Rynek ETICS w Polsce – teraźniejszość i przyszłość
Rynek ETICS w Polsce – teraźniejszość i przyszłość, fot. J. Guzal
Powszechnie wiadomo, że bez ograniczenia zużycia paliw kopalnych i wzrostu efektywności energetycznej nie mamy szans na skuteczną transformację w kierunku bezemisyjnej globalnej gospodarki, która pozwoli zatrzymać, a docelowo złagodzić zagrażające naszej cywilizacji zmiany klimatyczne.
Gospodarka o obiegu zamkniętym, zasoby, przystępność cenowa i efektywność energetyczna, dekarbonizacja gospodarki to kwestie priorytetowe dla przyszłego zrównoważonego rozwoju Polski i innych krajów Unii Europejskiej. Komisja Europejska, uznając wagę problemu w swojej ambitnej strategii Europejskiego Zielonego Ładu, postanowiła uczynić Europę światowym liderem gospodarki o obiegu zamkniętym i pierwszym kontynentem neutralnym dla klimatu.
Budownictwo to kluczowa gałąź gospodarki mająca ogromny bezpośredni i pośredni wpływ na środowisko. Według danych United Nations Environmental Programme w 2019 r. emisja dwutlenku węgla z eksploatowanych na świecie budynków osiągnęła najwyższy w historii poziom około 10 Gt. Budynki w krajach UE są źródłem 36% całkowitej emisji dwutlenku węgla oraz konsumują 40% energii.
Budownictwo potrzebuje materiałów budowlanych, do produkcji których potrzebne są surowce i energia, zaś powstałe budynki generują odpady, zarówno w fazie budowy, eksploatacji, jak i rozbiórki oraz emitują także potencjalnie szkodliwe substancje. Kluczowe dla realizacji celów klimatycznych jest wspieranie w budownictwie niskoemisyjnych materiałów i technologii, zaś działania te powinny być połączone z wycofywaniem z użycia paliw kopalnych.
Pandemia koronawirusa pokazała i nadal pokazuje, jak bardzo Ziemia potrzebuje odpocząć od nadmiernej aktywności człowieka. Redukcja emisji gazów cieplarnianych, jaka nastąpiła w 2020 r. w związku z działaniami podjętymi w odpowiedzi na zagrożenie zakażeniem Covid-19, doprowadziła do niewielkiego spadku rocznego tempa wzrostu stężenia dwutlenku węgla w atmosferze, praktycznie nieodróżnialnego od naturalnej zmienności pomiędzy latami. Ta informacja może nieco zaskakiwać w zestawieniu ze skrajnymi ograniczeniami, jakich doświadczyliśmy w ostatnim roku z powodu Covid-19.
Zielona transformacja
Komisja Europejska, aby pomóc państwom członkowskim wyjść z kryzysu po pandemii, do wieloletnich ram finansowych UE na lata 2021–2027 dodała plan odbudowy (NextGenerationEU). UE stworzyła długoterminowy budżet na lata 2021–2027 oraz NextGenerationEU nie tylko po to, by odbudować unijną gospodarkę, ale także by napędzać zieloną transformację. Na zasoby naturalne i środowiskowe przeznaczono 373,9 mld EUR, w tym 356,4 mld EUR w ramach budżetu kolejnej perspektywy finansowej. Tego, że do dnia dzisiejszego Polska nie korzysta z tych pieniędzy, nie można oceniać inaczej niż krytycznie.
Niezrozumiałe są działania polskich władz ustawiające polską gospodarkę w mniej korzystnej w stosunku do pozostałych krajów unijnych sytuacji. A przecież potrzeby ciągle są ogromne.
Analiza zasobów mieszkaniowych szesnastu krajów unijnych stanowiących 66% wszystkich unijnych zasobów mieszkaniowych wykazała, że 97% istniejących budynków wymaga modernizacji, aby UE mogła osiągnąć w 2050 r. cel określony w Europejskim Zielonym Ładzie – zerowy poziom emisji gazów cieplarnianych netto.
Warto w tym miejscu podkreślić, że obecnie roczne tempo renowacji budynków to jedynie 0,4 do 1,2%, w zależności od kraju. To obrazuje, jak ogromne wyzwania stoją przed branżą budowlaną i tym samym przed producentami systemów ociepleń ETICS. Oczywiście producenci ETICS są gotowi, aby im sprostać, zaś stworzenie przyjaznych ram do działania wydaje się oczywistą potrzebą naszej cywilizacji i obowiązkiem rządzących.
ETICS w Polsce i na świecie
Systemy ociepleń ETICS to powszechnie obecnie stosowane rozwiązanie w większości krajów unijnych. Wszystko zaczęło się w 1957 r., gdy w Berlinie ocieplono pierwszy budynek mieszkalny w tej technologii. Po Niemczech także w Austrii i Szwajcarii zaczęto ocieplać ściany zewnętrzne budynków. Kryzys naftowy w 1973 r. uświadomił jeszcze dobitniej w wielu krajach uprzemysłowionych potrzebę oszczędzania energii.
Kolejnym ważnym etapem rozwoju ETICS były transformacje systemowe w krajach Europy Środkowo-Wschodniej na przełomie lat 80. i 90. ubiegłego wieku oraz powiększenie liczby członków UE kilkanaście lat później.
Mówiąc o oszczędzaniu energii i ETICS, należy też wspomnieć o Protokole z Kyoto i Dyrektywach 2002/91/EC, 2010/31/EU oraz 2018/844.
ETICS to dobre, sprawdzone przez lata rozwiązanie pozwalające ograniczyć zużycie energii oraz zmniejszyć emisję budynków. O tym, jak dobre jest to rozwiązanie, świadczą liczby. W trakcie wrześniowego V Europejskiego Forum ETICS w Pradze European Association for ETICS podała, że w 2020 r. w Europie ocieplono 332 mln m2 ścian zewnętrznych budynków, zaś średnia grubość materiału termoizolacyjnego w ETICS to 125 mm. Trzy lata wcześniej europejski rynek szacowany był na 234 mln m2.
Polska, wykonując w 2020 r. około 50 mln m2 systemów ETICS, jest jednym z kluczowych europejskich rynków. W połowie 2021 r. w bazie ważnych europejskich ocen technicznych Europejskiej Organizacji ds. Ocen Technicznych (EOTA) widniały zapisy dotyczące 798 ETA wydanych dla ETICS, z czego 124 europejskie oceny techniczne dla ETICS zostały wydane przez trzy polskie europejskie jednostki oceny technicznej. Polski rynek ETICS to wiodący rynek europejski.
Wpływ ETICS na środowisko
ETICS, pomimo ponad sześćdziesięciu lat stosowania, ciągle jest rozwiązaniem innowacyjnym. Ten wymiar także obecny jest w normalizacji. Producent, aby wprowadzić wyrób na rynek unijny i umieścić oznakowanie CE, w procesie oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych ma tylko jedną możliwość – wcześniejsze uzyskanie Europejskiej Oceny Technicznej.
ETICS, podobnie jak inne wyroby budowlane w UE, nie podlega obowiązkowej ocenie w zakresie siódmego wymagania podstawowego, tj. zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych. Producent może w zakresie siódmego wymagania podstawowego poddać swój wyrób budowlany, a takim jest ETICS, dobrowolnej ocenie zgodnie z wymaganiami normy EN 15804 i przedstawić wynik tej oceny w postaci deklaracji środowiskowej III typu.
W styczniu 2021 r. nieco ponad 10 tys. wyrobów budowlanych na świecie zostało poddanych ocenie zgodnie z wymaganiami EN 15804, zaś powstałe deklaracje środowiskowe (EPD) zostały zweryfikowane przez 32 operatorów programów EPD. Nieco ponad 20 to EPD wydane dla ETICS. To niewiele, nawet bardzo niewiele.
Przyczyny takiego stanu rzeczy są różne. Po pierwsze, dobrowolny charakter deklaracji, po drugie, format tego dokumentu – trudne w odbiorze współczynniki środowiskowe. O ile jeszcze informacja, że potencjał globalnego ocieplenia (GWP) 1 m2 ETICS z EPS o grubości 10 cm i tynkiem mineralnym wyniósł 8,7 kg równoważnika dwutlenku węgla, jest zrozumiała, o tyle już takie terminy, jak współczynnik eutrofizacji, potencjał tworzenia ozonu troposferycznego czy potencjał uszczuplenia zasobów abiotycznych, są niezrozumiałe dla przeciętnego odbiorcy.
Jest jeszcze jedna przyczyna tak rzadkiego poddawania ETICS ocenie środowiskowej, a mianowicie fakt, że materiał termoizolacyjny ma największy udział w przypadku większości wskaźników środowiskowych. Dla przykładu podam, że w przypadku ETICS z EPS jako materiałem termoizolacyjnym udział EPS w GWP 1 m2 ETICS wynosi około 50%, zaś gdy jako materiał termoizolacyjny zastosowana jest wełna mineralna, jest to około 80%. Te dane dotyczą ETICS z materiałem termoizolacyjnym o 10 cm grubości. Obciążenie środowiskowe ETICS z wełną mineralną jest około trzykrotnie wyższe niż w przypadku EPS.
Jest jeszcze jedna istotna kwestia z perspektywy oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych ETICS w zakresie zrównoważonego rozwoju – obciążenie środowiskowe oblicza się na podstawie danych historycznych. A sytuacja ulega zmianie i to często znacznej zmianie.
I tak na przykład na przestrzeni pięciu lat (dane za lata 2012–2017) obciążenie środowiskowe ETICS z EPS zmalało o ponad 20%, głównie na skutek zmian/modernizacji produkcji, jakich dokonali producenci EPS. Tak więc ocena stałości właściwości w obecnie zaproponowanym modelu to ocena stanu przeszłego, często stanu sprzed roku czy też dwóch.
Powyższych spostrzeżeń nie należy traktować jako odrzucenia narzędzia, jakim są deklaracje środowiskowe. To ważne dokumenty, o znacznej wartości edukacyjnej, ale w mojej ocenie nieprzydatne w procesie oceny wyrobu przez producenta. W świetle powyższego wydaje się, że w zakresie oceny wyrobów budowlanych, w tym też ETICS, konieczna jest zmiana podejścia.
Ocena techniczna systemów ETICS
Dość powszechnie uważa się, że im więcej materiałów cyrkuluje w gospodarce o obiegu zamkniętym, tym lepiej. Wiele osób przypisuje takie rozumienie koncepcji gospodarki o obiegu zamkniętym praktykom z przemysłu. W mojej ocenie nawet jeżeli tak jest, to takie myślenie jest udziałem niewielkiej grupy. Ja zaliczam się do tych, którzy uważają, że należałoby się zastanowić nad zdefiniowaniem kryteriów oceny w zakresie siódmego wymagania podstawowego poprzez określenie trwałości/żywotności układu oraz liczby i nakładów, jakie są ponoszone na naprawy w trakcie eksploatacji. Ważne jest, aby oceniać ETICS, podobnie zresztą jak każdy inny wyrób budowlany, w sposób holistyczny, nie wybiórczo poprzez jedno lub dwa kryteria.
W tej kwestii odniosę się do lansowanych rozwiązań łączenia różnych materiałów termoizolacyjnych na jednej elewacji. I w tej kwestii chciałbym przypomnieć, że każdy producent ETICS zobowiązany jest zgodnie z przepisami prawa do prawidłowego wprowadzenia do obrotu wyrobu budowlanego, jakim jest ETICS.
Uwzględniając obecne wymagania prawne, nie jest możliwe uzyskanie dokumentu oceny dla ETICS, który na jednej elewacji łączyłby różne materiały termoizolacyjne. Odrębne przepisy (Warunki Techniczne) obowiązujące w Polsce dopuszczają w pewnych określonych sytuacjach, jak np. w przypadku budynków wysokich połączenie dwóch różnych materiałów termoizolacyjnych. Jednak takie rozwiązania nie są i nie mogą być aktualnie przedmiotem oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych ETICS jako wyrobu budowlanego dokonywanej przez jego producenta.
W celu obiektywnej weryfikacji kreowanych rozwiązań łączenia różnych materiałów termoizolacyjnych na jednej elewacji Stowarzyszenie na Rzecz Systemów Ociepleń zleciło w 2020 r. Sieci Badawczej Łukasiewicz – Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych w Krakowie wykonanie serii badań ogniowych elewacji z różnymi kombinacjami materiałów termoizolacyjnych w dużej skali (cztery układy/ściany badawcze).
We wszystkich badanych wariantach ścian stwierdzono spełnienie kryteriów określonych w przedmiotowej normie oraz potwierdzono brak rozprzestrzeniania ognia przez badane próbki ścian zewnętrznych niezależnie od zastosowanych pasów z wełny mineralnej. Uwidocznione niewielkie różnice wartości temperatury średniej oraz w wielkości obszaru wytopienia styropianu nie pozwoliły na potwierdzenie istotnych korzyści i poprawy bezpieczeństwa pożarowego po zastosowaniu pasów z wełny mineralnej w opisanych wariantach ścian. Wyniki tych badań dostępne są na stronie internetowej Stowarzyszenia.
Wspomniałem o wynikach badań ogniowych elewacji z różnymi materiałami termoizolacyjnymi na jednej ścianie, gdyż ocena w zakresie bezpieczeństwa pożarowego to tylko jeden wymiar.
Inny wymiar to łączenie na jednej elewacji dwóch tak różnych materiałów, które w trakcie eksploatacji różnie się zachowują, a efektem tego są defekty na powierzchni i okresowa konieczność ich naprawy. Naprawy, za które koszty ponosi producent ETICS, oznaczają zużycie kolejnych materiałów i energii. Uważam, że współcześnie musimy zmienić sposób naszego myślenia i zdecydowanie działać na rzecz zmniejszenia ilości surowców w obiegu.
Stowarzyszenie na Rzecz Systemów Ociepleń jako stowarzyszenie zrzeszające producentów ETICS od początku swojego istnienia, tj. od 2003 r., zwraca uwagę na konieczność traktowania ETICS jako rozwiązania systemowego oraz rozważania ETICS – tak jak każdego wyrobu budowlanego w aspekcie wszystkich siedmiu wymagań podstawowych.
Podsumowanie
Reasumując należy stwierdzić, że instalacja systemów ETICS jest powszechnie stosowaną metodą ocieplania ścian zewnętrznych budynków w krajach UE, zaś ponad sześćdziesiąt lat stosowania ETICS udowodniło, że ta metoda jest stabilnym i dobrym rozwiązaniem.
Z perspektywy konsumenta instalacja systemu jest względnie szybka i prosta w wykonaniu. Czynniki wpływające na ewentualne pogorszenie właściwości termoizolacyjnych ETICS są dobrze znane. ETICS zwiększają efektywność energetyczną zarówno nowych budynków, jak i istniejących, poddawanych renowacji. Technologia ETICS jest stale rozwijana, tak aby zwiększyć jej funkcjonalność i spełnić oczekiwania użytkowników. Ocieplenie ścian zewnętrznych budynku ETICS wpływa na zmniejszenie emisji gazów, przede wszystkim dwutlenku węgla do atmosfery.
