarstwowych elewacji imitującej gładkie lub ręcznie formowane cegły, okładziny z piaskowca i granitu, a nawet odwzorowujące wygląd desek elewacyjnych.

Te nowe rozwiązania od pewnego czasu zyskują coraz większą popularność i choć wydaje się, że przyszłość standardowych tynków typu baranek lub kornik jeszcze długo nie będzie zagrożona, to nowe rozwiązania stanowią cenne urozmaicenie efektów wizualnych uzyskiwanych na systemach ociepleń.

Producenci coraz częściej zaczynają też myśleć o szerszym wprowadzeniu na rynek innego rodzaju ekskluzywnych tynków. Są to właściwie zwykłe tynki, o wyglądzie identycznym jak dotychczas, ale dzięki zastosowaniu nowych surowców i dodatków, np. nanotechnologii, nowych rodzajów spoiw czy zaawansowanych biocydów kapsułowanych, charakteryzują się wieloma ciekawymi właściwościami i parametrami znacznie przekraczającymi te uzyskiwane przez standardowe tynki.

Tego rodzaju produkty są już dostępne i pomimo wyższej ceny z powodzeniem powoli znajdują swoje miejsce na rynku.

Literatura

1. PN-EN 15824:2010, "Wymagania dotyczące tynków zewnętrznych i wewnętrznych na spoiwach organicznych".
2. PN-EN 1745:2004, "Mury i wyroby murowe. Metody określania właściwości cieplnych".
3. PN-EN 13501-1+A1:2009, "Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków. Część 1: Klasyfikacja na podstawie badań reakcji na ogień".
4. ETAG 004, "Guideline for European Technical Approval of External Thermal Insulation Composite Systems with Rendering", Edition March 2000, Amendment June 2008.
5. ITB 447/2009, "Złożone systemy izolacji cieplnej ścian zewnętrznych budynków. ETICS. Zasady projektowania i wykonywania".
6. "Warunki Techniczne Wykonawstwa, Oceny i Odbioru Robót Elewacyjnych z zastosowaniem ETICS", Stowarzyszenie na Rzecz Systemów Ociepleń, Warszawa 2015.
7. PN-70/B-10100, "Roboty tynkowe. Tynki zwykłe. Wymagania i badania przy odbiorze".

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!