Kleje do płytek – zmiany w normach

Zaprawy klejowe na spoiwie cementowym przeznaczone do przyklejania płytek ceramicznych oraz okładzin marmurowych i kamiennych cieszą się w naszym kraju dużą popularnością.

Ich szybki rozwój na rynku polskim, znacznie opóźniony w stosunków do rynków zachodnioeuropejskich, przypadł na lata 90. Polegał on na opracowaniu różnorodnych produktów, zróżnicowanych ze względu na:

• warunki stosowania:
      - wewnątrz pomieszczeń (tzw. kleje wewnętrzne),
      - do wnętrz i na zewnątrz pomieszczeń (tzw. kleje zewnętrzne);
  
  
• rodzaj przyklejanej okładziny:
  - płytki ceramiczne (glazura, gres, terakota, klinkier, cotto),
  - okładziny z marmuru i kamienia naturalnego,
  - okładziny z kamienia sztucznego itp.;
  
  
• rodzaj podłoża:
  - standardowe, np. betonowe,
  - trudne (ogrzewanie podłogowe, stare płytki ceramiczne, balkony, tarasy itp.),
  - specjalne, np. płyty wiórowo-cementowe, płyty dźwiękochłonne itp.;
  
  
• miejsce przyklejanej okładziny:
  - na ścianach,
  - na podłogach,
  - uniwersalne (na ścianach i podłogach);
  
  
• rodzaj cementu:
  - na bazie szarego cementu,
  - na bazie cementu białego;
  
  
• właściwości specjalne:
  - o obniżonym spływie,
  - o wydłużonym czasie otwartym pracy,
  - szybkowiążące,
  - elastyczne (opisywane również jako uelastycznione, półelastyczne, wysokoelastyczne);
  
  
• grubość nanoszonej warstwy:
  - cienkowarstwowe – nanoszone w warstwie do 6 mm,
  - średniowarstwowe – nanoszone w warstwie do 20–30 mm.

Szybkiemu rozwojowi zapraw klejowych do płytek nie towarzyszył jednak właściwy postęp w normalizacji. Brak odpowiedniego dokumentu odniesienia nie pozwalał na właściwą kontrolę jakości tych wyrobów, a klientowi utrudniał dobór produktu do charakteru prowadzonych prac glazurniczych.

Zmiany w normach

Dopiero w 1997 r. w wyniku prac prowadzonych w ITB w Warszawie opracowany został pierwszy dokument normatywny – ZUAT-15/VIII.07 [1], na podstawie którego były wydawane przez kilka lat aprobaty techniczne ITB.

Wymagania stawiane klejom cementowym do płytek według ZUAT-15/VIII.07 przedstawiono w tabeli 1. Warto zwrócić uwagę na brak w tym dokumencie podstawowego podziału klejów na wewnętrzne i zewnętrzne oraz na jednolite wymagania w zakresie przyczepności oznaczanej w różnych warunkach kondycjonowania próbek.

W 2000 r. opracowano II wydanie tego ZUAT-u. Rok po I wydaniu ZUAT w Polskim Komitecie Normalizacyjnym opracowano normę krajową PN-B-10107:1998 „Tynki i zaprawy budowlane. Zaprawy pocienione do płytek mineralnych” [2].

W normie tej rozróżniono trzy rodzaje zapraw klejących:

• WS – do wnętrz suchych,
• WM – do wnętrz mokrych,
• WZ – do zewnętrznego stosowania oraz do pomieszczeń o zróżnicowanych warunkach cieplno-wilgotnościowych.

Niezależnie od tego podziału rozróżniono ponadto dwa typy zapraw w zależności od maksymalnej grubości warstwy kleju:

• 5 – o grubości zaprawy do 5 mm,
• 8 – o grubości zaprawy do 8 mm.

Wymagania normy PN-B-10107:1998 przedstawiono w tabeli 2. W normie krajowej wprowadzono wymagania dotyczące zarówno suchej mieszanki, jak i zaprawy po zarobieniu wodą. W wypadku suchej mieszanki zwrócono szczególną uwagę na jakość wypełniaczy. Badania zapraw po zarobieniu wodą poszerzono natomiast w stosunku do instrukcji ZUAT o parametry robocze zaprawy, takie jak czas zużycia czy rozpływ zaprawy pod płytką szklaną.

W 2000 r. wprowadzono zmianę Az1 do tej normy [3]. Przełom w zakresie normalizacji dotyczącej klejów do płytek nastąpił w naszym kraju w 2004 r., kiedy wprowadzono normę europejską PN-EN 12004:2002 „Kleje do płytek. Definicje i wymagania” [4] wraz późniejszym arkuszem A1:2003 [5], określającym wymagania, jakie powinny być spełnione w celu oznakowania wyrobu symbolem CE zgodnie z Dyrektywą 93/68/EC.

Wymieniona norma europejska, oprócz zapraw klejowych na bazie cementu (oznaczonych C), uwzględniała również kleje dyspersyjne D oraz kleje na bazie żywic reaktywnych R. Wymagania normowe stawiane klejom do płytek były przedmiotem wielu publikacji [6–8], a przedstawiano je w różny sposób.

W normie PN-EN 12004:2002 kleje cementowe podzielono na dwie zasadnicze grupy:

• o podstawowych właściwościach – oznaczone C1,
• o podwyższonych parametrach – oznaczone C2.

W odniesieniu do tych klejów podano właściwości podstawowe oraz właściwości fakultatywne, uwzględniające: kleje szybkowiążące (F), o obniżonym spływie (T) oraz o wydłużonym czasie otwartym (E).

Wymagania normy PN-EN 12004:2002 dotyczące zapraw klejących przedstawiono w tabeli 3. Pewnym uzupełnieniem właściwości podanych w normie PN-EN 12004:2002 była ocena odkształcenia poprzecznego klejów do płytek według kilkakrotnie zmienianej normy PN-EN 12002 „Kleje do płytek. Oznaczanie odkształcenia poprzecznego klejów cementowych i zapraw do spoinowania” [9].

Kleje o klasie odkształcenia poprzecznego S1 wytrzymywały bez pęknięcia ugięcie co najmniej 2,5 mm, natomiast kleje o klasie S2 – co najmniej 5 mm. Warto podkreślić, że klasa odkształcenia poprzecznego nie wchodziła do podstawowego oznaczenia normowego zapraw klejowych do płytek.

Nowe wydanie normy PN-EN 12004:2008

W październiku 2007 r. opublikowane zostało metodą uznaniową (okładkową) znowelizowane wydanie normy PN-EN 12004. Norma ta została w grudniu 2008 r. przetłumaczona i wdrożona do zbioru polskich norm jako PN-EN 12004:2008 „Kleje do płytek. Wymagania, ocena zgodności, klasyfikacja i oznaczenie” [10].

Wprowadzono w niej kilka istotnych zmian w stosunku do wcześniejszej wersji z 2002 r., dlatego od października 2007 r. do maja 2009 r. obowiązywał okres przejściowy, w którym producent mógł deklarować zgodność wyrobu ze starym lub nowym wydaniem normy PN-EN 12004. Podstawowe założenia normy PN-EN 12004:2008 i klasyfikacje klejów do płytek pozostały niezmienne. Zmiany dotyczą natomiast:

• oznaczenia przyczepności wczesnej – przeprowadza się je po 6 godz., zamiast po 24. Zmiana ta wymusiła na wszystkich producentach zapraw klejowych znakowanych symbolem F modyfikację receptury zaprawy. Należy podkreślić, że zmiana ta jest korzystna z punktu widzenia użytkownika, tak szybkie wiązanie i twardnienie zaprawy umożliwia bowiem spoinowanie okładzin i ich użytkowanie już po ok. 6 godz., zamiast po 1 dniu;
• wprowadzenia odkształcenia poprzecznego jako właściwości fakultatywnej zapraw klejowych. Zmiana ta wiązała się z koniecznością przeprowadzenia przez producentów zmiany oznakowania normowego wszystkich klejów wykazujących klasę odkształcenia poprzecznego S1 (kleje odkształcalne) lub S2 (kleje wysokoodkształcalne). Jest to zmiana istotna, na rynku krajowym istnieje bowiem tendencja do nadużywania pojęcia tzw. elastyczności klejów. Na podstawie analizy właściwości normowych klejów do płytek można stwierdzić, że kleje elastyczne to kleje typu C2 wykazujące dodatkowo odkształcenie poprzeczne klasy S1 lub S2;
• zwiększenia tolerancji temperaturowej przy oznaczeniach przyczepności klejów po starzeniu termicznym z 70+/-2°C na 70+/-3°C;
• uściślenia warunków przechowywania płyt betonowych z próbkami po cyklach zamrażania/ rozmrażania – płyty były przechowywane przez okres potrzebny do wyschnięcia płyty i ustabilizowania się warunków termiczno-wilgotnościowych, a obecnie doprecyzowano ten okres jako 24 godz.;
• wprowadzenia, zgodnie z wymaganiem podstawowym nr 2 dyrektywy 89/106/EWG [11], bezpieczeństwa pożarowego, wymagań dotyczących klejów do płytek w zakresie określenia klasy reakcji na ogień.

Istotne zmiany zostały wprowadzone również przy badaniach okresowych próbek zapraw klejowych prowadzonych w ramach zakładowej kontroli produkcji. Według wcześniejszego wydania normy – PN- -EN 12004:2002 [4] – badania okresowe wykonywane były co 1 lub 6 mies. (w zależności od rodzaju oznaczenia).

Znowelizowane wydanie normy EN 12004 [10] zakłada wykonywanie tych badań w odstępach czasowych zależnych od wielkości produkcji danego wyrobu. Częstotliwość tych badań przedstawiono w tabeli 4.

Klasy reakcji na ogień

Zasady klasyfikacji ogniowej w zakresie reakcji na ogień wszystkich wyrobów budowlanych i wyrobów wbudowanych w elementach budowlanych podano w normie europejskiej EN 13501-1 „Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków. Część 1: Klasyfikacja na podstawie badań reakcji na ogień” [12].

Klasy reakcji na ogień na podstawie decyzji Komisji Europejskiej nazywane są euroklasami. System euroklas nie ma zastosowania do oceny rozprzestrzeniania ognia przez ściany zewnętrzne przy oddziaływaniu ognia od zewnątrz. Opracowany został w odniesieniu do scenariuszy pożaru w pomieszczeniach.

W normie EN 13501-1 zdefiniowano reakcję na ogień jako zachowanie się wyrobu przyczyniającego się poprzez swój rozkład do rozwoju pożaru/ognia, który działa na wyrób w określonych warunkach. Wyroby są klasyfikowane według normy EN 13501-1 według ich końcowego zastosowania.

W wypadku zapraw klejowych do płytek norma ta określa ich dwie kategorie:

• wyroby budowlane z wyłączeniem posadzek,
• posadzki.

Wyroby budowlane z wyłączeniem posadzek przyporządkowywane są do jednej z siedmiu podstawowych klas reakcji na ogień: od A1 do F. Analogicznie rozróżnia się siedem klas reakcji na ogień posadzek – zapisywanych z indeksem dolnym „fl”.

Ponadto norma EN 13501-1 uwzględnia dodatkowe klasyfikacje, ze względu na:

• wydzielanie dymu – oznaczenia: s1, s2, s3,
• występowanie płonących kropli/odpadów – oznaczenia: d0, d1, d2.

Klasy wyrobów budowlanych, które przewiduje norma europejska EN 13501-1, przedstawiono w tabeli 5.

Takie zapisy normy PN-EN 13501 -1 oznaczają, że w wypadku klejów do płytek przeznaczonych do przyklejania na powierzchniach poziomych i pionowych istnieje konieczność podwójnego określania klasy reakcji na ogień: jak dla wyrobów budowlanych z wyłączeniem posadzek oraz jak dla posadzek. Przykładem takiego oznaczenia jest zapis: A2-s1,d0/A2fl-s1.

Podstawą klasyfikacji są metody badawcze wymienione w normie EN 13501-1, tj.:

• badanie niepalności według EN ISO 1182 „Reaction to fire tests for building products. Non-combustibility test” [13],
• badanie ciepła spalania według EN ISO 1716 „Reaction to fire tests for building products. Determination of the heat of combustion” [14],
• badanie SBI (ang.: Single Burning Item) według EN 13823 „Reaction to fire tests for building products. Building products excluding floorings exposed to the thermal attack by a single burning item” [15],
• badanie zapalności według EN ISO 11925-2 „Reaction to fire tests. Ignitability of building products subjected to direct impingement of flame. Single-flame source test [16],
• określenie właściwości ogniowych posadzek podczas oddziaływania źródła promieniowania cieplnego według EN ISO 9239-1 „Reaction to fire tests. Horizontal surface spread of flame on floor-covering systems. Determination of the burning behaviour using a radiant heat source” [17].

Warto w tym miejscu przyporządkować klasy wyrobów budowlanych w zakresie reakcji na ogień według EN 13501-1 określeniom dotyczącym palności stosowanym w polskich przepisach techniczno-budowlanych, tzn. w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [18, 19] (tabela 6). Jak wynika z tabeli 6, klasyfikacja europejska w zakresie reakcji na ogień pozwala na lepszą ocenę wyrobów niż stosowana dotychczas.

Należy również nadmienić, że wyroby o podstawowych klasach reakcji na ogień A1 oraz A2-s1,d0, A2-s2,d0 i A2-s3,d0 określane są w przepisach rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [18, 19], dotyczących rozprzestrzeniania ognia przez ściany wewnętrzne, stronę wewnętrzną ścian zewnętrznych i sufity jako niepalne [20] i z punktu widzenia bezpieczeństwa pożarowego tylko takie kleje powinny być zalecane do przyklejania okładzin.

Zmiany w metodach badań

Warto wiedzieć, że nowelizacja przedmiotowej normy europejskiej PN-EN 12004 [10] była prowadzona równolegle z nowelizacją norm czynnościowych. W wyniku tych prac zostały opublikowane nowe wydania norm europejskich:

• PN-EN 1308:2008 „Kleje do płytek. Oznaczanie poślizgu” [21],
• PN-EN 1323:2008 „Kleje do płytek. Płyty betonowe do badań” [22],
• PN-EN 1346:2008 „Kleje do płytek. Oznaczanie czasu otwartego” [23],
• PN-EN 1348:2008 „Kleje do płytek. Oznaczanie przyczepności dla klejów do płytek” [24],
• PN-EN 12002:2008 „Kleje do płytek. Oznaczanie odkształcenia poprzecznego klejów cementowych i zapraw do spoinowania” [25]

i innych. W nowych wydaniach tych norm uwzględniono nowe wydanie normy PN- -EN 14411:2009 „Płytki ceramiczne. Definicje, klasyfikacja, właściwości i znakowanie” [26].

Płyta betonowa

Zmniejszono minimalną grubość płyty betonowej z 5 do 3,5 cm, można będzie zatem produkować znacznie lżejsze i łatwiejsze do przenoszenia płyty. Ponadto zmieniono warunki kondycjonowania płyt do badań klejów z 28 dni w warunkach znormalizowanych (T = 20+/-2°C, RH = 50+/-5%) do 3 mies. w suchym i przewiewnym pomieszczeniu. Pozostałe parametry płyty (wilgotność, nasiąkliwość) pozostają bez zmian.

Oznaczanie spływu

Oznaczanie spływu odbywało się dotychczas przez pomiar obsuwu płytek w dwóch skrajnych miejscach płytki, a wynik stanowiła większa wartość. Według nowego wydania normy PN-EN 1308 [21] dokonuje się oznaczeń w trzech miejscach, przy czym trudno tutaj zrozumieć sens trzeciego (środkowego) oznaczenia, za wynik oznaczenia przyjmuje się bowiem największą uzyskaną wartość spływu.

Odkształcenie poprzeczne

Z nowego wydania normy PN-EN 12002 [25] usunięto klasyfikację klejów (S1 i S2) z uwagi na przeniesienie tej klasyfikacji i wymagań do normy przedmiotowej PN-EN 12004:2008 [10] dla klejów do płytek.

Płytki ceramiczne do badań klejów

Wszystkie płytki powinny spełniać wymagania nowej normy na płytki ceramiczne PN-EN 14411:2009 [26]. Do badań czasu otwartego należy wykorzystywać płytki typu P1, natomiast przy oznaczeniach przyczepności stosuje się płytki typu V1 według PN- -EN 14411:2009. W oznaczeniach przyczepności według nowego wydania normy PN-EN 1348:2008 [24] należy stosować płytki ceramiczne o nasiąkliwości ≤ 0,5% masy (grupa nasiąkliwości BIa), powinny one być nieszkliwione i, co jest nowością, powinny mieć płaską powierzchnię – bez żadnych karbów i innych nierówności zwiększających przyczepność do zaprawy klejącej.

Płytki do oznaczeń czasu otwartego według PN-EN 1346:2008 [23] powinny natomiast mieć nasiąkliwość wynoszącą dokładnie 15+/-3% masy (grupa nasiąkliwości BIII). Określono także ich grubość (7–10 mm) oraz dopuszczalną grubość karbów na powierzchni spodniej (≤ 0,25 mm).

Literatura

1. ZUAT-15/VIII.07 „Zaprawy klejące i kleje dyspersyjne”.
2. PN-B-10107:1998 „Tynki i zaprawy budowlane. Zaprawy pocienione do płytek mineralnych”.
3. PN-B-10107:1998/Az1:2000 – Zmiana Az1: 2000 do normy „Tynki i zaprawy budowlane. Zaprawy pocienione do płytek mineralnych”.
4. PN-EN 12004:2002 „Kleje do płytek. Definicje i wymagania”.
5. PN-EN 12004:2002/A1:2003 – Zmiana A1: 2003 do normy „Kleje do płytek. Definicje i wymagania”.
6. J. Michalak, „Normalizacja dotycząca klejów i zapraw do spoinowania”, „Wokół płytek ceramicznych” nr 1/2004.
7. J. Michalak, „Oznaczenia klejów i zapraw do spoinowania płytek ceramicznych”, „Wokół płytek ceramicznych” nr 1/2005.
8. J. Michalak, „Planowane zmiany w normalizacji klejów do płytek ceramicznych”, „Wokół płytek ceramicznych” nr 4/2006.
9. PN-EN 12002:2000, PN-EN 12002:2003, PN-EN 12002:2005, PN-EN 12002:2005/ /Ap1:2005 „Kleje do płytek. Oznaczanie odkształcenia poprzecznego klejów cementowych i zapraw do spoinowania”.
10. PN-EN 12004:2008 „Kleje do płytek. Wymagania, ocena zgodności, klasyfikacja i oznaczenie”.
11. Dyrektywa 89/106/EWG z dnia 21 grudnia 1998 r. w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych państw członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych (OJEC L 40, 11.02.1989), ze zmianami wprowadzonymi przez Dyrektywę 93/68/WE (OJEC L 220, 30.08.1993).
12. PN-EN 13501-1:2008 „Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków. Część 1: Klasyfikacja na podstawie badań reakcji na ogień”.
13. EN ISO 1182:2002 „Reaction to fire tests for building products. Non-combustibility test”.
14. EN ISO 1716:2002 „Reaction to fire tests for building products. Determination of the heat of combustion”.
15. EN 13823:2002 „Reaction to fire tests for building products. Building products excluding floorings exposed to the thermal attack by a sing le burning item”.
16. EN ISO 11925-2:2002 „Reaction to fire tests. Ignitability of building products subjected to direct impingement of flame. Single-flame source test”.
17. EN ISO 9239-1:2002 „Reaction to fire tests. Horizontal surface spread of flame on floor-covering systems. Determination of the burning behaviour using a radiant heat source”.
18. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r. nr 75, poz. 690 z późn. zm.).
19. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 kwietnia 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2004 r. nr 109, poz. 1156).
20. Instrukcja ITB nr 401/2004 „Przyporządkowanie określeniom występującym w przepisach techniczno-budowlanych klas reakcji na ogień według PN-EN”.
21. PN-EN 1308:2008 „Kleje do płytek. Oznaczanie poślizgu”.
22. PN-EN 1323:2008 „Kleje do płytek. Płyty betonowe do badań”.
23. PN-EN 1346:2008 „Kleje do płytek. Oznaczanie czasu otwartego”.
24. PN-EN 1348:2008 „Kleje do płytek. Oznaczanie przyczepności dla klejów do płytek”.
25. PN-EN 12002:2008 „Kleje do płytek. Oznaczanie odkształcenia poprzecznego klejów cementowych i zapraw do spoinowania”.
26. PN-EN 14411:2009 „Płytki ceramiczne. Definicje, klasyfikacja, właściwości i znakowanie”.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!