Zabezpieczenia istniejących konstrukcji drewnianych przed korozją biologiczną i pożarem

Drewno jest materiałem palnym, dlatego możliwości poprawy warunków ograniczających powstanie pożaru wiąże się z ograniczeniem klasy reakcji na ogień. Stąd bierze się podział na materiały zapalne, trudno zapalne i niezapalne. Rozwiązania ochronne mają charakter materiałowy lub konstrukcyjny. Rozwiązania materiałowe bazują na impregnacji drewna lub wykonywaniu powłok barierowych i pęczniejących, a rozwiązania konstrukcyjne – rzadko stosowane w odniesieniu do konstrukcji drewnianych – związane są z obudową konstrukcji za pomocą niepalnych okładzin. Impregnacja wiąże się ze stosowaniem środków biochronnych (do zabezpieczenia antykorozyjnego drewna) i biobójczych (do zwalczania czynników degradacyjnych) oraz środków ogniochronnych.

Powłoki barierowe rzadko stosowane są do zabezpieczeń biochronnych, ale mają szersze zastosowanie jako zabezpieczenie ogniochronne (łącznie z funkcją pęczniejącą). Propozycje w zakresie impregnacji na rynku budowlanym są bardzo różnorodne i dotyczą ponad 700 środków biochronnych oraz biobójczych, a także kilkunastu środków ogniochronnych.

Wymagania techniczne dotyczące środków ochrony są ściśle określone i bardzo restrykcyjne, chociaż w ostatnim okresie zanotowano pewne zachwianie w stosowaniu tych wymagań ze względu na wejście Polski do struktur Unii Europejskiej i konieczność dostosowania się do dyrektyw 98/8/WE oraz 9/106/EEC.

Środki biochronne i biobójcze straciły miano wyrobu budowlanego, dlatego nie wymaga się obecnie od producentów aprobat technicznych umożliwiających stosowanie w budownictwie. Natomiast wymagane jest odpowiednie pozwolenie Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Środki ogniochronne lub wielofunkcyjne powinny mieć aprobatę techniczną i certyfikat.

Podstawowe WYMAGANIA prawne dotyczące ochrony przed korozją biologiczną i ogniem

Podstawowe znaczenie w projektowaniu ma norma PN-B-03150: 2000 [1], dopuszczająca określone wilgotności materiałów drzewnych oraz przywołująca inne normy związane, w tym również klasyfikację agresywności środowiska (klasy zagrożenia). W zagadnieniach ekspertyzowych największe znaczenie ma rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [2], według którego (§ 322 rozporządzenia): „1. Rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne zewnętrznych przegród budynku, warunki cieplno-wilgotnościowe, a także intensywność wymiany powietrza w pomieszczeniach powinny uniemożliwiać powstanie zagrzybienia.2. Do budowy należy stosować materiały, wyroby i elementy budowlane odporne lub uodpornione na zagrzybienie i inne formy biodegradacji, odpowiednio do stopnia zagrożenia korozją biologiczną.3. Przed podjęciem przebudowy, rozbudowy lub zmiany przeznaczenia budynku, w przypadku stwierdzenia występowania zawilgocenia i oznak korozji biologicznej, należy wykonać ekspertyzę mykologiczną i na podstawie jej wyników – odpowiednie robotyzabezpieczające”.

MECHANIZMY korozji biologicznej i agresywność środowiska

Środowisko degradacyjne jest różnorodne. Ma ono charakter biotyczny i abiotyczny. Systematykę czynników degradacyjnych o charakterze etiologicznym przedstawiono w tabeli 1 według J. Ważnego i W. Kurpika [3, 4].

Grzyby domowe

W budownictwie najczęściej występują grzyby domowe z podgromady podstawczaków (Basidiomycotina), których stopień agresywności korozyjnej umożliwia podział na 3 grupy [5].

Grupa I: grzyb domowy właściwy (Serpula lacrymans – Merulius lacrymans), grzyb piwniczny (Coniophora puteana – Coniophora cerebella), grzyb domowy biały (Poria vaporaria), grzyb kopalniany (Paxillus panoides – Paxillus acheruntius).

Grupa II: wroślak rzędowy (Trametes serialis – Poria callosa), grzyb podkładowy (Lentinus lepideus – Lentinus squamosus), grzyb słupowy (Gloeophyllum sepiarium – Lenzites sepiaria), gmatwek dębowy (Dedalea quercina), hubczak różnobarwny (Coriolus versicolor).

Grupa III: grzyb składowy (Phlebia gigantea – Peniophora gigantea), powłocznik gładki (Corticium laeve – Corticium evolvens). Do porażenia budynku przez grzyby może dojść za pośrednictwem zarodników, grzybni, sznurów, owocników lub porażonego drewna. Element porażający po dostaniu się do budynku i natrafieniu na odpowiednie podłoże i warunki rozpoczyna rozwój. Wytwarza strzępkę, która szybko się rozwija i tworzy grzybnię. Grzybnia rozpoczyna pobieranie pokarmu, a jednocześnie działa destrukcyjnie.

Strzępki grzyba po dostaniu się do komórek drewna rozwijają się i tworzą zwykle silne rozgałęzienia. Wzrastają przede wszystkim w komórkach promieni rdzeniowych i przyrostu wczesnego. Grzybnia przechodzi z komórki do komórki poprzez jamki. Rzadko strzępki bezpośrednio przechodzą przez ścianki komórkowe, jak ma to miejsce u grzyba domowego właściwego (Serpula lacrymans) i kilku innych gatunków. Nie wszystkie komórki drewna są jednakowo atakowane. Do jednych strzępki wrastają w dużych ilościach, drugie są omijane. Przypuszczalnie zależy to od różnych przeszkód fizycznych, jakie strzępki napotykają, a także od rozproszenia substancji pokarmowych w komórkach (chemotropizm).

Po osiągnięciu pewnego stopnia rozwoju grzybnia wytwarza sznury i owocniki. Grzyby domowe mogą rozwijać się jedynie w odpowiednim środowisku i w określonych warunkach. Decyduje o tym: obecność pożywienia, odpowiednia wilgotność, odpowiednia temperatura, dostęp powietrza, brak światła, odpowiedni odczyn środowiska. Grzyby domowe atakują drewno iglaste i liściaste. Zależnie od swoich naturalnych właściwości różne gatunki drewna są bardziej lub mniej odporne. Grzyby znajdują w komórkach drewna dwa rodzaje substancji pokarmowych: składniki wnętrza komórek i składniki błon komórkowych. Składniki wnętrza komórek to związki białkowe, skrobia, tłuszcze, cukry, związki mineralne i inne.

Ścianki komórkowe zbudowane są głównie z celulozy (błonnika), ligniny (drzewnika) i hemiceluloz. Grzybnia początkowo korzysta z łatwo dostępnych materiałów odżywczych znajdujących się wewnątrz komórek i prawdopodobnie dopóki one są, dopóty nie niszczy ścianek komórkowych albo niszczy je nieznacznie. W chwili gdy zabraknie pokarmu wewnątrz komórek, grzybnia zaczyna niszczyć ścianki. Celuloza i lignina są to złożone związki chemiczne trudne do bezpośredniego zużytkowania przez grzyb, dlatego też grzyby rozkładają je na związki prostsze i łatwo przyswajalne, np. celulozę na cukry proste. W celu dokonania tej przemiany grzyby wydzielają enzymy powodujące rozkład celulozy i ligniny.

Enzymy powodujące rozkład drewna są enzymami hydrolitycznymi lub utleniającymi. Zaliczamy do nich przede wszystkich enzym rozkładający celulozę (zwany celulazą) i kompleks enzymów utleniających rozkładających ligninę, zwanych polifenoloksydazami. W wilgotnym środowisku za pomocą enzymów zachodzi przejście celulozy w glikozę według wzoru: (C6H10O5)n + nH2O + enzym hydrolityczny = nC6H12O6. Glikoza zużywana jest przez grzyb do wszystkich procesów życiowych (budowy nowych komórek, wzrostu, rozmnażania, uzyskiwania energii przez utlenianie). W wyniku dalszego działania enzymu utleniającego zachodzi utlenianie glikozy, z równoczesnym wydzielaniem ciepła zużytkowanego w procesach życiowych grzyba, dwutlenku węgla i wody, jako produktów przemiany materii, według wzoru: C6H12O6 + 6O2 + enzym utleniający = 6CO2 + 6H2O + 674 kcal.

Tego rodzaju proces rozkładu zachodzi tylko przy dostępie powietrza i w optymalnych warunkach. Gdy warunki reakcji odbiegają od optymalnych lub ilość powietrza jest za mała, wówczas oprócz dwutlenku węgla i wody otrzymujemy różne substancje organiczne, takie jak kwasy (szczawiowy, cytrynowy, bursztynowy, malonowy, jabłkowy itp.), alkohol, związki aromatyczne i inne. Klasy zagrożenia drewna grzybami domowymi przedstawiono w tabeli 2 [6]. Stare budynki są najczęściej mocno zawilgocone w części dachowej wodami opadowymi, a także w przyziemiu, co dotyczy przede wszystkim podwaliny. W miejscach tych dość powszechnie występują grzyby domowe, a najczęściej grzyb domowy właściwy (Serpula lacrymans) i grzyb piwniczny (Coniophora puteana) (60% przypadków). Występują również grzyby–pleśnie – liczne są grzyby z podgromady Ascomycotina, Deuteromycotina. Klasy zagrożenia drewna grzybami–pleśniami przedstawiono w tabeli 3 [6].

Grzyby–pleśnie

Niezwykle skromne wymagania pokarmowe grzybów–pleśni umożliwiają ich rozwój na powierzchniach ze śladową ilością materii organicznej. Łatwość przystosowania się do warunków daleko odbiegających od optymalnych zapewnia im rozwój nie tylko w niskich temperaturach, lecz także na powłokach o nikłej wilgotności. Należą one głównie do grzybów anamorficznych, czyli rozmnażających się bezpłciowo. Skutki wywołane nadmiernym rozwojem grzybów–pleśni są natury estetycznej, ekonomicznej, a przede wszystkim zdrowotnej. Zagrożenia zdrowotne wynikają z faktu, że grzyby–pleśnie: stanowią podstawową grupę alergenów inhalacyjnych, wytwarzają mykotoksyny, wydzielają do otoczenia związki lotne, niektóre silnie aromatyczne i szkodliwe dla ludzi.

Liczne alergeny grzybów–pleśni uzyskano zarówno z zarodników, jak i z grzybni. Są to przeważnie białka o niskiej masie cząsteczkowej. Reakcje alergiczne wywołują także enzymy grzybów–pleśni, np. α-amylaza czy fosfataza, wprowadzane do organizmu drogą pokarmową. O podatności na alergie układu oddechowego decyduje udział frakcji respirabilnej zawartej w powietrzu. Frakcję tę tworzą cząstki o średnicy < 5 μm, do których należą zarodniki grzybów–pleśni. Do najczęściej wykrywanych grzybów w budynkach, będących przyczyną np. alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych, należą Aspergillus fumigatus, Aspergillus sp. Alternaria sp., Penicillium sp., Cladosporium sp., Trichosporon sp. i Mucor sp. Toksyny wytwarzane przez grzyby–pleśnie są natomiast produkowane przez grzybnię i magazynowane w podłożu oraz w konidiach. Podstawowe właściwości mykotoksyn to: mutagenność, teratogenność, kancerogenność, dermatotoksyczność, hepatotoksyczność, nefrotoksyczność, neurotoksyczność.

Ponadto w organizmie hamują one syntezę białek, zaburzają aktywność enzymów, zmniejszają krzepliwość krwi, osłabiają naturalną odporność antynowotworową oraz powodują ciągłe uczucie zmęczenia. Mykotoksyny dostają się do organizmu człowieka drogą pokarmową lub inhalacyjną wraz z konidiami. Ta ostatnia możliwość jest najbardziej niebezpieczna, ponieważ toksyna może działać na makrofagi w tkankach płucnych – niszczyć je i czynić ten organ podatnym na inwazję innych czynników chorobotwórczych.

Mykotoksyny nie mają właściwości antygenowych, nie wzbudzają więc reakcji obronnej systemu immunologicznego. Skutki mogą być opóźnione w czasie i zróżnicowane w zależności od polimorfizmu genetycznego. Pomimo wysokiej szkodliwości mykotoksyn, wynikającej z tworzenia adduktów z DNA powodujących zakłócenia w syntezie białek i sprzyjających np. tworzeniu komórek rakowych, objawy chorobowe nie muszą występować w każdym organizmie. Najważniejsze mykotoksyny produkowane przez grzyby–pleśnie występujące w środowisku człowieka to: aflatoksyna B1, ochratoksyna A, patulina, sterigmatocystyna, toksyna T-2, zearalenon (hormon) [7]. W badaniach oceniających stopień skażenia grzybami–pleśniami budynków mieszkalnych stwierdzono najwyższą częstotliwość występowania (na ścianach i w powietrzu) grzybów–pleśni rodzaju: Penicillium, Aspergillus, Fusarium i Chaetomium (70%), Cladosporium (ok. 20%), Alternaria (13%). Zidentyfikowane gatunki w większości nie są chorobotwórcze, ale mogą być szkodliwe dla organizmu człowieka przy osłabionym systemie immunologicznym.

Na przegrodach budowlanych grzyby–pleśnie nie zawsze znajdują odpowiednie podłoże do syntezy mykotoksyn. Przyczyną tego zjawiska może być niewłaściwa proporcja między zawartością źródła węgla i azotu. Możliwe jest również antagonistyczne oddziaływanie pomiędzy poszczególnymi gatunkami. W Polsce nie ma jak dotąd ścisłych norm określających dopuszczalny próg zanieczyszczenia powietrza grzybami–pleśniami. W prawie budowlanym [2] nie dopuszcza się do ich pojawiania. W literaturze prezentowane są propozycje kryteriów i progów, które w przyszłości mogą stanowić podstawę do określenia kryterium jakości powietrza wewnętrznego. Według propozycji zamieszczonych w czasopiśmie Building Mycology z 1994 r. w powietrzu pomieszczeń mieszkalnych niedopuszczalne jest występowanie gatunków Aspergillus fumigatus i Stachybotrys atra. Dozwolona ilość innych grzybów–pleśni wynosi 50 jtk/m³ – jeśli jest to jeden gatunek grzybów–pleśni, lub 150 jtk/m³, jeśli jest to mieszanina różnych gatunków (z wyłączeniem patogenów). Jeżeli w powietrzu dominują grzyby–pleśnie z rodzajów Cladosporium i Alternaria, to ich ilość nie powinna przekraczać 300 jtk/m³.

Natomiast próg wyczuwalności typowych związków lotnych grzybów–pleśni odpowiedzialnych za stęchło-grzybowy zapach jest na bardzo niskim poziomie, a mianowicie wynosi 0,004 μg. Aromatyczne związki wytwarzane przez grzyby–pleśnie są przenikliwe i tworzą trwałe połączenia z różnymi materiałami. Liczba związków lotnych pochodzenia pleśniowego jest bardzo duża, ocenia się, że jest ich kilkaset i że należą do różnych grup chemicznych z przewagą aldehydów, alkoholi i ketonów. Analiza tych związków jest bardzo trudna i trudne jest dokonanie ocen ilościowych. W 1982 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadziła pojęcie Syndromu Chorego Budynku (Sick Building Syndrome – SBS). Na SBS składa się wiele czynników, które wywołują złe samopoczucie, stany zmęczenia, alergiczne nieżyty nosa, gardła, stany zapalne skóry. Obiekt można uznać za chory, jeżeli 70% użytkowników skarży się, że ich zły stan zdrowia wynika z przebywania w tym obiekcie. Syndrom chorego budynku kształtują nie tylko obecne w nim czynniki biologiczne, lecz także chemiczne oraz związane z fizyką budowli i psychologią społeczną, jednak grzyby–pleśnie odgrywają rolę wiodącą.

Identyfikacja grzybów–pleśni, ich ilości oraz ocena pod względem możliwości tworzenia mykotoksyn umożliwiają podjęcie także działań medycznych. Najczęściej wykrywane na przegrodach budowlanych grzyby pleśniowe i ich szkodliwy wpływ na człowieka przedstawiono w tabeli 4 [8].

Owady

Zniszczenia powodowane w drewnie przez owady mają charakter mechaniczny. Spowodowane są przecinaniem anatomicznych elementów drewna podczas wygryzania  chodników. Przy wilgotności drewna powyżej 20%, umożliwiającej rozwój grzybów, niektóre gatunki owadów mogą powodować dodatkowo bardzo duże straty poprzez wprowadzanie symbiotycznych grzybów silnie niszczących drewno. Owady mogą też powodować w budynkach nietypowe uszkodzenia materiałów i obiektów stykających się z drewnem zasiedlonym przez nie. Dzieje się tak np. wówczas, gdy materiały te stanowią przeszkodę dla postaci doskonałych owadów (imago) opuszczających drewno.

Uszkadzane są wówczas płyty i blachy ołowiane, blachy cynowe, miedziane, aluminiowe, cynkowe, płyty gipsowo-kartonowe, guma i polichlorek winylu, pianki poliuretanowe, dywany, wykładziny z tworzyw sztucznych. Przy tym niektóre zniszczenia tego typu powodowane są zarówno przez gatunki owadów będących typowymi sprawcami zniszczeń elementów drewnianych w stanie powietrznosuchym (jak spuszczel pospolity czy niektóre kołatkowate), a także przez gatunki owadów niezasiedlające drewna w budynkach (jak wykarczak sosnowiec i trzpiennikowate), które wprowadzono w zasiedlonym przez nie wcześniej surowcu drzewnym.

Bardzo licznie występują w rewaloryzowanych budynkach owady – techniczne szkodniki drewna, a mianowicie: spuszczel pospolity sp. (Hylotrupes bajulus L.) – w podwalinach, krokwiach i ścianach belkowych (zrębowych), oraz kołatki (Anobidae), w tym szczególnie często kołatek domowy (Anobium punctatum Deg.), kołatek uparty (Anobium pertinax L.), tykotek pstry (Xestobium rufovillosum Deg.) – w belkach stropowych i deskach podłogowych (tabela 5).

Bakterie

Bakterie to organizmy o wymiarach ok. 1 μm, o budowie jednokomórkowej (bakterie właściwe) lub nitkowatej (promieniowce). Bakterie jednokomórkowe mają różne kształty, od kulistej, w kształcie walca (pałeczki lub laseczki), do spirali. Rozmnażają się bardzo szybko przez podział komórek na dwie potomne. Wiele z nich to organizmy patogenne wywołujące choroby u ludzi, zwierząt i roślin.

Bakterie mogą również rozwijać się na organicznych materiałach budowlanych, takich jak drewno, płyty pilśniowe, wiórowe, paździerzowe, tkaniny, wykładziny podłogowe, papier, papa, w miejscach ich silnego zawilgocenia. Są wówczas przyczyną rozkładu związków organicznych o charakterze zgnilizny, z wydzielaniem substancji o przykrym zapachu, oraz powierzchniowej korozji materiałów. W budynkach bakterie występują najczęściej w pomieszczeniach sanitarnych w pobliżu zlewów, na elementach podłogowych i podwalinach, ale także na powierzchniach z punktem rosy lub punktem pleśniowym. Stopnie degradacji drewna Z punktu widzenia wymagań dotyczących przeprowadzania ekspertyz istnieją 3 stopnie degradacji drewna [3]: D1 – pierwszy, wymagający jedynie usunięcia zniszczonego drewna z ewentualnym flekowaniem – występuje wówczas, gdy nośność konstrukcji nie jest zagrożona; konieczne jest jednak przeprowadzenie obliczeń nośności konstrukcji, D2 – drugi, wymagający usunięcia drewna i przeznaczenia go do wzniesienia budynków tymczasowych o niewielkim obciążeniu elementów), co pociąga za sobą także potrzebę przeprowadzenia obliczeń i stwierdzenia niewystarczającej nośności elementów drewnianych w miejscu dotychczasowego stosowania, i wystarczające w nowym miejscu, D3 – trzeci, wymagający usunięcia drewna i utylizacji w porozumieniu z władzami administracyjnymi i strażą pożarną, w wyodrębnionym miejscu lub w specjalnych spalarniach (dla drewna uprzednio impregnowanego ntykorozyjnie). Uszkodzenia spowodowane przez czynniki biologiczne wymagają więc zabezpieczenia drewna, wzmocnienia lub wymiany elementów.

Diagnostyka mykologiczna budynków

Diagnostyka jest podstawowym elementem ekspertyzy mykologiczno-budowlanej i pozwala określić stan techniczny obiektu, przyczyny porażenia przez szkodniki biologiczne oraz sposoby likwidacji stwierdzonych zjawisk. Niezbędne zasady diagnostyki to: oględziny budynku, analiza dokumentacji technicznej, informacje od użytkowników obiektu, pomiary, szkice inwentaryzacyjne i zdjęcia, niezbędne odkrywki konstrukcji budynku, pobranie prób materiału do badań laboratoryjnych, identyfikacja gatunków (rodzajów) występujących mikroorganizmów i owadów.

Podczas wizji lokalnej budynku trzeba zwrócić uwagę na wszelkie czynniki powodujące zawilgocenie, określić związki występujące pomiędzy badanym obiektem a towarzyszącymi elementami otoczenia (ukształtowanie terenu, inne budynki, otaczająca roślinność, orientacja względem stron świata itp.) Należy ocenić: rodzaj tynków i ich stan techniczny (zacieki, przebarwienia, pęknięcia, ubytki), stan gzymsów, okapów, cokołów, opasek odwadniających, zadaszeń, podestów, szczelność i drożność systemu rynien i rur spustowych, szczelność pokrycia dachowego, stan techniczny izolacji przeciwwilgociowych fundamentów, stan techniczny tarasów i balkonów, stan obróbek blacharskich i opierzeń budynku, stan murów i tynków na kominach, ukształtowanie terenu wokół budynku pod względem zabezpieczenia przed wodami powierzchniowymi, rodzaj gruntu i głębokość występowania wód gruntowych, stan techniczny zewnętrznej stolarki drzwiowej i okiennej, stan techniczny izolacji przeciwwilgociowej.

W czasie oględzin budynku wewnątrz dokonuje się przeglądu wszystkich pomieszczeń, z reguły rozpoczynając od piwnic, stopniowo przemieszczając się na coraz wyższe piętra (można rozpocząć przegląd od góry). Szczególnie ważna jest ocena stanu technicznego poddasza i więźby dachowej, w ścisłym powiązaniu ze stanem pokrycia dachowego i obróbek blacharskich. W czasie oględzin należy zwracać uwagę na objawy świadczące o możliwości występowania korozji biologicznej w obiekcie. Należą do nich: podwyższona wilgotność drewna i innych materiałów budowlanych, specyficzna woń wewnątrz pomieszczeń (nieprzyjemny zapach stęchlizny), występowanie zawilgoceń ścian, zacieków, plam, wykwitów soli itp., paczenie, uginanie i zapadanie się podłóg, głuchy dźwięk przy uderzeniu drewna twardym narzędziem, występowanie grzybów w postaci grzybni, sznurów lub owocników oraz śladów porażenia przez owady, obecność pryzmatycznych spękań drewna, obecność grzybów na powierzchni tynków wewnętrznych, łuszczenie się farb na tynkach oraz wybrzuszanie i odpadanie tynków wewnątrz pomieszczeń. Na podstawie wizji lokalnej i identyfikacji czynników biologicznych elementy porażone przez korozję biologiczną można zakwalifikować do jednej z grup odpowiadających różnemu stopniowi zniszczenia drewna (D1–D3).

Sposoby ochrony drewna budowlanego przed korozją biologiczną

Najważniejsza w ochronie drewna jest profilaktyka uniemożliwiająca stworzenie warunków do zagrzybienia i porażenia przez owady. Wprawdzie można chronić drewno poprzez obudowanie go, ale ochrona drewna przed zagrzybieniem i owadami polega przede wszystkim na impregnacji drewna za pomocą środków chemicznych.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało głębokie zmiany w dotychczasowym systemie dopuszczania środków ochrony drewna do obrotu rynkowego i stosowania. Środki przeznaczone dla budownictwa nie podlegają obecnie systemowi oceny materiałów i wyrobów budowlanych w zakresie skuteczności działania przeciw korozji biologicznej, zostały bowiem objęte postanowieniami ustawy o produktach biobójczych [39]. Ustawa określa warunki wprowadzania do obrotu i stosowania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej produktów biobójczych oraz substancji czynnych będących składnikami produktów biobójczych. Nowe uregulowania uwzględniają wymagania dotyczące skuteczności i bezpieczeństwa stosowania, zasady wzajemnego uznawania pozwoleń na wprowadzanie do obrotu i wpisów do rejestru produktów biobójczych niskiego ryzyka między Rzecząpospolitą Polską a innymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Celem ustawy jest zapobieganie zagrożeniom zdrowia ludzi, zwierząt i zagrożeniom środowiska, które mogą być wynikiem działania produktów biobójczych.

Wprowadzenie ustawy o produktach biobójczych było bezpośrednio związane z wejściem w życie Dyrektywy 98/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 16 lutego 1998 r., w sprawie wprowadzania do obrotu rynkowego produktów biobójczych [9, 10, 12]. Preparaty impregnacyjne zatruwają tkankę drewna będącą pożywieniem grzybów i owadów oraz stwarzają niesprzyjające warunki dla ich rozwoju. Rozróżnia się impregnację powierzchniową i wgłębną. Do impregnacji powierzchniowej zalicza się wszystkie proste sposoby (np. smarowanie, opryskiwanie, krótkotrwałe moczenie), które nasycają zewnętrzną warstwę drewna do głębokości 5 mm.

W impregnacji wgłębnej stosuje się te sposoby, które za pomocą dyfuzji lub działania ciśnieniowego wprowadzają impregnat na głębokość kilkunastu bądź kilkudziesięciu milimetrów, aż do całkowitego przesycenia dających się łatwo impregnować części drewna (głównie bielu). Szczególne znaczenie przy impregnowaniu ma wilgotność drewna, warunkuje ona bowiem rodzaj wybranego sposobu impregnacji. Smarowanie Polega ono na wielokrotnym (najczęściej dwu-, trzykrotnym) smarowaniu powierzchni zabezpieczonego drewna roztworem za pomocą pędzla, szczotki itp. Temperatura środków solnych i wodorozcieńczalnych powinna wynosić ok. +20°C, ale korzystniejsze jest podgrzewanie roztworu do temperatury +50°–60°C, co zwiększa głębokość wnikania, a także zużycie impregnatu.

Niekiedy środki oleiste i rozpuszczalnikowe o wysokim punkcie zapłonu podgrzewa się do temperatury +70°–90°C, a o niskim punkcie zapłonu do temperatury +60°–70°C. Drewno powietrzno-suche może być impregnowane środkami oleistymi i rozpuszczalnikowymi, a drewno o podwyższonej wilgotności – środkami solnymi i wodorozcieńczalnymi.

Opryskiwanie

Przeprowadza się je za pomocą opryskiwaczy elektrycznych lub pneumatycznych. Opryskiwanie stosuje się w przypadku trudno dostępnych elementów lub podczas impregnacji dużych powierzchni. Zużycie impregnatu jest o 25–30% większe niż podczas smarowania. Kąpiele krótkotrwałe (impregnacje powierzchniowe) Kąpiele polegają na zanurzeniu w wannie z impregnatem elementu drewnianego na określony czas, od 15 min do kilku godzin. Kąpiel przeprowadza się w stalowych lub betonowych wannach zaopatrzonych w urządzenia do wprowadzania, odprowadzania, podgrzewania impregnatu i utrzymywania drewna w stanie zanurzonym. Do tych celów stosuje się również koryta drewniane, a w przypadku częściowej impregnacji – kadzie lub beczki stalowe. Wymagana wilgotność drewna przy środkach oleistych i rozpuszczalnikowych wynosi 18–20% (drewno powietrzno-suche). Podczas stosowania środków solnych i wodorozcieńczalnych wilgotność drewna powinna wynosić 20–30%. Metoda ta służy do masowego nasycania gotowych elementów.

Rozróżnia się kąpiel zimną krótkotrwałą oraz gorącą krótkotrwałą. W kąpieli zimnej krótkotrwałej drewno nasyca się środkami oleistymi lub roztworami solnymi grzybobójczymi o temperaturze +20°C. Głębokość wnikania roztworów solnych w ciągu pół godz. wynosi ok. 2 mm, a środków oleistych 2–5 mm. Kąpiel gorąca krótkotrwała – temperatura środków solnych wynosi +50°– 60°C, a oleistych +70°–90°C. Głębokość wnikania w ciągu pół godziny nasycania roztworami solnymi wynosi ok. 3 mm, a środkami oleistymi – ok. 6 mm. 

Kąpiele długotrwałe

Kąpiel zimna lub gorąca długotrwała wymaga, aby wilgotność drewna wynosiła 18–20%, czas kąpieli zimnej 6–8 dni, a gorącej 1–2 dni; temperatura kąpieli zimnej powinna utrzymywać się na poziomie ok. +20°C, a gorącej +50°–60°C. Kąpiel gorąco-zimna polega na rozgrzaniu drewna w roztworze gorącym impregnatu i szybkim przeniesieniu go do drugiego zbiornika z zimnym impregnatem, w którym pozostaje do ostygnięcia. Ogrzewanie trwa 2–4 godz., a właściwe nasycanie odbywa się w procesie stygnięcia w zimnym roztworze. Temperatura roztworu solnego gorącego wynosi +60°–70°C, temperatura roztworu zimnego +15°–20°C, natomiast dla środków oleistych odpowiednio +60°–90°C i +20°–30°C.

Dopuszczalna wilgotność drewna powinna wynosić 18–30%. Głębokość wnikania impregnatu to 2–3 cm. Zbliżony skutek impregnacji można osiągnąć przy użyciu tylko jednego zbiornika z gorącym impregnatem, w którym drewno początkowo się ogrzewa, a następnie pozostawia się je w gorącym impregnacie aż do ostygnięcia.

Nasycanie ciśnieniowo-próżniowe

Przeprowadza się je w zamkniętym cylindrze przy użyciu pomp ciśnieniowo-próżniowych. Nasycenie tą metodą uzyskuje się w stosunkowo krótkim czasie od 2 do 2,5 godz. Wymagana wilgotność drewna wynosi 20–25%. Często stosowana metoda pełnokomórkowa Bethell polega na poddawaniu drewna nasyceniu w odpowiednim urządzeniu cylindrycznym o średnicy ok. 2 m i długości dochodzącej do 26 m. Cylinder zamykany jest szczelnie i wytwarza się w nim próżnię w celu usunięcia powietrza z komórek drewna, a następnie wprowadza się do cylindra impregnat podgrzany do temperatury +70°–90°C. W zależności od rodzaju impregnatu i zakresu ciśnienia (0,6–0,8 MPa) nasycanie trwa od 0,5 do 2 godz. Po nasyceniu zmniejsza się ciśnienie i wytwarza próżnię w celu usunięcia nadmiaru impregnatu, a następnie wyrównuje się ciśnienie z ciśnieniem atmosferycznym.

Sposób oszczędnościowy (Rüpinga) Nasycanie drewna wykonuje się w tych samych urządzeniach, w których przeprowadza się nasycanie pełnokomórkowe. W pierwszej fazie procesu w cylindrze wytwarza się ciśnienie (0,2–0,3 MPa), które ma na celu sprężenie powietrza znajdującego się w komórkach drewna. Następnie pompuje się do cylindra gorący impregnat i wtłacza go do drewna pod ciśnieniem wynoszącym 0,6–0,8 MPa. Po wchłonięciu określonej ilości impregnatu potrzebnej do równomiernego rozprowadzenia go w drewnie zmniejsza się ciśnienie do wartości ciśnienia atmosferycznego, a następnie wytwarza się próżnię. Powietrze, rozprężając się, usuwa z komórek nadmiar impregnatu. Wymagana wilgotność drewna: do 20%. Zużycie impregnatu można regulować przez zastosowanie odpowiedniego ciśnienia i podciśnienia.

Pastowanie

Jest to metoda podobna do poprzedniej. Polega na powleczeniu pastą grzybobójczą powierzchni impregnowanego drewna. Pastować można drewno suche i wilgotne. Metoda ta stosowana jest przede wszystkim do ochrony miejscowej i do elementów drewnianych silnie zagrożonych zagrzybieniem i wbudowanych w stanie wilgotnym.

Bandażowanie

Polega ono na miejscowym owinięciu elementu bandażami nasyconymi środkami grzybobójczymi – przeważnie solnymi. Opalanie Jest to metoda stosowana wyłącznie do impregnacji drewnianych słupów ogrodzeniowych i innych elementów stykających się z ziemią. Jest rzadko stosowana ze względu na przepisy ppoż. Dolna część słupa powlekana jest cienką warstewką zawiesiny glinianej o konsystencji gęstej śmietany. Pokrytą część słupa należy opalać równomiernie ze wszystkich stron nad ogniskiem. Zwęglenie powierzchni drewna powinno wynosić 5–10 mm. Jeżeli opalenie pozwoliło osiągnąć prawidłową głębokość zwęglenia, należy zdjąć słup z ognia i ugasić na nim płomień. Po zgaszeniu płomienia słup należy natychmiast zanurzyć w beczce ze środkiem oleistym lub rozpuszczalnikowym o temperaturze +20°C. Moczenie prowadzi się aż do czasu całkowitego ostygnięcia środka i drewna. Po wyjęciu słupa z beczki należy go ułożyć skośnie zanurzoną częścią w dół, tak aby nadmiar środka spływał do podstawionego naczynia. Następnie wyschnięte części zaimpregnowanego słupa powleka się rzadkim roztworem asfaltowym na zimno, stosując 3-krotne smarowanie w 24-godzinnych odstępach czasu.

Iniekcja zastrzykowa

Metoda ta polega na wprowadzeniu środka w głąb drewna za pomocą strzykawki lekarskiej lub weterynaryjnej. Do tego celu wykorzystuje się również wszelkie spękania oraz otwory wylotowe po owadach. Po wykonaniu zabiegu całość drewna należy szczelnie okryć folią na okres 48 godz. Podczas stosowania metody zastrzykowej igłę strzykawki wbija się w drewno w odstępach nie mniejszych niż 5 cm. Precyzyjne dozowanie środka najlepiej wykonywać iniektorem, którego można używać do wstrzykiwania środków owadobójczych, grzybobójczych, a także płynów wzmacniających zniszczoną strukturę drewna.

Metoda Cobra

Polega ona na wstrzykiwaniu pod ciśnieniem środka grzybobójczego lub owadobójczego w głąb drewna za pomocą specjalnego aparatu zaopatrzonego w igłę, połączonego wężykiem ze zbiorniczkiem wypełnionym impregnatem. Igłę wbija się w drewno w odstępach co 5 cm, a impregnat z cylindra wtłacza się za pomocą dźwigni na głębokość 6–7 cm. Środek biochronny wprowadzany jest w postaci pasty, która rozchodzi się w wyniku dyfuzji w wilgotnym drewnie, a w suchym drewnie pod ciśnieniem aż do chwili pełnego nasycenia komórek drzewnych i wolnych przestrzeni międzykomórkowych. Opracowane są również urządzenia zaopatrzone w wiele igieł i poruszane napędem elektrycznym, które pozawalają na jednoczesne wykonanie wielu zastrzyków. Urządzenia te służą do nasycania tych części elementów, które są silnie narażone na zagrzybienie.

Metoda nawiercania otworów

Metoda ta polega na wprowadzeniu do drewna przez nawiercone otwory środka solnego (w proszku lub tzw. gilzie z materiału przepuszczającego wilgoć, np. z bibuły). Otwory mają średnicę 5–10 mm i nie powinny obniżać wytrzymałości danego elementu. Muszą być ułożone w kilku szeregach w kierunku podłużnej osi elementu. Odległości między szeregami otworów nie mogą być większe niż 5 cm, a odstępy między otworami w jednym szeregu powinny wynosić 30–50 cm. Otwory muszą być przesunięte względem siebie w poszczególnych szeregach.

Głębokość otworów zależy od grubości belki, lecz jako zasadę przyjęto takie nawiercenie, aby dno było oddalone o 2 cm od przeciwległej strony belki. W elementach leżących poziomo otwory wierci się prostopadle do podłużnej osi belki, zaś w słupach – skośnie ku dołowi. W wywiercone otwory wlewa się substancję za pomocą strzykawki, dopóki otwory przyjmują ciecz. Przerwy między kolejnymi wstrzyknięciami nie mogą być dłuższe niż 3 dni. Po ostatnim wstrzyknięciu impregnatu, gdy drewno nie wchłania już środka, otwory należy zasklepić specjalnie przygotowanymi korkami drewnianymi. Dla dużych przekrojów elementów wierci się również otwory o średnicy 12–27 mm i głębokości 130–210 mm, rozmieszczając je szeregowo bądź w formie szachownicy – w odstępach ok. 25 cm, a następnie napełnia pastą i zatyka korkiem drewnianym. Metoda ta stosowana jest do zabezpieczania wilgotnych elementów zagrożonych dużym zagrzybieniem.

Zabezpieczenie za pomocą tej metody daje dobre wyniki, lecz obniża znacznie wytrzymałość drewna i dlatego należy brać to pod uwagę w obliczeniach statycznych. Metoda nawiewu gorącego powietrza na powierzchnię drewna Polega ona na wykorzystaniu gorącego powietrza jako środka niszczącego owady, których larwy giną przy temperaturze powyżej +46°C. Powietrze podgrzane w nagrzewnicy do temperatury +80°–110°C doprowadza się do przestrzeni poddasza i poddaje jego działaniu drewnianą więźbę dachową. Urządzenie do pomiaru temperatury, umieszczone w środku najgrubszej belki drewnianej, rejestruje osiągnięcie temperatury niszczącej owady. Po 6–8-godzinnym nagrzewaniu (nagrzewnicą z podmuchem gorącego powietrza) rozpyla się dodatkowo chemiczne środki ochrony drewna.

Metoda gazowania

Środki gazowe są bardzo skuteczne podczas dezynsekcji drewna, zwłaszcza przy stosowaniu podciśnienia. Metoda wymaga użycia komór gazowych. Ze względu na wymiary największych komór gazowych dezynsekcja za pomocą tej metody ogranicza się do elementów o wymiarach nieprzekraczających 2,5×3,0 m. Gazowanie bez uprzedniego usunięcia chociażby części powietrza z drewna za pomocą podciśnienia wymaga dosyć długiego czasu stosowania zabiegu, gdyż wiąże się to z ograniczoną dyfuzją gazów w drewnie.

Podczas dezynsekcji budynków stosować należy osłony z folii. Dobór środków do gazowania wymaga również dużej wiedzy konserwatorskiej, a gaz po wykonaniu zabiegu może stanowić zagrożenie dla środowiska naturalnego. Drewno poddane dezynsekcji poprzez gazowanie wymaga ponadto zabezpieczenia płynnymi środkami owadobójczymi za pomocą płytkich metod impregnacyjnych.

Wykorzystanie fal elektromagnetycznych

Śmierć żywych organizmów niszczących drewno jest w przypadku takiego zabiegu wynikiem silnego nagrzewania w krótkim czasie ciał owadów i otaczającego je drewna. Nagrzewanie to jest wynikiem tarcia cząsteczek wody (dipoli) zawartej w ciałach owadów i w drewnie w szybkozmiennym polu elektromagnetycznym. Różne gatunki owadów charakteryzują się różną odpornością na dezynsekcję przy użyciu fal elektromagnetycznych o dużej i bardzo dużej częstotliwości. Przykładowo zastosowanie podczerwieni lub promieniowania mikrofalowego do dezynsekcji i dezynfekcji drewna daje dobre rezultaty. Przy temperaturach nagrzanego drewna w zakresie +50°–60°C. Poszczególne gatunki owadów wykazują różną odporność na działanie termiczne, np. spuszczel jest mniej wrażliwy niż kołatek domowy.

Metoda zabezpieczenia za pomocą promieniowania γ Promienie γ wykazują bardzo dobrą przenikliwość. Natomiast pewne problemy techniczne może stwarzać niejednorodność pola. Poszczególne gatunki owadów wykazują różną odporność na promieniowanie γ, przy czym kołatkowate są znacznie odporniejsze niż spuszczel. Ponadto wrażliwość owadów zależy od fazy rozwoju i temperatury otoczenia. Dawki konieczne do bardzo szybkiego uśmiercania larw i owadów nie niszczą drewna, mogą natomiast przyciemniać szkło zastosowane w obiekcie. W odróżnieniu od zabezpieczenia drewna, zwalczanie grzybów i owadów wymaga stosunkowo głębokiej penetracji czynnika biobójczego i wnikliwych działań pozachemicznych.

Z pomieszczeń, w których przeprowadza się prace odgrzybieniowe i wykonuje zabiegi owadobójcze, należy usunąć ludzi i zwierzęta oraz żywność, paszę i inne materiały pochłaniające zapachy. Jeśli korzysta się z najnowszych środków ochrony drewna, usunięcie mieszkańców może dotyczyć okresu najwyżej 1–3 dni. Preparaty grzybo- i owadobójcze należy stosować po odpowiednim przygotowaniu drewna i elementów konstrukcji budowlanej: drewno należy oczyścić z utworów grzyba i wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń, takich jak resztki zaprawy, powłok malarskich itp., zniszczone partie drewna przez grzyby lub owady należy ociosać lub zestrugać do „drewna zdrowego”, w przypadku użycia środków oleistych i rozpuszczalnikowych elementy należy przesuszyć do wilgotności drewna powietrzno-suchego (18–20%), zabiegi owadobójcze w rzeźbach, meblach, detalach drewnianych itp. można wykonać metodą iniekcji, wstrzykując środek owadobójczy w szczeliny drewna i otwory wylotowe po owadach; w celu zwiększenia skuteczności zabiegu przedmioty te można szczelnie owinąć folią z tworzywa sztucznego na 2–4 dni.

Normy zużycia środków zostały podane w informacjach firm produkujących poszczególne środki ochrony drewna. Normy te zależą od gatunku i wilgotności drewna oraz od wykończenia powierzchni, metody impregnacji oraz miejsca zastosowania drewna w budynku. Powinny być one ustalane indywidualnie w odniesieniu do określonych warunków impregnacji. Prace impregnacyjne powinno się wykonywać według zaleceń zawartych w specjalnie do tego celu  opracowanej ekspertyzie mykologiczno-budowlanej lub mykologicznej [2]. Podstawowym warunkiem skuteczności prac, oprócz poprawnego ich wykonania, jest usunięcie przyczyn zagrzybienia budynku.

Stosowanie środków ochrony drewna przed korozją biologiczną

Stosowane środki biochronne powinny mieć dokumenty dopuszczające do stosowania w budownictwie, jednak praktyka związana z ich aplikacją wskazuje, że: skuteczność środków biochronnych jest ogromnie zróżnicowana, o czym nie informuje producent – istnieje np. konieczność podawania chociażby orientacyjnie czasu skutecznego działania środków, w pierwszym okresie po zastosowaniu środków emitowane związki chemiczne wchodzą w reakcję z gazem propan-butan stosowanym w gospodarstwie domowym, czego efektem są przykre, długo utrzymujące się zapachy, dotychczas stosowane środki biochronne i biobójcze nie są badane z punktu widzenia ich alergicznego oddziaływania na organizm ludzki, ekotoksykologiczności oraz mutagenności.

Skuteczność środków ochrony przed korozją biologiczną ulega z upływem czasu stopniowemu obniżeniu. Dynamika tego zjawiska jest uzależniona od warunków eksploatacji (klasy zagrożenia), zastosowanej metody impregnacji (powierzchniowa, wgłębna) oraz od właściwości fizykochemicznych środka (a ściślej: substancji czynnej), takich jak: rozpuszczalność w wodzie, lotność, względnie prężność par, odporność na fotolizę, odporność na działanie podwyższonej ciepłoty otoczenia, odporność na kwasy, alkalia i rozpuszczalniki organiczne, a także od właściwości spoiw (substancji błonotwórczych) oraz właściwości składników uzupełniających.

Konsekwencją obniżenia skuteczności impregnatów w funkcji czasu jest konieczność przeprowadzenia powtórnego zabiegu. Zadanie wydaje się na pozór proste: należy ponownie zabezpieczyć obiekt lub jego elementy preparatem solnym, oleistym lub rozpuszczalnikowym w zależności od warunków eksploatacji i problem znika na następnych kilkanaście lub kilkadziesiąt lat. W nielicznych sytuacjach jest tak istotnie – wówczas, gdy wiadomo, jaki produkt stosowano uprzednio i pod warunkiem, że jest on nadal dostępny.

W rzeczywistości zagadnienie jest bardziej złożone. Zdarza się bowiem, że niemożliwe jest zidentyfikowanie środka stosowanego wcześniej. Wtedy istnieje potrzeba wykonania badań analitycznych za pomocą spektroskopii masowej, spektroskopii plazmowej dotyczących składu impregnatu, a przeprowadzanych na podstawie reprezentatywnej próbki pobranego drewna. W przeważającej większości wypadków impregnaty stosowane przed kilkunastu lub kilkudziesięciu laty są z różnych przyczyn niedostępne lub niedopuszczone do stosowania. Dotyczy to szczególnie środków solnych zawierających m.in. chromiany, arseniany, fluorki, fluorokrzemiany.

Z drugiej strony rynek oferuje obecnie nowe produkty zawierające uprzednio nieznane biocydy, takie jak: pochodne triazolu – efektywne w ochronie drewna ponad gruntem przed grzybami rozkładu brunatnego i białego. Do grupy tej należą: tebuconazol, propiconazol, azaconazol, chlorotaloril. Cechą charakterystyczną tych fungicydów jest wysoka odporność chemiczna (są odporne na działanie roztworów kwasów mineralnych i mocnych zasad o stężeniu ≤ 0,01 mol/dm³), wysoka odporność termiczna, mała rozpuszczalność w wodzie (rzędu 0,01%) i mała lotność; czwartorzędowe sole amoniowe (QAC) – skuteczne w ochronie przed grzybami rozkładu brunatnego, grzybami–pleśniami i grzybami powodującymi przebarwienia, w tym siniznę. Bardzo często stosowany jest chlorek alkilobenzylodimetyloamoniowy (BAC) i chlorek didecylodimetyloamoniowy (DDAC); karbaminiany – głównie stosowany jest jod-propinyl-butyl-karbaminian (IPBC) skuteczny w ochronie drewna przed grzybami pleśniowymi, w tym przebarwiającymi drewno wgłębnie (np. sinizna); pochodne izotiazoli, które odznaczają się dużą aktywnością wobec grzybów pleśniowych, glonów i drożdży. Mogą być stosowane w powierzchniowej ochronie drewna, lecz częściej używane są do zwalczania grzybów–pleśni na podłożu mineralnym, do utoksyczniania wyrobów lakierowych, a także do zabezpieczania materiałów drewnopochodnych, w tym również w procesie ich wytwarzania.

Praktyczny zakres stabilności pH wynosi od 2 do 10, a temperatura stosowania – do 100°C. Najczęściej stosowana jest oktylowa pochodna izotiazolinonów; pyretroidy – insektycydy o działaniu kontaktowym, stosowane do zabezpieczania drewna przed owadami ksylofagami przy naniesieniu 0,01–0,03 g/m2 (w przeliczeniu na substancję czynną), a przy naniesieniu 1–2,5 g/m2 wykazują działanie owadobójcze. Pyretroidy nie powinny być stosowane w kompozycjach o odczynie alkalicznym, w którym ulegają rozkładowi hydrolitycznemu. Charakteryzują się ponadto niezwykle niską rozpuszczalnością w wodzie i lotnością; insektycydy o działaniu systemowym: fenoxycarb ma działanie zbliżone do hormonu wzrostu wytwarzanego przez owada i blokuje jego rozwój na etapie transformacji postaci, co uniemożliwia wylęganie larwy z jaja lub przetwarzanie larwy w poczwarkę.

Jest stabilny przy pH od 2 do 12. Jest nielotny, odporny na wymywanie i działanie promieniowania ultrafioletowego; flufenoxuron wykazuje działanie analogiczne do regulatora wzrostu, ale głównie blokuje wytwarzanie chityny. Insektycyd ten jest bardzo aktywny wobec wszelkiego rodzaju owadów – technicznych szkodników drewna i wykazuje działanie zarówno ochronne, jak i owadobójcze. Odznacza się odpornością na wymywanie i na działanie promieniowania ultrafioletowego. Nie należy go stosować przy pH> 8. Środki biochronne i biobójcze muszą mieć składniki  uzupełniające, by łatwe było ich stosowanie. Sposób kształtowania składu, a tym samym właściwości środków przedstawiono w pracy K. Lutomskiego [14], a także w dyrektywie 98/8/WE [15] oraz w normie PN-EN 335-1:1992 [16].

Dobrej jakości środki mają wysoką klasę toksyczności (LD50) ≥ V, małe wartości grzybobójcze i owadobójcze, a także dużą głębokość wnikania. By uniknąć niezgodności pomiędzy uprzednio a obecnie stosowanym impregnatem, należy wykluczyć: łączenie składników aktywnych o właściwościach utleniających (np. chromianów i dwuchromianów, arsenianów) ze składnikami o właściwościach redukcyjnych (halogenki, w tym chlorki, np. chlorek benzalkoniowy, jodek, np. IPBC, organiczne związki siarki oraz niektóre związki azotu, np. mocznik); łączenie składników aktywnych dających w efekcie hydrolizy odczyn alkaliczny (np. borany, benzoesany, salicylany, chlorofenolany itp.) ze składnikami dającymi odczyn kwaśny (np. kwas borowy, siarczan miedzi lub cynku, wodorosiarczany, wodorofosforany amonu); łączenie produktów zawierających składniki aktywne o charakterze słabych kwasów lub słabych zasad z produktami zawierającymi składniki o charakterze mocnych kwasów albo mocnych zasad. Połączenia takie prowadzą do eliminowania składników aktywnych z zabezpieczonego materiału.

Negatywnym przykładem takiej sytuacji jest zastosowanie farby chemoutwardzalnej z utwardzaczem w postaci kwasu p-toluenosulfonowego na drewno zabezpieczone impregnatem opartym na izotiazolinonach. Kwas p-toluenosulfonowy powoduje rozkład izotiazolinonu z wydzieleniem siarkowodoru lub merkaptanu. Należy unikać stosowania środków powłokotwórczych (rozpuszczalnikowych i wodorozcieńczalnych) na podłoża, na które naniesiono środki solne lub lazury. Środki powłokotwórcze (tzw. lazury) nie uzyskają w takich przypadkach zakładanej przyczepności do podłoża, natomiast środki solne nie wnikną w podłoże zawierające żywice syntetyczne, zwłaszcza przestrzennie usieciowane.

Analogicznie nie należy łączyć środków oleistych z solnymi (niepolarnych z polarnymi) i odwrotnie. Podłoże nasycone środkami oleistymi staje się hydrofobowe, co ogranicza wchłanianie wody jako nośnika impregnatu solnego. Jednak niekiedy stosowanie środków oleistych lub rozpuszczalnikowych na środki solne użyte znacznie wcześniej daje pozytywny rezultat. Stosowanie środków rozpuszczalnikowych (w tym zawierających komponenty błonotwórcze) na drewno zabezpieczone środkami rozpuszczalnikowymi niezawierającymi nielotnych komponentów ciekłych, np. plastyfikatorów (ftalany, chloroparafina), nie stwarza w zasadzie problemów technicznych. Może jednak zaistnieć taka sytuacja, że rozpuszczalność substancji błonotwórczej w rozpuszczalniku stanowiącym komponent impregnatu stosowanego pierwotnie będzie bardzo mała, wówczas istnieje niebezpieczeństwo wytrącenia spoiwa na powierzchni drewna w przypadku przedwczesnego zastosowania drugiego (błonotwórczego) środka, czego skutkiem będzie łuszczenie się powłoki. Ogólnie rzecz biorąc, w wątpliwych lub trudno przewidywalnych przypadkach zaleca się wykonanie prób in situ.

Potrzebna jest więc pogłębiona wiedza o środku w ujęciu jakościowym, a o jego substancji czynnej – w ujęciu ilościowym. Producenci środków nie są na ogół skłonni do ujawniania tych informacji – traktują je jako poufne. Wiedzę o udziale biocydów są jednak zobowiązani ujawnić w formie zapisu w tzw. karcie bezpieczeństwa produktu chemicznego. Środki biochronne i biobójcze muszą mieć ponadto pozwolenie Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, który kwalifikuje środki ze względu na zawartą w nich substancję czynną. Urząd dysponuje zespołem ds. środków ochrony drewna, składającym się ze znanych specjalistów w tej dziedzinie.

Sytuacja w zakresie środków ochrony drewna w dziedzinie aprobacji i produkcji nie jest ustabilizowana i będzie podlegała dalszym przekształceniom. Mianowicie do 14 maja 2010 r. wszystkie produkty do konserwacji drewna muszą mieć ważną rejestrację na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, natomiast analogiczne dokumenty wydane dla środków ochrony drewna w innych krajach członkowskich Unii Europejskiej nie mają ważności na terenie naszego kraju. Natomiast po 14 maja 2010 r. środki biobójcze zarejestrowane w jednym z krajów Unii Europejskiej będą miały prawo być stosowane w każdym kraju Wspólnoty. Z uwagi na fakt, że wiele dotychczasowych impregnatów z dniem 1 września 2006 r. utraciło prawne podstawy dopuszczenia do obrotu rynkowego, jedynym racjonalnym sposobem zapewnienia zgodności z prawem przy stosowaniu w budownictwie środków ochrony drewna jest żądanie od sprzedawcy lub usługodawcy przedstawienia dokumentów poświadczających fakt wydania pozwolenia Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych o dopuszczeniu środka biobójczego do obrotu rynkowego.

Urząd publikuje listy produktów biobójczych, w stosunku do których wydano pozwolenia. Informacje te są dostępne również w Urzędzie Rejestracji i są udostępniane w trybie określonym przez ten urząd (na prośbę pisemną). Wielofunkcyjne środki ochrony drewna, w których przewidziano również funkcję ochrony drewna budowlanego przed ogniem, wymagają dodatkowo obowiązkowego certyfikatu, udzielanego przez uprawnione jednostki certyfikujące m.in. na podstawie przeprowadzonych badań i wydanych aprobat technicznych. Certyfikacja jest obowiązkowa tylko w zakresie deklarowanej ochrony przed ogniem i jest prowadzona na podstawie oddzielnych przepisów [17, 18, 19, 20, 21, 22, 23].

Praktyczne aspekty stosowania poszczególnych rodzajów środków biochronnych

W obiektach budowlanych, w których występują grzyby–pleśnie, najpowszechniejszym stosowaniem cieszą się środki solne i wodorozcieńczalne. W obiektach drewnianych natomiast największe uznanie zyskują środki rozpuszczalnikowe i wodorozcieńczalne. Stosowane są także uznane i stosowane od wielu lat środki oleiste. W starych obiektach porażonych przez owady stosuje się środki wodorozcieńczalne. Uzupełnienie stanowią lazury impregnacyjne, oraz rzadko stosowane obecnie powłoki lakierowe [14]. W budynkach nowo wznoszonych z materiałów mineralnych i drewna lub w starych remontowanych zdecydowanie najczęściej stosuje się wielofunkcyjne środki solne lub wodorozcieńczalne. Popularność tych środków wynika z ich stosunkowo niskiej ceny, a także z tego, że tworzą dodatkową ochronę przeciwogniową. W Polsce w największej ilości stosuje się krajowe środki biochronne w postaci środków wodorozcieńczalnych lub rozpuszczalnikowych, co wiąże się z dobrą tradycją i stosunkowo dobrą jakością tych środków.

Rzadko wykorzystuje się tlenek etylenu (gaz) do dezynsekcji drewna, zabieg ten ma bowiem wartość jedynie chwilową. Aplikacja środków do elementów drewnianych odbywa się najczęściej tradycyjnie poprzez nanoszenie ręczne lub ciśnieniowe. W przypadku wymiany elementów konstrukcyjnych do zabezpieczenia drewna stosuje się wszystkie opisane wcześniej metody impregnacji przemysłowej. W odniesieniu do klasy zagrożenia drewna (tabele 2, 3, 5) można przyjąć następujące metody impregnacji drewna budowlanego (tabela 6).

W wielu sytuacjach stosuje się również metody niechemiczne, zarówno do dezynfekcji, jak i dezynsekcji, a więc do zwalczania czynników biologicznych, rzadziej do zabezpieczenia drewna. Praktyczne zastosowanie znalazły metody termiczne – nagrzewanie gorącym powietrzem, promiennikami podczerwieni lub mikrofalami. Istnieje wówczas potrzeba opracowania diagramów dla każdego z tych sposobów ujmujących zależność temperatury letalnej od wilgotności względnej powietrza i czasu działania przyrządów. Proponowane niekiedy metody: rentgenowska, izotopowa, elektryczna z dużą częstotliwością prądu nie znalazły do tej pory zastosowania w praktyce. Metody biologiczne polegające na wykorzystaniu antagonistycznych gatunków owadów lub grzybów nie dają wyraźnie pozytywnych wyników.

Środki ogniochronne do drewna budowlanego

Działanie środków ogniochronnych polega na ingerencji w proces termicznego rozkładu substancji palnych, która prowadzi do: opóźnienia momentu zapalenia materiałów, zmniejszenia lub wyeliminowania płomieniowych efektów palenia, zmniejszenia prędkości rozprzestrzeniania ognia, zmniejszenia intensywności spalania [4, 25, 26, 27]. Środki te to najczęściej substancje ciekłe lub stałe, pochodzenia nieorganicznego lub organicznego, aktywne lub pasywne. Aktywne środki chronią drewno w sposób czynny: uczestniczą w procesie rozkładu i zmieniają jego przebieg. Środki pasywne stanowią przeszkodę tworzącą izolację, biernie chroniącą materiał przed dyfuzją ciepła do jego wnętrza.

Stosowanie środków ogniochronnych pozwala uzyskać materiał trudno zapalny, a bardzo rzadko niezapalny [28, 29, 30, 31, 32]. Reakcja drewna na ogień pozostaje w określonej relacji do rozprzestrzeniania się ognia (RO), wymaga to jednak innych ocen budowlanych. Określone rozprzestrzenianie ognia wymagane jest w polskich aktach prawnych [2] dla elementów obiektu na poziomie NRO, a SRO jedynie w budynkach mieszkalnych parterowych i niskich (ściany zewnętrzne). Często NRO może być zgodne z niezapalnością materiału drzewnego, a SRO z trudną zapalnością. Skuteczne zabezpieczenie polega na impregnacji drewna środkami ogniochronnymi we właściwy sposób. Podczas aplikacji dąży się do: rozmieszczenia środków w całej objętości zabezpieczanego elementu poprzez nasycanie wgłębne, zwłaszcza metodami próżniowo-ciśnieniowymi, kąpieli gorąco-zimnej (dąży się do przesycenia znacznej części przekroju drewna, a głębokość wniknięcia środka ogniochronnego nie powinna być mniejsza od 6 mm), naniesienia środków zabezpieczających na powierzchnie zabezpieczanego obiektu metodami smarowania, malowania, natrysku itp.

Środki do powierzchniowego zabezpieczania zalicza się w większości do środków pasywnych tworzących barierę termiczną. Środki nieorganiczne ulegają przy ogrzewaniu przemianom fizyczno-chemicznym i rozkładowi; środki typu powłok organicznych biorą natomiast często aktywny udział w procesie rozkładu drewna, podczas którego ulegają zwęgleniu ze spienieniem powstałego węgla przez parę wodną oraz produkty gazowe rozkładu, np. związki azotu.

Natomiast wydzielające się kwasy ukierunkowują proces rozkładu drewna na dehydratację i depolimeryzację. Dyfuzję ciepła do wnętrza tłumi spieniona warstwa węgla. Środki pęczniejące zaliczane są do najskuteczniejszych środków powierzchniowej ochrony przed ogniem drewna i materiałów drewnopodobnych. Powierzchniowe zabezpieczanie drewna wykonuje się przez malowanie pędzlem, wałkiem malarskim lub stosowanie natrysku. Ilość środka wymagana do skutecznego powierzchniowego zabezpieczenia zależy od składu i właściwości środka. Powszechnie spotykana norma dla środków solnych – 200 g/m2 – wymaga wielokrotnego powlekania materiału (5–10 razy). W wykonywanych zabezpieczeniach wgłębnych w urządzeniach ciśnieniowych lub w zbiornikach impregnacyjnych wskaźnikiem skuteczności zabezpieczenia drewna jest ilość wprowadzonego do drewna środka w przeliczeniu na jego suchą masę wyrażaną w kg/m3 i odnoszona do przesyconej strefy drewna. Wartości te są zróżnicowane dla poszczególnych środków ogniochronnych i wynoszą np. dla K2CO3 – 20 kg/m3, NH4H2PO4 – 30 kg/m3.

W toku wykonywania zabezpieczeń ważna jest więc głębokość wnikania i ilość wprowadzonego środka. Drewno po zabezpieczeniu metodą kąpieli lub próżniowo-ciśnieniową musi być przez dłuższy czas chronione przed opadami atmosferycznymi, gdyż środki ogniochronne są w większości wymywane. Miejsca nawierceń i przecięć przekrojów wykonanych po nasyceniu drewna powinny być impregnowane środkami ogniochronnymi o maksymalnych stężeniach. Środki ogniochronne mogą poza tym wpływać na właściwości drewna i materiałów drewnopochodnych, takie jak: higroskopijność, wytrzymałość, agresywność korozyjna (roztwory środków wykazują agresywność bezpośrednią, a zabezpieczone drewno – pośrednią), stabilność wymiarowa, podatność do obróbki wykończeniowej (malowanie, sklejalność), odporność na czynniki biologiczne (grzyby, owady). Ujemny wpływ mają głównie środki nieorganiczne, podczas gdy organiczne często wpływają pozytywnie na te właściwości.

Podczas stosowania nieorganicznych środków solnych występuje krystalizacja soli na powierzchni drewna. Może to być przyczyną wad estetycznych i kłopotów przy nakładaniu powłok malarskich. Zawartość w drewnie solnych substancji może też powodować trudności w sklejaniu lub oklejaniu nasyconych elementów przez ograniczenie utwardzania klejów. Współczesne środki ogniochronne najczęściej zawierają domieszki fungicydów, co zabezpiecza drewno nie tylko przed ogniem, lecz także przed czynnikami biologicznymi. Są to środki wielofunkcyjne.

Nieliczne są środki ogniochronne o małej wymywalności, nadające się do stosowania w warunkach narażenia na działanie czynników atmosferycznych [39]. Środki ogniochronne stosowane w budownictwie powinny mieć ważne aprobaty techniczne oraz certyfikat (ITB, CN-BOPpoż) potwierdzający możliwość stosowania środka w obiektach budowlanych. Zasady udzielania aprobat technicznych na środki przeciwogniowe do zabezpieczania elementów z drewna w Polsce ujęte są w zaleceniach udzielania aprobat technicznych wydanych przez Instytut Techniki Budowlanej [35, 36].

Dotyczy to ogniochronnych farb pęczniejących, ogniochronnych środków solnych i wodorozcieńczalnych do wykonywania zabezpieczeń elementów i wyrobów stosowanych wewnątrz obiektów budowlanych. Podstawą oceny skuteczności zabezpieczenia są klasy reakcji na ogień według normy PN-EN 13501-1:2004 [37], potwierdzone wynikami badań w zależności od zakresu stosowania, z uwzględnieniem zużycia środka na jednostkę powierzchni lub objętości elementu budowlanego. Wstępne badania obejmują przydatność do nanoszenia i klasę reakcji na ogień oraz dla ogniochronnych środków solnych i wodorozcieńczalnych – agresywność korozyjną wobec stali, a w zakresie ogniochronnych farb pęczniejących – czas wysychania powłoki, przyczepność do podłoża, opór dyfuzyjny względny (powłoki z farb emulsyjnych) i wysokość spęcznienia.

Podobne są wymagania związane z uzyskiwaniem europejskich aprobat technicznych na środki przeciwogniowe zamieszczone w projekcie instrukcji dotyczącej tej kwestii [18]. Określono w niej rodzaje podłoży do badania środków oraz ustalono zasady rozszerzania uzyskanej klasyfikacji w zależności od postaci końcowego zastosowania środka w badanym układzie.

Identyfikacja środka może być wykonywana albo przez kontrolę danych dotyczących receptury i dostawców, albo metodą badań w podczerwieni, albo metodą termograwimetryczną (TGA). Sprecyzowano, że uregulowania dotyczą farb, lakierów, pokryć, układów pęczniejących i hermetyzujących stosowanych na wyroby budowlane już znajdujące się na rynku w celu poprawy jednej lub więcej właściwości charakteryzujących reakcję wyrobu na ogień. Zakłada się, że środki przeciwogniowe będą się znajdowały w obrocie oddzielnie od wyrobów budowlanych, do których przewiduje się je stosować. Zabezpieczenie odbywa się in situ.

Instrukcja obejmuje nie tylko środki do zastosowań wewnątrz budynków, lecz także środki przeciwogniowe do zastosowań zewnętrznych przy połowicznym lub całkowitym narażeniu na działanie czynników atmosferycznych. Wyróżniono następujące kategorie środków zabezpieczających w odniesieniu do warunków środowiskowych: Typ X – do wszelkich warunków (wewnętrznych, połowicznej ekspozycji i pełnej ekspozycji), Typ Y – do warunków wewnętrznych i połowicznej ekspozycji. Ekspozycja połowiczna obejmuje temperatury poniżej zera stopni Celsjusza, jednak bez narażenia na deszcz i przy ograniczonym narażeniu na UV, Typ Z1 – do warunków wewnętrznych (z wyłączeniem temperatury poniżej zera stopni Celsjusza) z wysoką wilgotnością powietrza (odpowiadającą klasie 5 według normy PN-EN ISO 13788:2001 [38]), Typ Z2 – do warunków wewnętrznych (z wyłączeniem temperatury poniżej zera stopni Celsjusza) z wysokością klasy wilgotności powietrza inną niż w Z1.

Przyjęto, że środki spełniające wymagania dla Typu X spełniają wymagania dla wszystkich pozostałych typów. Środki przeciwogniowe odpowiadające wymaganiom dla Typu Y spełniają także wymogi dla Typu Z1 i Z2. Określono warunki narażenia na działanie czynników naśladujących czynniki atmosferyczne ze zróżnicowaniem ich intensywności w zależności od przewidywanego stosowania zabezpieczeń, np. próba zabezpieczona jest jednostronnie, narażona na starzenie jest tylko jedna – zabezpieczona powierzchnia, a pozostałe łącznie z podłożem są chronione przed czynnikami starzenia. Przewiduje się 5-letnią trwałość zabezpieczeń.

Podsumowanie

Ochrona konstrukcji drewnianych przed korozją biologiczną bardzo często związana jest z ochroną przeciwogniową, dlatego na rynku budowlanym mamy do dyspozycji środki biochronne, a zarazem ogniochronne, popularnie nazywane wielofunkcyjnymi. Stosowane środki wielofunkcyjne lub ogniochronne nie zmieniają klasy odporności ogniowej elementów konstrukcyjnych, ale powodują zmianę klasy reakcji na ogień i prędkości rozprzestrzeniania ognia, co skutkuje spełnieniem wymagań polskiego prawa budowlanego [2] co do nierozprzestrzeniania (NRO) lub słabego rozprzestrzeniania ognia (SRO).

Asortyment środków o charakterze impregnacyjnym, a więc o dużej penetracji elementach drewnianych, jest bardzo duży. Liczba producentów i dystrybutorów środków biochronnych w Polsce przekracza 60, a środków ogniochronnych zawiera się w liczbie kilkunastu firm. Stosunkowo niewiele jest rozwiązań ogniochronnych o charakterze powłokowym lub okładzin do konstrukcji drewnianych. Wybór lub kontrola dopuszczenia wyrobu do stosowania w budownictwie wymaga zwrócenia się: w przypadku środków biochronnych (do zabezpieczenia drewna) i biobójczych (do zwalczania czynników biologicznych w drewnie) – do Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych – Wydziału Rejestracji Produktów Biobójczych w Warszawie, ul. Ząbkowska 41 (jest strona internetowa dla środków biochronnych); w przypadku środków ogniochronnych lub innych wyrobów ogniochronnych – do Instytutu Techniki Budowlanej w Warszawie, ul. Filtrowa 1 (instytut dysponuje stroną internetową środków ogniochronnych). Aplikacja środków jest stosunkowo łatwa podczas zabezpieczania konstrukcji drewnianych. Trudności pojawiają się podczas renowacji zabezpieczenia wobec braku kompatybilności fizykochemicznej wielu środków biochronnych i ogniochronnych. Ten rodzaj prac wymaga odpowiednich umiejętności zawodowych od projektantów i wykonawców robót zabezpieczających lub antykorozyjnych.

Literatura

1. PN-B-03150:2000 „Konstrukcje z drewna. Obliczenia statyczne i projektowanie”.
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r. nr 75, poz. 690 z późn. zm.).
3. J. Ważny, W. Kurpik, „Konserwacja drewna zabytkowego w Polsce. Historia i stan badań”, „Ochrona Zabytków” 1/2/2004.
4. J. Ważny, W. Kurpik, „Konserwacja drewna zabytkowego w Polsce”, „Nauka” nr 1/2005.
5. J. Ważny, J. Karyś, „Ochrona budynków przed korozją biologiczną”, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2001.
6. Instrukcja ITB nr 355/98 „Ochrona drewna biologicznego przed korozją biologiczną środkami chemicznymi. Wymagania i badania”, Warszawa 1998.
7. Z. Żakowska, M. Piotrkowska, „Procedury laboratoryjnej analizy mikologicznej w budynkach”, „Ochrona przed Korozją” nr 9S/ A/2003.
8. Materiały Sympozjum Polskiego Stowarzyszenia Mykologów Budownictwa z lat 1995, 1997, 1999, 2001, 2003, 2005, Wrocław.
9. Materiały warsztatów rzeczoznawcy mykologiczno-budowlanego PSMB z lat 1998, 2000, 2002, 2004, 2006, Wrocław.
10. Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1896/2000 z 7 września 2000 r. w sprawie pierwszej fazy programu określonego w art. 16 ust. 2 Dyrektywy 98/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie produktów biobójczych (DzUrz WE L228 z 8.09.2000 r.).
11. Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 2032/2003 z 4 listopada 2002 r. w sprawie drugiej fazy 10-letniego programu określonego art. 16 ust. 2 Dyrektywy 98/9/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wprowadzania do obrotu produktów biobójczych i zmieniające Rozporządzenie (WE) Nr 1896/2000 (DzUrz WE L307 z 24.11.2003 r.).
12. Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1048/2005 r. z dnia 13 czerwca 2005 r. zmieniające Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 2032/2003 w sprawie drugiej fazy 10-letniego programu określonego w art. 16, ust. 2 Dyrektywy 98/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej wprowadzania do obrotu produktów biobójczych.
13. J. Karyś, „Biologiczne i chemiczne skutki powodzi w obiektach budowlanych”, „Ochrona przed Korozją” nr 1/2006.
14. K. Lutomski, „Ochrona powierzchni drewna narażonego na działanie czynników atmosferycznych”, „Ochrona przed Korozją” nr 9S/A/2005.
15. Dyrektywa 98/8/WE z dnia 16 lutego 1998 r. w sprawie wprowadzania do obrotu produktów biobójczych.
16. PN-EN 335-1:1992 „Trwałość drewna i materiałów drewnopochodnych. Definicja klas zagrożenia ataku biologicznego. Postanowienia ogólne”.
17. Commission Decision of 8 February 2000 implementing Council Directive 89/106/EEC as regards the classification of the reaction to fire performance of construction (notified under document number C(2000) 133) (2000/147/EC).
18. Guideline for European Technical Approval of Fire retardant products, ETAG, European Organisation for Technical Approvals, Brussels, December 2005.
19. W. Kukulski, „Dyrektywa Rady Europejskiej w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych Państw Członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych (89/106/EEC)”, „Przegląd Budowlany” nr 5/1994.
20. „Przyporządkowanie określeniom występującym w przepisach techniczno-budowlanych klas reakcji na ogień według PN-EN”, „Instrukcje, Wytyczne, Poradniki 401/2004”, Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa.
21. J. Fangrat, „Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych w zakresie reakcji na ogień według CEN”, [w:] Wprowadzamy klasyfikację ogniową Unii Europejskiej. Materiały Seminarium”, Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 2002.
22. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (DzU z 2004 r. nr 92, poz. 881).
23. Instrukcja ITB nr 349/97 „Metody zabezpieczeń istniejących budynków mieszkalnych przed szkodliwym działaniem grzybów pleśniowych”, Warszawa 1997.
24. J. Lindner, W. Struś, „Zabezpieczenie przeciwpożarowe budynków”, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1974.
25. S.I. Taubkin, „Osnowy ognezaščity celluloznych materialov”, Min. Komunal, Chozjajstva RSFSR, Moskwa 1960.
26. D.A. Tillman, „Review of Mechanism Associated Wood Combustion Wood Science”, vol. 13,No 4, 1981.
27. E. Urbanik, „Niektóre efekty cieplne procesu palenia się drewna sosnowego i ich hamowanie pod wpływem działania środków ogniochronnych”, Maszynopis, Praca doktorska, SGGW, Warszawa 1965.
28. A. Fojutowski, „Środki do zabezpieczania drewna”, „Materiały Budowlane” (364) nr 12/2001.
29. A. Fojutowski, „Ochrona przeciwogniowa drewna i materiałów drewnopochodnych”, red.: J. Ważny, J. Karyś, „Ochrona budynków przed korozją biologiczną”, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2001.
30. A. Fojutowski, „Elementy z drewna w aspekcie działania ognia”, „Lekkie Budownictwo Szkieletowe” (32) nr 4/2001.
31. A. Kolbrecki, „Właściwości ogniowe wyrobów budowlanych z drewna i materiałów drewnopochodnych”, [w:] „Wymagania dla płyt drewnopochodnych w zależności od ich zastosowania. Materiały Seminarium OBRPPD”, Twardy Dół 1997.
32. M. Kosiorek, „Klasyfikacja ogniowa a specyfika palnych materiałów budowlanych”, [w:] „Badania reakcji wyrobów budowlanych na działanie ognia – kierunki rozwoju. Materiały Seminarium”, Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 1997.
33. M. Kosiorek, „Odporność ogniowa konstrukcji budowlanych, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1998
34. M. Kosiorek, „Budynki o konstrukcji drewnianej a bezpieczeństwo pożarowe”, „Lekkie Budownictwo Szkieletowe” (32) nr 4/2001.
35. ZUAT-15/VII.01/2005 „Ogniochronne farby pęczniejące do zabezpieczania elementów z drewna i/lub materiałów drewnopochodnych”, Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 2005.
36. ZUAT-15/VII.02/2005 „Ogniochronne środki solne i wodorozcieńczalne do zabezpieczania elementów z drewna i/lub materiałów drewnopochodnych”, Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 2005.
37. PN-EN 13501-1:2004 „Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków. Część I: Klasyfikacja na podstawie badań reakcji na ogień”.
38. PN-EN ISO 13788:2001 „Cieplno-wilgotnościowe właściwości komponentów budowlanych i elementów budynku. Temperatura powierzchni wewnętrznej dla uniknięcia krytycznej wilgotności powierzchni i kondensacji międzywarstwowej. Metoda obliczeń”.
39. Ustawa z dnia 13 września 2002 r. o produktach biobójczych (DzU z 2002 r. nr 175, poz. 1433 z późn. zm.).

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!